________________
તાતા,
પ૬
યુરોપના સુધારાને ઇતિહાસ તે વખતે તેઓ હતા નહિ, માત્ર ભટકતા લડવૈયા તરીકે તેઓ રહેતા હતા. જે કાયદાએ લખી કાઢવામાં આવ્યા તેમાં છૂટીછવાયી કલમે તેમણે જીતેલી જમીન ને છતાયલા દેશના જૂના વતનીઓ સાથેના તેમના સંબંધ વિષે હતી ખરી; પણ તે સિવાય જમીન વિષે બીજા કઈ કાયદા લખાયા નહોતા, મોટે ભાગે એ કાયદાઓ તેમની જર્મન સ્થિતિ અથવા રેમમાં ગયા પહેલાંની સ્થિતિસંબંધી જ હતા. જે નવા સમાજમાં તેઓ દાખલ થયા તેને તે કાયદાઓ લાગુ પડતા નહોતા.
પેન દેશમાં સુધારાને પુનર્જીવિત કરનાર બળ બીજું હતુંખ્રિસ્તિ સમાજનું. જૂની દ્ધાઓની સભાઓને ઠેકાણે ધર્મગુરુઓની સભાઓ ત્યાં રાજ કરતી હતી ત્યાંના કાયદાઓ ધર્મગુરુઓએ ઘડી • કાઢયા હતા. તેમાં જે પદ્ધતિઓ સ્વીકારવામાં આવી હતી તે જંગલી
જીવનથી તદન જુદા જ પ્રકારની હતી. દાખલા તરીકે તમે જાણે છે કે વૈદેશિક લેકના કાયદાઓ જાતકાયદાઓ હતા, ને તેથી અમુક જાતના જ લેકને લાગુ પડતા હતા. બીજી જાતનાઓને નહિ. એકજ રાજ્યના છત્ર નીચેની જુદી જુદી જાતને તેમના પિતાને જાતકાયદે જ લાગુ પડતું હતું. આથી વિરુદ્ધને કાયદે તે જમીનને કાયદો, અને તે પ્રમાણે એક રાજ છત્ર નીચે રહેનારી એક દેશની જુદી જુદી બધી જ જાતિઓને માત્ર તે દેશનો જ કાયદે લાગુ પડતો, જુદી જુદી જાતિઓને નહિ. સ્પેન દેશના બધાજ રહેવાસીઓને આ જમીનને કાયદો લાગુ પાડવામાં આવ્યો હતો. તેઓને માટે માત્ર એક જ સામાન્ય કાયદો હતો. આ સુધારાનું ચિહ્યું છે. આ અન્વેષણ ચાલુ રાખશો તે તમને તેમના કાયદાઓમાં બુદ્ધિબળનાં બીજાં પણ ચિને જડશે. વૈદેશિક પ્રજાઓમાં ઉંચાનીચા દરજજા પ્રમાણે લેકની અમુક કિંમત આંકવામાં આવતી હતી. પણ કાયદાની દ્રષ્ટિથી બધા સામાન છે એ નિયમ સ્પેનમાં વિસિથિ લોકોના કાયદામાં માન્ય થઈ ચૂક્યું હતું. વળી આ લોકોના કાયદામાં બીજ પણ સુધારાનાં ચિહને હતાં. ગુનેહગારના પક્ષના સાક્ષીઓ સેગન
