________________
વ્યાખ્યાન ચાર્યું.
ઉદ્દેશ જમીનદાર ને આશ્રિતવર્ગની વચ્ચેના હકો નક્કી કરી આપવાના હતા. વળી આશ્રિતવ જમીનદાર તરફ્ પૈસાના કે લશ્કરી નોકરીનેા કેવા બદલા આપવાને બંધાયલા હતા તે પણ નક્કી કરવાની ઇચ્છા હતી. જમીનને અંગે ાકરી કરવાને આશ્રિતવગ બંધાયા હોય તે ઉપરાંત તેને કેવા પ્રકારની સેવા કરવી પડતી હતી તે પણ નક્કી કરવાનું હતું. આશ્રિતવર્ગના હકા જળવાય તે હેતુથી અમુક પદ્ધતિ પ્રમાણે તે નિર્ણીત કરવાના પ્રયાસ કરવામાં આવ્યા હતા. દાખલા તરીકે આશ્રિતવર્ગની માંથેામાંઘના ન્યાય જમીનદાર પાતાની ઉપરીસત્તાથી કરતા. દરેક માટે અમીર કે જમીનદાર પેાતાના આશ્રિતવર્ગની સંમતિ જે ખાખતમાં આવસ્યક હાય એવી બાબત નક્કી કરવાને આશ્રિતાની સભા મેળવતા. ટૂંકામાં ચૂડેલ પદ્ધતિનું બંધારણ વ્યવસ્થિત કરવાને માટે જમીનદારના હાથમાં રાજકીય, ન્યાયસંબંધી, કે લશ્કરી સાધના હતાં, ને તે સાધનાથી આશ્રિતાના હકા નક્કી થતા.
પણ આ હુકાનું ને આ પદ્ધતિનું સ્થાયીપણું નહતું, એ ટકી રહેશે એવી ખાત્રી નહાતી. કારણ કે એ ટકાવી રાખવાને કોઈ એક પણ પ્રકારની સ્થાયી સર્વોપરિસત્તા નહોતી.
એલાશક નાકરી કરવાના બદલામાં જમીન ખેડનાર વર્ગમાં બધાજ કઈ સમાનપદ ભેગવતા નહેાતા; ઘણાની પાસે વધારે સત્તા પણ હતી ને તે સત્તાને તે નબળા માણસા પર ઉપયાગ કરતા હતા. પણ છેક રાજા સુધી જમીનદાર વર્ગમાં એક પણ માણસ એવે નહાતા કે જે પેાતાના આશ્રિતજના પર અમુક પ્રકારના કાયદા ચલાવી શકે તે બીજા બધાને તાબામાં રાખી શકે. સત્તા ને હુકમ ભેગવી શકવાને જોઈએ તેવાં બધાંજ સ્થાયી સાધનાને અભાવ હતા. સ્થાયી લશ્કર નહેાતું, સ્થાયી કરેા નહેાતા, સ્થાયી કચેરીએ નહોતી. દરેક કામને માટે જરૂર પડે ત્યારે કચેરી ખાસ ભરવી પડતી, લડાઈ ને વખત આવે ત્યારે લશ્કર ઉભું કરવું પડતું, તે નાણાંને ખપ પડે ત્યારે કરા ઉધરાવવા પડતા. દરેક વસ્તુ પ્રાસંગિક, આક સ્મિકને, ખાસ જોવામાં આવતી. કેન્દ્રભૂત, સ્થાયીની સ્વતંત્ર રાજ્યપદ્ધતિનાં
'
