________________
યુરેપના સુધારાને ઇતિહાસ. કર્યા પછી ખ્રિસ્તિ સમાજ, તેના સિદ્ધાન્ત, તેની સ્થિતિ, તેની અસરો વિષેનું ચિત્ર આપણે જોયું હશે, ત્યારેજ, ને પછીજ, આપણું કહેવાનું, ઈતિહાસથી આપણે સાબીત કરીશું.
સૌથી પહેલાં ખ્રિસ્તિ સમાજ ને તેની સ્થિતિ કેવી હતી તે બાબતને આપણે વિચાર કરીએ.
ધાર્મિક સત્તા, ધર્મગુરુઓ, ધાર્મિક સમાજ, ને પાદરીએ એ જ બધું સૌથી પહેલી આપણી નજર ખેંચે છે.
ઘણું સુશિક્ષિત પુરુષ તે ધર્મગુરુઓ ને ધાર્મિક સત્તા ને એવાતેવા શબ્દો સાંભળતાં જ અમુક પ્રકારનો મત બાંધી દેતા જણાય છે. તેઓ એમ માને છે કે જે ધર્મમાં ધર્મગુરુઓને એક જુદે સમાજ બંધાય છે કે જેમાં ધાર્મિક સત્તાનું અમુક બંધારણ રચાયેલું જોવામાં આવે છે તે ધર્મ બધી બાબત વિચારતાં લાભ કરતાં હાનિકારક વધારે હેવો જોઈએ. તેમના મત પ્રમાણે ધર્મ તે માત્ર દરેક માણસને ઈશ્વર સાથે સંબંધ નક્કી કરતે હોવો જોઈએ, અને જ્યારે જ્યારે એ સંબંધ આ પ્રકારને મટી જતાં મનુષ્ય ને ઈશ્વરની વચ્ચે કોઈ એક વચલી બહારની સત્તાથી સધાય છે ત્યારે ત્યારે ધર્મની અધોગતિ થાય છે, ને સમાજના હિતને તેથી ભય રહે છે.
આ સવાલનું નિરાકરણ કર્યા વગર આપણને ચાલે તેમ નથી. ખ્રિસ્તિ સમાજની કેવી અસર થઈ છે તે નક્કી કરવાને માટે સમાજ ને ધર્મગુ ને , જે સંસ્થામાં હોય તેની સ્વાભાવિક રીતે જ શી અસર થાય તે આપણે જેવું જોઈએ. આ અસર કેવી થાય છે તે સમજવાને માટે પ્રથમ આપણે એક પ્રશ્નને નિર્ણય કરવો જોઈએ. દરેક મનુષ્ય ને ઈશ્વરના ખાનગી સંબંધ સિવાય બીજા કોઈ સંબંધને ધર્મ છેડે છે ખરશે કે કેમ? મનુષ્યને અરસપરસનો સંબંધ કઈ પણ રીતે ધર્મથી સંધાય છે કે નહિ? - ધર્મની બાબતમાં જે ભાવનાઓ માત્ર ખરેખરી ધાર્મિક ગણાય તેને જ આપણે સમાવેશ કરીએ તે તેવી ભાવનાએ જે કે તદન ખરી જેસાવાળી હોય છતાં કેટલીક અવ્યક્ત હોય છે ને તેનું લક્ષણ ન
