________________
* આખ્યાન છે. કરવાનું એમને મન હોય છે, ને અનિશ્ચિતતા, અસમાનતા, ને અનિષ્ટતાથી પરિપૂર્ણ સાહસિક જીવન ગુજારવામાં તેઓ રસ લે છે. હાલના વખતમાં આપણે નિયમિત જીવનમાં ગુંથાએલા હોવાથી આ પ્રકારની ભાવનાઓનું બળ માપી શકવાને અસમર્થ છીએ.
યુરોપના સુધારાઓમાં આ પ્રકારની ભાવના જર્મન વૈદેશિક પ્રજાએની દાખલ થઈ હતી. રેમન મહારાજ્યમાં કે ખ્રિસ્તિ સમાજમાં, કે ઘણુંખરૂં બધાજ પ્રાચીન સુધરેલા દેશોમાં એ અજ્ઞાત હતી. પ્રાચીન સુધરેલા દેશમાં જ્યારે જ્યારે તમે સ્વતંત્રતા જોશો ત્યારે તે રાજકીય સ્વતંત્રતા
અથવા શહેરી તરીકેની સ્વતંત્રતા જોઈ શકશે. તે સમયે મનુષ્ય પિતાના વ્યક્તિસ્વાતંત્ર્યને માટે નહિ પણ શહેરી તરીકેના સ્વાતંત્ર્યને માટે પ્રયાસ કરતા હતા. અમુક સમાજમાંજ તેનું અસ્તિત્વ હતું, તેનેજ એ વળગેલ રહેતો, અને તેને અથે પોતાનું સર્વસ્વ અર્પણ કરવા એ તૈયાર રહેત. ખ્રિસ્તિ સમાજને વિષે પણ એવું જ હતું; દરેક મનુષ્ય સમાજ તરફ ઘણો ખેંચાતો, તેના કાયદાને વળગી રહેતો, ને તેની સત્તા વધારવાને ઉત્કટ ઈચ્છા ધરાવત, અથવા તો એમ કહીએ તે પણ ચાલે કે ધાર્મિક ભાવનાઓને લીધે મનુષ્યના આત્મા પર એક જાતની પ્રતિક્રિયા થતી હતી, ને તેને લીધે મનુષ્ય પોતાના સ્વાતંત્ર્ય પર અંકુશ મુકવા ને પિતાના સમાજની ઈચ્છાનુસાર વર્તવા અંદરખાને પ્રયત્નશીલ થતો. પણ વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્યની ભાવના, કેઈ પણ જાતના બીજા હેતુથી નહિ પણ માત્ર સ્વતઃ અષની લાગણીથી રાખવામાં આવતી, ને ગમે તેટલી મુશીબતમાં પણ પ્રાદુભૂતિ કરી શકાતી. સ્વતંત્રતાની ભાવના રામ ને ખ્રિસ્તિ સમાજમાં તદન અજ્ઞાતજ હતી. એ ભાવના યુરોપને વૈદેશિક પ્રજાઓ તરફથીજ મળી હતી; આધુનિક સુધારાઓના આરમ્ભકાળમાં ને તેની બાલ્યાવસ્થામાં એ ભાવના એ પ્રજા તરફથીજ આવી હતી. યુરેપના આધુનિક સુધારામાં એ ભાવનાએ ઘણે આગળ પડતો ભાગ લીધો છે, ને તેનાં પરિણામો એવાં નોંધવા લાયક આવ્યાં છે કે એ સુધારાનાં મુખ્ય તમાં આ ભાવનાને ગણ્યા વગર ચાલી શકે તેમ નથી.
