________________
૫૪
યુરાપના સુધારાને ઇતિહાસ.
જંગલી, ગમે તેવા અનુ, ગમે તેવા સ્વાર્થી ને આપમતલખી હોય તાએ એની જિંદગી ઉચ્ચતર કામેા કરવાને છે, એની પાસે જુદી શક્તિઓ છે, જુદીજ વસ્તુને માટે એ નિર્મિત થયા છે એવા કંઈક અવાજ, એવી કંઈક પ્રેરણા અંદરથી એને સુધારવાને પ્રયત્ન કરે છે. સંપૂર્ણ અવ્યવસ્થામાંએ, વ્યવસ્થા ને પ્રગતિ વિષેના એના પ્રેમ એને વળગી રહે છે, તે એને સાલ્યા કરે છે. વસ્તુસ્થિતિને, સમાજને, ને પેાતાને સુધારવાને એ પ્રેરાય છે, ને આ કરવાને એ મહેનત કરે છે, જો કે જે હેતુથી એ પ્રેરણા થાય છે તેનું અને અજ્ઞાન હેાય છે. સુધારાને માટે તદ્દન અશક્ત હાવા છતાં, ને એથીએ વધારે, સુધારાની પદ્ધતિથી જાણીતા થયા ત્યારથી તેને ધિક્કારતા હતા છતાં જંગલી લેાકેા સુધારાને માટે લાલસા રાખતા હતા.
ઉપરાંત, શમના સુધારાનાં પડયાંભાગ્યાં ઘણાં ચિહ્ન હજી રહ્યાં હતાં. લેાકેાનાં મનમાં, તે ખાસ કરી રેશમનાં શહેરેશના રાજ્યમંડળના સભાસદો, ધર્મગુરુઓ, તે રામના અન્ય સર્વ વતનીઓના મનમાં એ મહારાજ્ય, તેની મેટ, ને તેના યશસ્વી નામનાં સ્મરણા હજી તાજાં હતાં.
રામની મહત્તા જેણે જાતે જોઈ હોય એવા માણુસા વૈદેશિક લોકેામાંજ કે તેમના પૂર્વજોમાં હજી ધણા હતા. તેમણે રામન લશ્કરમાં કામ કર્યું હતુ; એ લશ્કર પર જય મેળવ્યા હતા, રેશમના સુધારાનું ચિત્ર તેમના પર અજખ અસર કરતું હતું, ને તેનું અનુકરણ કરવા, તેને જાળવી રાખવા, તેને ગ્રહણ કરવાની તેમને ઇચ્છા થતી હતી. મે વર્ણવી છે તેવી જંગલી સ્થિતિને ત્યાગ કરવાનું તેમને મન થયું તેનું આ બીજું એક કારણ હતું.
દરેક માણસને વિચાર કરતાં એક ત્રીજું કારણ પણ સૂઝે છે: ખ્રિસ્તિ સમાજ. એ સમાજનું બંધારણ અમુક નિયમા પ્રમાણે થઈ ચુકયું હતું, ને એ સમાજ તેના નીતિબળથી જીતનાર “પ્રજા પર જીત મેળવવા ઇચ્છતા હતેા; તેને સુધારવા ધારતા હતા. આ સમયના ખ્રિસ્તિ પાદરીએમાં કેટલાક એવા હતા કે તેઓ રાજકીય ને નૈતિક વિષયેા પર અમુક નિયા પર આવી ચૂક્યા હતા. ખ઼ધાજ વિષયેા પર અમુક
