________________
૨૮૨
પ્રકરણ : ૧૦
માટે કરવું તેમ નહિ પણ એક Passion અથવા અંતરના પ્રેમઉલ્લાસથી કરવાનું ગમવા માંડે અને તેવી લગની તેના રોમેરોમમાં પ્રભુભક્તિ રૂપે પરિણમે. ખાતાં, પીતાં, હસતાં, રમતાં, જમતાં મન જયારે પ્રભુભક્તિ અને જિનવચનમાં રમણતા કરે ત્યારે તેના ફળ રૂપે અસંગતાનો અનુભવ થાય અને આત્મામાં તન્મયતા, મગ્નતા, રમણતાના અભ્યાસથી સંસાર ધીમે ધીમે વીસરાઈ જાય અને પ્રભુભક્તિમાં જ તેનો તન-મન-ચિત્તવૃત્તિ બધા જ યોગી લીન થતા જાય. આવી પ્રબળ શક્તિ આ અમૃત અનુષ્ઠાનોની છે તેમ સમજવું. હવે આગળની ગાથામાં આ અમૃત અનુષ્ઠાનો સાધકને સમાપત્તિ ધ્યાનના અધિકારી બનાવે તેવો મહાન સિદ્ધાંત સમજાવે છે.
પરમેશ્વર અવલંબને રે, ધ્યાતા ધ્યેય અભેદ રે, ધ્યેય સમાપત્તિ હુવે રે, સાધ્ય૩ સિદ્ધિ અવિચ્છેદ રે. (૪)
દેવાધિદેવ શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપના અવલંબનથી, તેમના અનંતગુણો પ્રત્યે દેઢ ગુણાનુરાગવાળી ભક્તિ અને આજ્ઞાપાલનથી ધ્યાતા એટલે પ્રભુનું ધ્યાન કરનાર એવો સાધક મુમુક્ષુ, ધ્યેય એવા પ્રભુના શુદ્ધ આત્મ સ્વરૂપ સાથે પ્રથમ અભેદ કરે છે, તન્મય થાય છે, મગ્ન થાય છે. આ પ્રક્રિયામાં તત્ત્વજિજ્ઞાસુ જીવ સદ્ગુરુના તત્ત્વબોધના શ્રવણથી અને સભ્યશ્રદ્ધાનના બળથી પોતાના આત્મદ્રવ્યમાં સત્તાગત રહેલા સર્વગુણોને દિવ્યદૃષ્ટિ વડે જોતો તેની સમાપત્તિ અથવા સ્પર્શનારૂપ ધ્યાન કરે છે અને આ Process અથવા ધ્યાનની પ્રક્રિયા નિરંતર વધારે બળવાળી બનતાં સાધ્ય એવી આત્મસિદ્ધિની અવિચ્છેદ એટલે ક્યારેય નાશ ન પામે એવી અપ્રતિપાતી સિદ્ધ દશાને પામે છે. આ એક બહુજ ઉત્તમ લબ્ધિગાથા છે અને તેને સમજવા આપણે આચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિજીના યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય ગ્રન્થની ૬૩ અને ૬૪ ગાથાનો વિચાર કરી ઊંડી સમજણ પ્રાપ્ત કરીએ :
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૨૮૩ તત્ત્વશ્રવણના ફળની કલ્યાણ કરનારી આ ગાથા છેअतस्तु नियमादेव, कल्याणमखिलं नृणाम् । गुरुभक्ति सुखोपेतं लोकद्वयहितावहम् ॥ ६३ ॥
(યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય ગ્રન્થ-ગાથા-૬૩) અર્થ : સગુરુના તત્ત્વશ્રવણના બોધથી ભવ્ય જીવોનું નિયમથી કલ્યાણ અવશ્યમેવ થાય છે. ઉત્તમોત્તમ જ્ઞાની તથા ગીતાર્થ ગુરુના મુખે તત્ત્વશ્રવણ કરતાં કરતાં જીવને થયેલો સંસારનો રાગ તથા સંસાર સુખની આસક્તિ મંદ થાય છે અને વૈરાગ્ય વધે છે. દયા, દાન, તપ, ભક્તિ, આદિ અમૃત અનુષ્ઠાનોથી સાત્વિક ધર્મસંસ્કારો દ્રઢ થાય છે. વારંવાર તત્ત્વ શ્રવણ, ચિંતન-મનનથી પરિણામની શુદ્ધિ થાય છે. માટે આવી શ્રેષ્ઠ ગુરુભક્તિ અને જિનભક્તિથી જ ધર્મના સંસ્કારો દઢ બને છે. જે આ ભવમાં પાકા બનવા સાથે અન્ય ભવમાં લઘુવયથી જ ઉગી નિકળે છે. આનો જ્વલંત ઉદાહરણ તો શ્રી દેવચંદ્રજી અને ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી પોતે જ છે કે, જેમણે આઠ-દસ વર્ષની વયે દીક્ષા લીધી ને વીસ-બાવીસ વર્ષે તો સર્વ શાસ્ત્રોના પારગામી બન્યા. આટલી નાની ઉંમરે અમૂલ્ય ગ્રન્થોની રચના કરી. પોતે તર્યા અને આપણને તેમના ગ્રન્થો અને સ્તવનોથી તારનારા મહર્ષિ બન્યા ! પૂર્વભવના સંસ્કાર કેવા મહાન હશે ?
હવે સમાપત્તિ ધ્યાન વિષે યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય ગ્રન્થ ૬૪મી ગાથા સમજવા જેવી છે :
गुरुभक्ति प्रभावेन तीर्थकृद्दर्शनं मतम् । समापत्यादिभेदेन निर्वाणैकनिबन्धनम् ॥ ६४ ॥
ભાવાર્થ : શ્રી સદ્ગુરુદેવ અને પરમ ગુરુદેવ જિનેશ્વર ભગવાનની ભાવભરેલી તત્ત્વભક્તિના પ્રભાવથી સાધક જીવને સમાપત્તિ આદિ ભેદ
