________________
યુરાપના સુધારાને ઇતિહાસ.
યુરાપમાંનાં પ્રાચીન તત્ત્વ વિષે વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે આપણા સુધા રાનાં જુદાં જુદાં તત્ત્વા બધાંજ મૂળથી આવેલાં છે. એમ દાવા કરવામાં આવતા આપણે જોઈએ છીએ. નૃપતંત્રની રાજ્યશાસનપદ્ધતિ, શ્વરશાસિત રાજ્યશાસનપદ્ધતિ, ઉચ્ચવર્ગસત્તાક રાજ્યશાસનપદ્ધતિ, ને પ્રજાસત્તાક રાજ્યશાસન પદ્ધતિ—આ દરેક પદ્ધતિના અનુયાયીઓ પોતાની દરેક પદ્ધતિ મૂળ ચુરાપમાં હતી એમ આગ્રહ દર્શાવે છે. દરેક પદ્ધતિની સર્વોપરિ સત્તા સામેના પક્ષવાળાઓએ પચાવી લીધી છે એમ કહી પેાતાના મતનું તે સમર્થન કરે છે.
આમ એક મત પ્રમાણે રામન મહારાજ્યની પડતીને વખતે બધી સત્તા જીત મેળવનારી પ્રજા કે જેણે પાછળથી અમીરવર્ગની પદવી મેળવી હતી તેણે ભાગવી હતી. રાજા ને પ્રજાએ આ વર્ગની સત્તા છીનવી લીધા છે, તે ઉચ્ચવર્ગસત્તાક રાજ્યશાસનપદ્ધતિજ યુરોપની મૂળ ને ખરી રાજ્યપતિ હતી એમ આ મત પ્રતિપાદન કરે છે.
४४
નૃપતંત્ર ખીજા મત પ્રમાણે યુરાપમાં મૂળ હતું. જર્મન રાજાએ મન શહેનશાહેાના બધાજ હકોના વારસા મેળવ્યા હતા, ને ખરૂં જોતાં સર્વોપરિ સત્તા તેમનીજ ખરી હતી. અમીરી વર્ગાએ સત્તા ભાગથી તે માત્ર રાજાઓની સત્તા પર તરાપ મારીને ભાગવી છે, ન્યાય્ય રીતિએ નહિ. ત્રીજા મત પ્રમાણે પ્રજાસત્તાક રાજ્યશાસનપદ્ધતિ ન્યાય્ય છે. આ મત પ્રમાણે પાંચમા સૈકા પછી જે સમાજ યુરોપમાં અસ્તિત્વમાં આવ્યા તે સ્વતંત્ર સમાજોનાજ વિકાસરૂપે હતા. આદિ સમયમાં જે સ્વતંત્રતા હતી તે પડી ભાગવાથી, અમીરા ને રાજાને તેના લાભ મળ્યા. ખરૂં છે કે રાજાએ તે અમીરેાની સત્તાએ એ સ્વતંત્રતાને દબાવી દીધી, પણ એ સ્વતંત્રતાએ તેમનાએ પહેલાં સત્તા ભાગવી હતી.
આ બધા હકાથી જુદોજ ને તેથીએ ચઢતા હક ખ્રિસ્તિ સમાજ ના છે એવા ચેાથા એક મત છે. આ મત પ્રમાણે ધાર્મિક સત્તાજ ખરી ને ન્યાયી સત્તા છે; યુરેાપમાં સુધારા તે સત્યને દાખલ કરવાનું ખરૂં માન ખ્રિસ્તિ સમાજને હોવાથી ધાર્મિક સત્તાજ આખા યુરોપમાં સર્વેîપર હાલે જોઈ એ એવા આ મત છે.
