________________
૩૧૦
પ્રકરણ : ૧૨ ઈન્દ્રિયોના વિષયોમાં જ સુખબુદ્ધિ રૂપી મિથ્યાત્વ અથવા અજ્ઞાન હોવાથી તે જીવનો મન-વચન-કાયાનો યોગ માત્ર સતત કર્મબંધન કરવાના કાર્ય એટલે આશ્રવ અને બંધ રૂપી યોગકાર્ય કરી રહેલ છે, અને તેથી સંસારમાં રખડે છે.
જ્યારે કોઈ ભવ્ય જીવની કાળલબ્ધિ પાકે અને તેને “હું કોણ છું? મારું ખરું સ્વરૂપ શું છે” આવા તત્ત્વ વિચારો કરવાની જાગૃતિ આવે, અને જો તે જીવ સાચા સદ્ગુરુ અને સતદેવના તત્વશ્રવણના બોધથી સાવધાન થઈ, સંસારથી પાછો હઠી, U-Turn લઈને, આત્માના કલ્યાણ માટે આ મનુષ્યભવને દાવ પર મૂકી કટિબદ્ધ થાય, ત્યારે આ જીવ ‘‘યોગદષ્ટિ'માં પ્રવેશ કરે છે. ઓઘદૃષ્ટિ વાળો જીવ જેનો યોગ અત્યાર સુધી માત્ર આત્માને તીવ્ર કર્મબંધનથી જોડવાનો યોગ કરતો હતો તે હવે યોગદૃષ્ટિમાં પ્રવેશ કરવાથી તેના આત્મામાં યોગના બીજની વાવણી પ્રથમ યોગદૃષ્ટિમાં થાય છે જેનો વિસ્તાર યોગદષ્ટિ સમુચ્ચયમાંથી જાણવો.
આચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિજીએ તેમના યોગશતક નામના ગ્રન્થમાં આ યોગ શબ્દનો અર્થ નીચે મુજબ સમજાવ્યો છે :
- જિનેશ્વર પરમાત્માની આજ્ઞાનું અનુસરણ કરવારૂપ અમૃતથી સિંચાયેલો આ આજ્ઞાયોગરૂપ અનુષ્ઠાન પરમ કલ્યાણકારી યોગ છે. વીતરાગ સર્વજ્ઞ ભગવાન સર્વથા રાગ-દ્વેષથી રહિત છે માટે તેમની જિનવાણી એ ખરેખર અમૃત સ્વરૂપ છે. આથી જ પૂ. ઉપાધ્યાયશ્રી યશોવિજયજી મ.સા. શ્રી મહાવીર જિન સ્તવનમાં કહે છે કે
ગિરુઆરે ગુણ તુમ તણા, શ્રી વર્ધમાન જિનરાયા રે, સુણતાં શ્રવણે અમી ઝરે, મારી નિર્મળ થાયે કાયા રે,
આવી અમૃતસ્વરૂપ જિનવાણી અને જિનઆજ્ઞાનું બહુમાનપૂર્વક આરાધન અને પાલન કરવાથી જીવનું અવશ્ય કલ્યાણ થાય છે એવી
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૩૧૧ અવિસંવાદી નિમિત્તરૂપ જિનવાણી છે. સદેવ, સદ્ગુરુ, અને સધર્મનો વિનય કરવો, ગુરુની સેવા અને વૈયાવચ્ચ કરવી, તેમનું તત્ત્વશ્રવણ વિનય અને ખંતથી સમજવું અને તે બોધના શ્રવણને પરિણમવવાની તીવ્ર અભિલાષા, જિજ્ઞાસા કરવી અને શાસ્ત્રમાં કહેલા ધર્મ અનુષ્ઠાનો વિધિપૂર્વક કરવા, યથાશક્તિ અઢાર પાપ સ્થાનકનો ત્યાગ કરવો, આ સાધનસ્વરૂપ વ્યવહારયોગ છે. અને સમજણપૂર્વક, ઉલ્લસિત ભાવથી, આત્મકલ્યાણના લક્ષ્યથી આ વ્યવહારયોગ પણ પરંપરાએ મોક્ષનું કારણ બને છે એમ યોગશતકમાં સમજાવ્યું છે.
અને સગુનિશ્રાએ આત્માનું સ્વરૂપ, છ દ્રવ્યો, નવ તત્ત્વો, આત્માના છ પદનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમજવા જ્ઞાનાભ્યાસ કરતાં સમ્યકજ્ઞાન, સમ્યક્દર્શન અને સમ્મચારિત્રની જ્ઞાનસાધના કરવી તે નિશ્ચય યોગ છે. કે જે મોક્ષનું અનંતર કારણ છે. વ્યવહારયોગ એ મોક્ષનું પરંપરાએ કારણ છે. આવી રીતે નિશ્ચય અને વ્યવહાર બન્ને સંલગ્ન હોય તો જ બન્ને યોગ આત્માના કલ્યાણરૂપ નિવડે છે.
આ પુસ્તકનું મુખ્ય હાર્દ, સંદેશ, સાધનાનો લક્ષ, ભક્તિયોગમાં આત્માને જોડવો જેથી સરળતાથી, લઘુતા અને વિનયભાવે જિનપરમાત્માની ગુણાનુરાગવાળી ભક્તિ કરતાં કરતાં સાધકનો આતમાં ધીમે ધીમે વિષય કષાયના મલિન ભાવોને છોડતો જાય છે અને અંતરશુદ્ધિ કરતાં, પ્રભુના ગુણાનુરાગપૂર્વકની ભક્તિ કરતાં પ્રભુ પ્રત્યે પ્રેમ, પ્રીતિ, ભક્તિ, આજ્ઞાયોગ અને અંતે અસંગયોગ સુધી પહોંચે તેની સમજણ પ્રકરણ ૫ થી ૧૦ માં આપણે વિચારી.
અસંગ અનુષ્ઠાનનાં દસમા પ્રકરણમાં આપણે જોયું કે, જેમ જેમ મુમુક્ષુ જીવ પ્રભુના અનંતગુણોનું ગુણાનુરાગવાળી ભક્તિમાં મગ્ન થાય છે. તેમ તેમ તેને જ્ઞાનાભ્યાસથી પોતાના આત્મદ્રવ્યમાં પ્રભુ જેવા જ અનંત ગુણો સત્તામાં રહેલા ““નજરાય” છે. અર્થાત, ભગવાનના અનંત ગુણો પ્રગટ છે તેનું દર્શન જ્યારે મુમુક્ષુને સમ્યક
