________________
૩૧૨
પ્રકરણ : ૧૨ પણે થાય છે ત્યારે તેને પ્રભુના ગુણોની સ્પર્શના થાય છે અને તેના કારણે કોઈ ધન્ય પળે તે સાધકને “સમાપત્તિધ્યાન” પ્રગટે છે જે નીચેના શ્લોકમાં આચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી સમજાવે છે :આત્મસાધનાનો ગુરુગમ આ લબ્ધિગાથામાં છે.
गुरुभक्ति प्रभावेन, तीर्थकृदर्शनं मत्तम् । समापत्यादिभेदेन, निर्वाणैकनिबन्धनम् ॥
ભાવાર્થ : ઉત્કૃષ્ટ એવી ભક્તિના પ્રભાવે સાધકને શ્રી તીર્થકર પરમાત્માનું દર્શન થાય છે, અને તે દર્શન સમાપત્તિ ધ્યાન (તન્મયતા - એકાકારતા)રૂપ કેવળ મુક્તિનું જ કારણ બને છે. આ સમાપત્તિ ધ્યાનમાં સાધક પોતાનો આત્મા પરમાત્મા જેવો જ શુદ્ધ – અનંતગુણના સમુદ્ર જેવો છે એમ ભેદબુદ્ધિથી ચિંતન, ભાવભાસન કરતાં કરતાં, મોહના વિકારો, ચિત્તવૃત્તિઓનો વિલય થતાં પરમાત્મા સાથે અભેદબુદ્ધિ વડે એકાકારપણાને પામે છે. જ્ઞાનસાર અષ્ટકમાં ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીએ આ જ વાતને સમજાવી છે કે, ઉત્તમ નિર્મળ મણિની જેમ શુભધ્યાનથી મનની તમામ મોહની વૃત્તિઓ ક્ષીણ થતાં નિર્મળ બનેલા અંતરાત્મામાં પ્રતિબિંબ (Image) પરમાત્માનું જ પડે છે તેને જ “સમાપરિયોગ” કહેવાય છે. સવાસો ગાથાના સ્તવનમાં ઉપાધ્યાયજીએ આ વાતને ખૂબ જ સુંદર રીતે પ્રકાશી છે :
જેમ નિર્મળતા રે, રત્ન સ્ફટિક તણી, તેમ જ જીવ સ્વભાવ, તે જિન વીરે રે ધર્મ પ્રકાશીયો, પ્રબળ કષાય અભાવ.
શ્રી સીમંધર સાહેબ સાંભળો (૨-૭) ભાવાર્થ : જેમ સ્ફટિકરત્નની નિર્મળતા સ્વાભાવિક છે, તેમ આત્મદ્રવ્યની શુદ્ધ-બુદ્ધ, નિર્મળ અવસ્થા એ પણ સ્વાભાવિક છે (દ્રવ્યનો આવો સ્વભાવ છે), એમ શ્રી જિનેશ્વર ભગવાન પ્રકાશે છે. આ સ્વાભાવિક નિર્મળતા પર્યાયમાં કર્મથી અવરાયેલ છે તે પ્રગટ
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૩૧૩ કરવા પ્રબળ કષાયોના ઉદયરૂપ (ક્રોધ-માન-માયા-લોભના પરિણામો) મલિનતાનો નાશ કરવો તે જ વીતરાગ ધર્મ છે.
આ પુસ્તકમાં સમજાવેલા અમૃત અનુષ્ઠાનોની સાધના કરતાં કરતાં જેમ જેમ સાધક અંતરંગ મલિનતાનો અભાવ કરવા અને નિર્મળતા પ્રાપ્ત કરવા તીવ્ર પુરુષાર્થ કરીને પ્રભુના ગુણોમાં મગ્નતા, સ્થિરતા અને નિર્મળતાના ગુણોથી ભક્તિમાં મગ્ન થાય ત્યારે શું થાય તે શ્રી આનંદઘનજી તેમના દિવ્ય સ્તવનમાં પ્રકાશે છે :
જિનસ્વરૂપ થઈ જિન આરાધે, તે સહી જિનવર હોવે રે, મૂંગી ઈલીકાને ચટકાવે, તે ભૂંગી જગ જોવે રે. | (શ્રી આનંદઘનજી કૃત શ્રી નમિનાથ સ્તવન)
જેવી રીતે ભમરી ઈયળને ચટકો મારીને જમીનમાં દાટી રાખે છે અને ૧૭ દિવસમાં તે ચટકાને યાદ કરતી ઈયળ પોતે જ ભમરી બની જાય છે, તેવી જ રીતે યોગદૃષ્ટિમાં પ્રવેશેલો જાગૃત મુમુક્ષુ પ્રીતિ-ભક્તિ-આજ્ઞા-અસંગ અનુષ્ઠાનોની સાધના કરતાં કરતાં જયારે ઉપર જણાવેલા સમાપત્તિ ધ્યાનમાં પ્રવેશે છે ત્યારે તેને પ્રભુના નિરાવરણ થયેલા અનંત જ્ઞાનાદિગણોની સ્પર્શના થાય છે અને પોતાના આત્માના સ્વભાવમાં તેવા જ અનંતગુણો સત્તામાં રહેલા છે તેની સમ્યફ શ્રદ્ધાન, પ્રતીતિ અને અનુભૂતિ થાય છે. જયારે મુમુક્ષુના આત્મામાં શમ, સંવેગ, નિર્વેદ એટલે વૈરાગ્યાદિ ગુણોની યોગ્યતા પાકે છે ત્યારે તેને આત્માની અનુભૂતિ અર્થાત્ સમ્યફદર્શનની પ્રાપ્તિ થાય છે અને ‘‘સર્વ ગુણાંશ તે સમ્યકત્વ' એ સૂત્ર પ્રમાણે એક સમકિત ગુણ જયારે ક્ષાયિકભાવે પ્રગટે છે. ત્યારે બધા જ ગુણો ક્રમે કરીને ક્ષાયિકભાવે પરિણમે તેવો જિન સિદ્ધાંત છે. શ્રી દેવચંદ્રજીના નવમા સુવિધિનાથ ભગવાનના સ્તવનમાં આ સિદ્ધાંત સુંદર રીતે જણાવે છે :
