________________
૩૦૨
પ્રકરણ : ૧૧
છે, રખડે છે, અને આત્માના અનંત સુખને ભૂલીને ક્ષણિક સુખની લાલસામાં મનુષ્ય જીવન દુખી થઈને વેડફી દે છે, અને ચાર ગતિમાં પરિભ્રમણ કરે છે.
મિથ્યાત્વને વશ એટલે કે દર્શનમોહને વશ એવો સંસારી જીવ, પોતાના સુખસ્વરૂપ આત્માને, અવ્યાબાધ સુખના સાગરરૂપી આત્માને ભૂલીને પર પદાર્થમાં અને અન્ય વ્યક્તિમાં સુખબુદ્ધિ, આત્મબુદ્ધિ, આધારબુદ્ધિ, કર્તૃત્વબુદ્ધિ અને ભોકૃબુદ્ધિ કરવા વડે વિપરીત માન્યતા (મિથ્યા શ્રદ્ધા - મિથ્યાત્વ) અથવા મિથ્યા શ્રદ્ધા કરે છે. આ મિથ્યા શ્રદ્ધા જીવને અનાદિકાળથી છે તેથી જીવ આ મિથ્યાત્વ જન્ય આત્મબ્રાંતિના કારણે અજ્ઞાન અને કષાયના ભાવોમાં વર્તીને સતત કર્મ વર્ગણાઓને ગ્રહણ કરે છે અને દુઃખી થાય છે. આ કર્મબંધનો પ્રવાહ ક્યારે પણ બંધ થતો નથી. સમયે સમયે અજ્ઞાની મિથ્યાદષ્ટિ જીવ અનંત કર્મરજનો જથ્થો મોહનીયકર્મના ઉદયથી ગ્રહણ કરે છે. અને જિનેશ્વર ભગવાનના આગમશાસ્ત્રો પ્રમાણે આ નવીન કર્મો આઠ કર્મ પ્રકૃતિઓમાં વહેંચાઈને આત્માને વળગી રહે છે. જૈનદર્શનમાં ‘“કરણાનુયોગ’” શાસ્ત્રોમાં વિસ્તારથી સમજાવામાં આવે છે કે, જ્યાં સુધી જીવને મોહનીયકર્મના રાજ્યશાસનમાં જીવવું થાય છે, ત્યાં લગી તીવ્ર કર્મબંધન અનાદિ-કાળથી અત્યાર સુધી ચાલુ જ છે. જ્યાં સુધી જીવને જિનેશ્વર ભગવાને પ્રકાશેલા યથાર્થ નવ તત્ત્વોનું જ્ઞાન, સમજણ અને આત્મ અનુભૂતિ ન થાય ત્યાં લગી જીવ અજ્ઞાની જ રહે છે. જયારે જીવ યથાર્થ તત્ત્વશ્રદ્ધાન વડે સમ્યક્દર્શન અને સમ્યજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરે છે ત્યારે કર્મબંધન થતું અટકી જાય છે. જ્યારે નીચે બતાવેલા સમ્યક્દર્શનનાં પાંચ લક્ષણો જીવમાં પ્રગટે છે ત્યારે તે જીવ મિથ્યાત્વમોહનીયની સાત પ્રકૃતિઓ (ગ્રંથિઓ)ને છેદીને સમ્યક્દર્શન પામે છે અને તે જીવનો અવશ્ય મોક્ષ થાય છે.
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
303
મિથ્યાત્વની સાત ગ્રંથીઓ
૧. મિથ્યાત્વમોહનીય, ૨. મિશ્રમોહનીય, ૩. સમ્યકત્વમોહનીય, ૪. અનંતાનુબંધી ક્રોધ, ૫. અનંતાનુબંધી માન, ૬. અનંતાનુબંધી માયા, ૭. અનંતાનુબંધી લોભ.
સમ્યક્દર્શનનાં પાંચ લક્ષણો
૧. શમ - કષાયોની ઉપશાંતતા, ૨. સંવેગ - મોક્ષની તીવ્ર જીજ્ઞાસા, મુમુક્ષુતા, ૩. નિર્વેદ - સંસાર અને ભોગ પ્રત્યે અનાસક્તિ ભાવ પૂર્વકનો વૈરાગ્ય (જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય), ૪. આસ્થા - દેવ-ગુરુધર્મની સભ્યશ્રદ્ધા, ૫. અનુકંપા - સર્વ જીવો પ્રત્યે કરુણા ભાવ. દર્શનમોહનીયની ૩ પ્રકૃતિઓ :
(૧) મિથ્યાત્વ મોહનીય - જે કર્મના ઉદયથી જીવાદિ તત્ત્વો વિષે યથાર્થ (સમ્યક્) શ્રદ્ધા ના થાય અને વિપરીત શ્રદ્ધા-માન્યતા થાય તે મિથ્યાત્વમોહનીય. જેમ કે અજ્ઞાની જીવ દેહને જ આત્મા માને છે, મન, બુદ્ધિ, ચિત્ત અને અહંકારમાં પોતાપણાની માન્યતાને લીધે સુખ-દુ:ખ નિરંતર અનુભવે છે તે બધું વિપરીત શ્રદ્ધાનને લીધે થાય છે.
કોઈ પૂર્વ પુણ્યના ઉદયથી જ્યારે જીવને સદ્ગુરુની સાચી શ્રદ્ધા થાય અને મિથ્યા શ્રદ્ધાનો નાશ થાય કે “હું દેહાદિ સ્વરૂપ નથી, સ્ત્રી પુત્રાદિ મારા નથી, પણ હું તો શુદ્ધ ચૈતન્ય સ્વરૂપી આત્મા છું, શાશ્વત છું, અનંત સુખનો ધણી છું” આવી સમ્યક્ શ્રદ્ધાન થતાં મિથ્યાત્વનો નાશ થાય છે અને જીવ સમ્યક્દર્શન પામે છે.
(૨) મિશ્રમોહનીય - જે કર્મના ઉદયથી જીવાદિ તત્ત્વો વિષે આ જ સત્ય છે એવી શ્રદ્ધા પણ ન થાય, તથા આ અસત્ય છે એવી અશ્રદ્ધા પણ ન થાય, પરંતુ મિશ્ર ભાવ રહે તે મિશ્રમોહનીય.
