________________
૪૦
પ્રકરણ : ૩ સમયમાત્રનો પણ પ્રમાદ કરવા યોગ્ય નથી. મૃત્યુની પળ આપણે જાણી શકતા નથી તેથી ‘વિચારવાન જીવો તો કૈવલ્યદશા પ્રાપ્ત થાય
ત્યાં સુધી મૃત્યુ આવે ત્યાં સુધી સમજીને ધર્મમાં પ્રવર્તે છે. (મોક્ષમાળા શિક્ષાપાઠ ૪). વિચારવાન જીવે તો જ્ઞાનીપુરુષની આજ્ઞામાં રહીને એક ક્ષણમાત્રનો પણ પ્રમાદ કર્યા વગર આત્મકલ્યાણ કરવું એવી શિખામણ ઠામ ઠામ આગમ શાસ્ત્રોમાં જોવા મળે છે. આત્માર્થી જીવે નીચેના સૂત્રને ફરી ફરી મનન, નિદિધ્યાસન કરતા રહેવાની શિખામણ જ્ઞાની ભગવંતો કહે છે :
કોણ છું? ક્યાંથી થયો ? શું સ્વરૂપ છે મારું ખરું? કોના સંબંધે વળગણા છે? રાખું કે એ પરિહરું?
એના વિચાર વિવેકપૂર્વક શાંત ભાવે જો કર્યા, તો સર્વ આત્મિક જ્ઞાનના સિદ્ધાંતત્ત્વ અનુભવ્યાં, તે પ્રાપ્ત કરવા વચન કોનું સત્ય કેવળ માનવું?, નિર્દોષ નરનું કથન માનો ‘તેહ' જેણે અનુભવ્યું, રે! આત્મ તારો! આત્મ તારો ! શીધ્ર એને ઓળખો, સર્વાત્મમાં સમદૃષ્ટિ દ્યો, આ વચનને હૃદયે લખો.'
(મોક્ષમાળા શિક્ષાપાઠ ૬૭ - શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર) આગમશાસ્ત્રોમાં ભગવાન મહાવીર પ્રકાશે છે કે આપણો આત્મા અજ્ઞાનને લીધે અનાદિકાળમાં અનંત પુદ્ગલપરાવર્તન કરી ચૂક્યો છે છતાંય જાગતો નથી અને મહાન પુણ્યના યોગે જયારે આર્યસંસ્કારવાળો મનુષ્ય દેહ મળે, ઉત્તમ ધર્મના સંસ્કારવાળુ કુળ મળે, પાંચ ઇન્દ્રિયો બરાબર કામ કરતી હોય તેવા સમયે સગુરુની ઓળખાણ, શ્રદ્ધા કરીને નિરંતર સત્સંગમાં જો જીવ જોડાય તો તેને આત્મકલ્યાણની બધી જ સામગ્રી પ્રાપ્ત થાય અને પોતાના આત્માની દયા કરીને તેવો ભવ્ય
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૪૧ જીવ કર્મબંધનથી એ દીવ્ય શક્તિમાન' આત્માને કર્મ જંજીરથી સર્વથા મુક્ત થઈ અનંત સુખ, શાશ્વત સુખને સાદિ અનંત કાળ ભોગવી શકે તેવી જાણકારી Scientific Process જૈન દર્શનના ગીતાર્થ જ્ઞાનીઓએ આપણને કરુણાથી બતાવી છે. આવો દુર્લભ મનુષ્યભવ સફળ કરવા વિચારવાન મનુષ્ય તો અધ્યાત્મસાર, જ્ઞાનસાર, આઠ યોગદષ્ટિ, મોક્ષમાળા અને ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર જેવા શાસ્ત્રોનો નિરંતર અભ્યાસ કરવાનો નિયમ કરવો અને વૈરાગ્ય, ઉપશમ, સંવેગ, સમ્યક શ્રદ્ધા આદિ સમકિતના ગુણો પ્રગટ કરવા જોઈએ. ‘માર્ગ સરળ છે પણ તેની પ્રાપ્તિ તથા રુચિ થવી ઘણી દુર્લભ છે.' ૨. “શ્રુતિ’ - અર્થાત્ જ્ઞાનીના વચનોનું શ્રવણ :
મનુષ્યભવ મળ્યા છતાં જો જીવને પોતાના આત્માનું કલ્યાણ કરવાની જિજ્ઞાસા - તીવ્ર ઇચ્છા ન જાગે તો તે જીવ મોક્ષમાર્ગમાં આગળ વધી શકતો નથી. જિનવાણીનું માહાભ્ય જયાં સુધી જીવને અંતરમાં સમજાય નહિ ત્યાં સુધી તેની બધી ધાર્મિક ક્રિયાઓ માત્ર લોકસંજ્ઞા કે ક્રિયાજડતા પ્રધાન હોય છે અને તેનાથી જીવનો આધ્યાત્મિક વિકાસ થતો નથી.
આઠ યોગદૃષ્ટિમાં (મૂળ ગ્રન્થ હરિભદ્રસૂરિજીનો યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય છે જેના ઉપર ઉ. યશોવિજયજી મ.એ અદ્ભૂત આઠ યોગદૃષ્ટિની સઝાય રચી છે, જેમાં બતાવ્યું છે કે જયારે જીવને આત્મશુદ્ધિ કરવાનો લક્ષ બંધાય છે અને મુક્તિનો માર્ગ બતાવનાર સદ્ગુરુ અથવા જ્ઞાની મહાત્મા પ્રત્યે અહોભાવ, પ્રીતિભાવ, પૂજ્યભાવ ઉત્પન્ન થાય છે, ત્યારે એ જીવ પ્રથમ મિત્રાદેષ્ટિમાં આવે છે. આ દૃષ્ટિમાં આવેલા જીવને સંસાર પ્રત્યે ઉદ્વેગ (વૈરાગ્ય) ઉદ્દભવે અને શ્રાવકના અણુવ્રતો પાળે અને સતદેવ, સદ્ગુરુ અને સધર્મ પ્રત્યે સાચી પ્રીતિ જન્મે ત્યારે જીવનો મોક્ષમાર્ગ પ્રત્યે પ્રારંભ થાય છે.
