________________
પ્રકરણ : ૫
૭૫
અર્થ : જે સદ્દગુરુએ જીવને તત્ત્વશ્રવણ કરાવ્યું, અનાદિની મોહની વાસના મંદ કરાવી, સંસારસુખની અભિલાષા રૂપ ખારા પાણીનો ત્યાગ કરાવ્યો, એવા અનન્ય શરણના આપનાર શ્રી સદ્ગુરુદેવ પ્રત્યે અતિશય આદરપૂર્વકની આશ્રયભક્તિથી, સાધકને ઘાતિકર્મોનો ક્ષયોપશય થતાં ક્રમે કરીને તીર્થંકર પરમાત્માનું દર્શન થાય છે. સમાપત્તિ ધ્યાન એટલે ધ્યાન દ્વારા એકાકારપણે તીર્થંકર પરમાત્માની ભાવથી સ્પર્શના થવી તે પરાભક્તિનું ફલ છે !' આવા સમાપત્તિ ધ્યાનની પ્રાપ્તિના મુખ્યત્વે ક્રમશઃ ત્રણ કારણ છે.
(૧) ચિત્તની નિર્મળતા, (૨) ચિત્ત-સ્થિરતા અને (૩) પ્રભુના અનંતગણોમાં ગુણાનુરાગની તન્મયતા અથવા પરાભક્તિમાં જ લીનતા.
ચિત્તમાં, પરમાત્માના અનંતગુણો જે નિરાવરણ થવાથી પ્રગટ છે, તેવા જ અનંતગુણો સર્વ જીવમાં છે. ‘સર્વ જીવ છે સિદ્ધ સમાન’ તે સૂત્ર પ્રમાણે નિશ્ચય નયથી જગતના સર્વ જીવો (આત્મા) શુદ્ધ છે પણ કર્મ બંધનને કારણે સંસારી જીવોના અનંતગુણો ઢંકાયેલા છે. પરંતુ જૈન દર્શનની જગતને આ અમૂલ્ય ભેટ છે કે સદ્ગુરુ આજ્ઞાએ જે જીવ ગુરુભક્તિમાં (નવકારમંત્રના પાંચેય પરમેષ્ઠિ સદ્ગુરુ સ્થાને છે. તેઓની) ભક્તિમાં ગુણાનુરાગથી લીન થાય છે તેને ચિત્તની નિર્મળતાથી સ્થિરત્વ આવે છે અને વધતી સ્થિરતાથી તન્મયતા આવે છે, જે ‘સમાપત્તિ ધ્યાન’ કહેવાય છે. જુઓ ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી કૃત આ ૧૬મા સ્તવનમાં આજ તત્ત્વભક્તિનું ફલ કેવું અલૌકિક હોય તે જોઈએ : ‘તારું ધ્યાન તે સમકિતરૂપ, તેથી જ જ્ઞાનને ચારિત્ર છે જી, તેથી જાયે હો સઘળાં પાપ, ધ્યાતા ધ્યેય સ્વરૂપ હોવે પીછે જી.”
(ઉં. યશોવિજયજી - શાંતિનાથ ભગવાન સ્તવન)
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
અર્થાત્ સાધક ભગવાનના ગુણાનુરાગની પરાભક્તિ વડે ક્રમે કરીને પોતે જ પરમાત્મસ્વરૂપનું દર્શન કરી તે ધ્યાન સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યક્રચારિત્રપણે પરિણમવાથી, સાધક પોતે જ જિનેશ્વર થઈ જાય છે!!! - જુઓ :જિન સ્વરૂપ થઈ જિન આરાધે, તે સહી જિનવર હોવે રે, ભંગી ઈલિકાને ચટકાવે તે ભૃગી જગ જોવે રે.’
(શ્રીમદ્ આનંદઘનજી • નમિનાથનું ૨૧મું સ્તવન) શ્રીમદ્ આનંદઘનજીનું બનાવેલું આ નમિનાથ ભગવાનનું સ્તવન અત્યંત ગર્ભિત અને દિવ્યતાથી ભરેલું છે. આ ગાથામાં ગ્રન્થકાર પ્રકાશે છે કે પ્રકૃતિના ખોળામાં જેમ કોઈ ભમરી જયારે ઇયળને ડંખ મારે છે, અને તેના સામે જુએ છે ત્યારે ડંખની વેદનાથી ઇયળની વૃત્તિ ભમરીમાં તદાકાર થઈ જાય છે અને માટીના ઘરમાં એળને બંધ કરે છે ત્યારે ભમરીના ધ્યાનમાં તદાકાર થયેલ એળ ૧૭ દિવસ બાદ પોતે ભમરી બની જાય છે. તેવી જ રીતે સાધક જીવ, સદ્ગુરુની આશ્રય ભક્તિથી, સમ્યક્ત્વરૂપી ચટકા (લયલીનતા)થી આત્મા જયારે પરમાત્માનું ધ્યાન કરે છે, ત્યારે તદાકાર થયેલ તે સાધકનો આત્મા પણ જિનેશ્વર ભગવાનના પરમાત્મસ્વરૂપમાં લીન થઈ, અભિન્નભાવથી જિનેશ્વર ભગવાનની પરાભક્તિવડે આરાધના કરતાં, પોતે જ જિનેશ્વર થાય છે. અર્થાત્ શ્રી ગૌતમસ્વામીની ભક્તિનું ઉદાહરણ આપણે મંગળાચરણમાં જોયું તેવી રીતે પ્રભુ ભક્તિના ‘પ્રશસ્ત રાગ'થી પ્રાંતે તે સાધક પણ સામર્થ્યયોગ પ્રાપ્ત કરી, ક્ષપકશ્રેણીનું આરોહણ કરતાં બારમા ગુણસ્થાનના અંતે કેવળી ભગવંત બની જાય છે, જિનેશ્વર બની જાય છે ! કેવો અદ્ભુત, અલૌકિક ભક્તિયોગ !!! જીવને શીવ બનાવે છે ! અર્થાતુ સિદ્ધદશા પ્રાપ્ત થાય છે.
આ પુસ્તકમાં આત્મસાધનાના ચાર મુખ્ય અમૃત અનુષ્ઠાનો આપણે “ભક્તિયોગ'ના માધ્યમથી સમજીએ તેવો મારો પ્રયાસ છે
