________________
૩૨૨
પ્રકરણ : ૧૨
આત્મજાગૃતિ આત્મલક્ષ લાવવા દ્રવ્યાનુયોગ ભણવો અત્યંત જરૂરી છે. જે જે વ્રતનિયમાદિનું પાલન છે તે સાધના છે અને તેના ફલરૂપે મોહના વિકારો, વિષય કષાયના ભાવોના નાશ કરવો તે સાધ્ય છે, અને તે જ મોહનીયકર્મનો ક્ષયોપશમભાવ છે.”
વળી આ વાતની મહત્ત્વના ઉપાધ્યાયજી દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયની ૧લી ઢાળની ૬ઠી ગાથામાં દ્રવ્યાનુયોગ તે શુક્લધ્યાનનું પ્રધાન કારણ છે એમ પ્રકાશે છે :
દ્રવ્યાદિક ચિંતાઈ સાર, શુક્લધ્યાન પણ લહિએ પાર । તે માટે એહી જ આદરો, સદ્ગુરુ વિણ મત ભૂલા ફરો ॥ (દ્રવ્ય-ગુણ પર્યાયનો રાસ - ૧-૬)
દ્રવ્યાનુયોગનો અભ્યાસી મુમુક્ષુજીવ, નિરંતર આત્માના દ્રવ્યગુણ-પર્યાયની ચિંતવના કરનારો આત્મા, શ્રેષ્ઠ એવા શુક્લધ્યાનનો પણ પાર પામે છે, (જે મોક્ષનું અચૂક કારણ બને છે), માટે આ ઉત્તમ દ્રવ્યાનુયોગનો આદરથી અભ્યાસ કરો અને તેમાં સદ્ગુરુ વિના ભૂલા થઈ ન ભટકો. ગુરુકૃપાથી સમજો.
આ ગ્રન્થના વિવેચન કર્તા પૂજ્ય પંડિતવર્ય શ્રી ધીરજલાલ મહેતા (જેમનો મને ગાઢ પરિચય અને લાભ મળ્યો છે) એ ગ્રન્થના પાના નં. ૨૫-૨૬ માં જણાવે છે કે, દ્રવ્યાનુયોગની ચિંતવનાથી સિદ્ધસમાપત્તિ અવસ્થાની પ્રાપ્તિ થાય છે તે નીચેના અવતરણથી સમજાશે.
‘‘આત્માના શુદ્ધ દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાયની ભાવના ભાવતાં ભાવતાં સાધક જીવ સિદ્ધસમાપત્તિદશા પ્રાપ્ત કરે છે. અનાદિકાળથી
આ જીવ ભવાભિનંદીપણું ધરાવે છે જેના લીધે જગતના પુદ્ગલ
પદાર્થોમાં તીવ્ર આસક્તિ અને વિષયકષાયના મલિનતાના પરિણામોમાં ડૂબેલો છે. આવી ઉલટી બુદ્ધિ કરવામાં આત્મામાં ભળેલો ‘મોહનો
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૩૨૩
ઉદય’ પ્રધાનકારણ છે. આ જીવની પરાભિમુખતા છે. તેને ટાળવાનો મુખ્ય ઉપાય જ્ઞાનાભ્યાસથી મોહનીયકર્મનો ક્ષયોપશમ અને ક્ષય કરવાનો પ્રયત્ન છે. અશુદ્ધ નિમિત્તોથી દૂર થઈને જ્યારે સાધક આત્મા જાગૃતિપૂર્વક અરિહંત પરમાત્માના નિરાવરણ થયેલા શુદ્ધ દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના ચિંતનમાં પોતાના આત્માને વાળવા જ્ઞાન અને ભક્તિયોગથી સાધના કરે છે, પ૨માત્માના અનંતગુણોની ગુણાનુરાગવાળી ભક્તિમાં લીન થાય છે, ત્યારે તેનો પુરુષાર્થ પોતાના આત્માના શુદ્ધિકરણ કરવા પ્રત્યે વળે છે. આવા પ્રકારના પ્રભુના શુદ્ધ સ્વરૂપના ચિંતનમાં વર્તતાં કાળક્રમે તેમાં જ સ્થિર થતો આત્મા, વારંવાર આવા ચિંતન-મનનના અભ્યાસથી પોતાના આત્મામાં જ પરમાત્માપણું સમજે છે, કે નિશ્ચય નયથી મારો આત્મા પણ અનંત ગુણોનો સાગર છે. જે અંતરવૈભવ મારે પ્રગટ કરવા માટે પ્રભુની તત્ત્વભક્તિ જ ઉત્તમ ઉપાય છે. આવી સાધનાથી સાધક જીવ બાહ્યભાવમાં (જગતના પદાર્થોમાં) ભટકતી ચેતનાને અંતર્મુખ કરે છે અને જેમ તે અંતરમુખતા વધે છે તેમ તેની અંતરઆત્મદશા પ્રગટ થાય છે. આવી રીતે અંતર્મુખવૃત્તિની પ્રબળતા (Forcefull) થતાં, આ
જીવની મોહદશા ક્ષીણ થવા લાગે છે અને કાળાન્તરે આવી સાધના જેમ જેમ પ્રબળ બને તેમ તેમ ત્યારે મોહનીયનો ક્ષય થાય છે. ચેતનાને શુદ્ધ બનાવવાનો આ જ પરમ ઉપાય છે.
અરિહંત પરમાત્માના શુદ્ધ દ્રવ્ય-ગુણ અને પર્યાયની સાથે પોતાના આત્માનો અભેદ વિચારતાં, પરદ્રવ્યો પ્રત્યેના ભાવો તૂટી જતાં, કોઈ ધન્ય પળે નિર્વિકલ્પદશા પ્રાપ્ત કરી આ આત્મા ભાવથી “સિદ્ધની સમાન અવસ્થા’” પામે છે જેને “સિદ્ધસમાપત્તિ” કહેવાય છે. આવી અવસ્થા પ્રાપ્ત કરવી એ જ શુકલધ્યાનનું ફલ છે આવી રીતે જેમ જેમ સાધક જીવની અંતર આત્મદશાની વિશુદ્ધતા વધતી જાય, તેમ તેમ આ આત્મા પરમાત્મા સાથે પડેલા ભેદનો છેદ કરીને પરમાત્મા જેવી જ
