________________
૨૮૪
પ્રકરણ : ૧૦ દ્વારા તીર્થંકર પરમાત્માનું દર્શન થાય છે. એ દર્શન મુક્તિ (મોક્ષ)નું અવશ્ય એટલે અવધ્ય કારણ બને છે.
સમાપત્તિ ધ્યાન એટલે “ધ્યાનથી એકાકારપણે તીર્થંકર પરમાત્માના અનંત ગુણોની ભાવથી, દિવ્યચક્ષુ વડે સ્પર્શના થવી તે.”
જે મુમુક્ષુ જીવ સદ્ગુરુ બોધના નિત્યશ્રવણથી સંસારના પૌલિક સુખોની ઇચ્છારૂપ ખારાપાણીનો ત્યાગ કરી, સલ્ફાસ્ત્રના બોધ અને ગુરુગમનો ઉપકાર જે સદ્દગુરુએ કર્યો છે તેમના પ્રત્યે ભાવભક્તિથી સેવા, ઉપાસના કરે છે તેને જ્ઞાનાવરણાદિ સર્વ ધાતિકર્મોનો ક્ષયપક્ષમ થવાથી તેના ફળરૂપે સમ્યક્દર્શન અને તીર્થંકર પરમાત્માનું ભાવદર્શન થાય છે એમ યોગીપુરુષો કહે છે. મુમુક્ષુના ચિત્તમાં જેમ જેમ તીર્થંકરદેવના તત્ત્વશ્રવણના બોધથી અત્યંત ગુણાનુરાગ, બહુમાન, અને તત્ત્વભક્તિ પરિણમે છે તેમ તેમ સાધકમાં ત્રણ વસ્તુઓ બને છે : (૧) ચિત્તની નિર્મળતા થાય છે, (૨) તત્ત્વમાં અને ધ્યાનમાં મનની સ્થિરતા વર્તે છે, અને (૩) તત્ત્વમાં અથવા પ્રભુના ગુણોમાં તન્મયતા થાય છે. આવા સાધકનું ચિત્ત (મનની વૃત્તિ) જગતના પદાર્થોમાંથી મુક્ત થઈ, અંતરમુખ થઈ, પરમાત્માના ધ્યાનમાં જ એકાકાર થઈ જાય છે. જેમ જેમ પરમાત્માના ગુણોનો રંગ સાધકના અંતરમાં જામે છે તેમ તેમ પ્રભુના ગુણોનું અંજન એટલે પ્રતિબિંબ સાધકના નેત્રમાં પડે છે અને સાક્ષાતુ પરમાત્માના દર્શન થાય છે. ઉત્કૃષ્ટ ભાવાવેશથી મહાવીરસ્વામીના “ધર્મલાભ''ના શુભ સંદેશ સાંભળીને જેમ સુલસા શ્રાવિકાજીને તીર્થંકર નામકર્મ બંધાઈ ગયું તે આ સમાપત્તિધ્યાનનું જ્વલંત ઉદાહરણ છે આ વાત ઈયળના દૃષ્ટાંતથી શ્રી આનંદઘનજી તેમના બનાવેલા પદમાં સુંદર રીતે પ્રકાશે છે.
જિન સ્વરૂપ થઈ જિન આરાધે, તે સહી જિનવર હોવે રે, ભૃગી ઈલિકાને ચટકાવે, તે ભૂંગી જગ જોવે રે.
(પદ્દર્શન જિન અંગ ભણીજે - આનંદઘનજી-૨૧)
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૨૮૫ જે સાધક પરમાત્માના ધ્યાનમાં આવી રીતે લીનતા કરે છે તેને ૨ થી ૩ ભવમાં અવશ્ય મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. દિવ્ય ચક્ષુ દ્વારા તીર્થંકર પરમાત્માનું આ ભાવદર્શન (સમાપત્તિધ્યાન) મોક્ષનું અવંધ્ય કારણ છે એમ ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી દ્વાત્રિશત્ દ્વાત્રિશિકા ગ્રન્થમાં ગાથા ૨-૧૦માં જણાવે છે અને તેનો ભાવ નીચેના સ્તવનમાં ઉપાધ્યાયજી સુંદર રીતે પ્રકાશે છે.
તારું ધ્યાન તે સમક્તિરૂપ, તેહી જ જ્ઞાનને ચારિત્ર તે જ છે, તેહથી જાયે રે સઘળા પાપ, ધ્યાતા રે ધ્યેયસ્વરૂપ હોય પછી જી.
(ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી કૃત શ્રી શાંતિનાથ ભગવાનનું સ્તવન)
આવી રીતે આપણે પ્રસ્તુત સ્તવન શ્રી દેવચંદ્રજીની ચોથી ગાથાનું વિસ્તારથી વિવેચન કર્યું કારણ કે આ બહુ જ મહત્ત્વનો જૈન સિદ્ધાંત છે કે જિનભક્તિ એ પ્રબળ મોક્ષનું કારણ છે. આ પુસ્તકનો મુખ્ય હાર્દ, (Main Message) અને અમૃત અનુષ્ઠાન એ સાધનાનો રાજમાર્ગ છે જેના ઉપર સરળતાથી મોક્ષમાર્ગની મંગળયાત્રા ઠેઠ સિદ્ધપદ સુધી પહોંચાડે છે. જેનાથી આત્માની શાશ્વતતા, સર્વ ગુણોની ક્ષાયિકભાવે પરિણમનતા થવાથી પરમાત્માનું ધ્યાન ધ્યાવતાં સાધક જીવ પોતે જ પરમાત્મસ્વરૂપ પામે છે. આવી અલૌકિક સિદ્ધિ માત્ર મનુષ્યભવમાં જ થઈ શકે છે. આ મહાપુરુષોના સ્તવનોને પ્રાણપ્રિય ગણીને મુખપાઠ કરવા અને નિયમિત ભક્તિ – સ્વાધ્યાયથી સૌ વાચકોને પ્રભુકૃપાથી મોક્ષમાર્ગની સાધના કરવાની નમ્ર વિનંતી છે. આવો દુર્લભ અવસર ફરીથી નહિ મળે માટે ““જાગ્યા ત્યારથી સવાર” તેમ સમજીને આ આત્મદ્રવ્યના અમૂલ્ય ખજાનો પ્રાપ્ત કરવા પુરુષાર્થ કરવા જેવો છે.
