________________
|
\
*
R *
*
કઈ એથી વધારે નિયમિત રીતે વપરાતી નહોત:સરમમાં સંલ સરચા નૃપશાસિત પદ્ધતિની હોય છે, તેમાં પણ સ્થિરતા નહોતી, ને તેના પ્રશ્નોને પણ અમુક સ્થાયી નિયમ પ્રમાણે નીવડે થતો નહોતો. રાજાની પસંદગી કેટલેક દરજે ચુંટણીના ને કેટલેક દરજજે વંશપરંપરાના નિયમથી થતી હતી. કેટલીક વખતે પિતાની ગાદીએ પુત્ર આવતો, કેટલીક વખતે કુટુંબમાંથી પસંદગી કરવામાં આવતી, ને કેટલીક વખતે દૂરના કોઈ સગાની કે બહારના માણસની કેવળ ચુંટણીજ કરવામાં આવતી. કોઈ પણ પદ્ધતિમાં કંઈ પણ નિશ્ચિત જોવામાં નહિ આવે. બધી સંસ્થાઓ, બધી સામાજિક સ્થિતિઓ સાથે સાથે જોવામાં આવતી હતી, ગુંચવાતી, ને વારંવાર બદલાતી હતી.
રાજ્યમાંએ એજ પ્રકારની અસ્થિરતા હતી. રાજ્ય સ્થપાતાં હતાં ને નાબૂદ થતાં હતાં, એકઠાં થતાં હતાં ને જુદાં પડતાં હતાં. જુદી હદો, જુદાં રાજ્ય, જુદા લોકો નહોતા, પણ જુદી જુદી સ્થિતિઓ, પદ્ધતિઓ, જાતભાત, ભાષાઓ એ બધાનો સામાન્ય ગુંચવાડો હતો. જંગલી અથવા વૈદેશિક પ્રજાઓના હાથ નીચેનું યુરેપ આ પ્રકારનું હતું.
આ વિચિત્ર સમયની અવધિ શી છે? એની શરૂઆત બરાબર જુદી પડે છે. રેમન મહારાજ્યની પડતીના સમયમાંથી એને આરમ્ભકાળ છે. પણ એને અન્ત કયારે આવ્યો? આને ઉત્તર આપવાને આવી સામાજિક સ્થિતિ શાથી ઉદ્ભવી, આ જંગલી સ્થિતિના કારણો શાં હતાં તેને નિર્ણય કરવો જોઈએ.
હું ધારું છું બે કારણ મને સૂઝી શકે છે; એક વસ્તુસ્થતિસંબંધી, ને બીજું નીતિસંબંધી.
હુમલાઓ જારૂ રહ્યા એ વસ્તુસ્થિતિસંબંધી કારણ હતું. જંગલી લેકોના હુમલાઓ પાંચમા સૈકામાં બંધ થઈ ગયા એમ આપણે નહિ ધારવું જોઈએ. રેમની સત્તા પડી ભાગી હતી તે પરથી આપણે એમ નહિ માનવું કે જંગલી પ્રજા તરતજ રેમમાં સર્વોપરિ સત્તા ભોગવી શકી હતી. આ સત્તા સ્થાપતાં તેમની પડતી થયા પછી ઘણે વખત થયે હતું ને તેના પુરાવા દેખીતાજ છે,
