________________
૨૮૦
પ્રકરણ : ૧૦ આગળના પ્રકરણોમાં ક્રિયા જડતા અને શુષ્કજ્ઞાન વિષે થોડી વિચારણા રજૂ કરેલી. જિનમાર્ગમાં જ્ઞાનક્રિયા ગામ્ મોક્ષ: અર્થાત્ ભગવાને જ્ઞાન અને ક્રિયા બન્નેનો સમ્યફ સમન્વય કરવાથી મોક્ષની સાધના સફળ થાય છે તેમ પ્રકાશ્ય છે. પ્રસ્તુત ગાથામાં આ જ વાતને ખૂબ જ સરળ રીતે સમજાવે છે કે, સદ્ગુરુના બોધથી જે ભવ્ય જીવ જિનેશ્વર ભગવાનનો અંતરવૈભવ - અર્થાતુ ભગવાનના નિરાવરણ થયેલા અનંતગુણોને જાણી, સમજી, તેના શ્રવણ અને દર્શનથી જે અમૃતરસનું પાન અર્થાતુ તત્ત્વ શ્રવણ કરીને જે જે ધર્મનાં અનુષ્ઠાનો અથવા ધર્મક્રિયાઓ કરે છે તે ક્રિયાઓ અમૃતઅનુષ્ઠાનના લક્ષણોવાળી હોવાથી, તે સાધકનો આત્મા પણ તેવા અનુષ્ઠાનની સાધનાથી તેનો આત્મા પણ અમૃત થાય છે, અર્થાત્ દેહ અને આત્માનો ભેદજ્ઞાન કરતાં જેમ શિવભૂતિ મુનિ કેવળજ્ઞાન પામ્યા તેમ આપણો આત્મા સમ્યદર્શન પામી પ્રાંતે શાશ્વત સુખને પામે છે. સમજણપૂર્વકની ઉલ્લસિત ભાવે થતી જિનસેવા, જિનભક્તિ અને શ્રાવકની બધી જ આવશ્યક ક્રિયાઓ ભાવપૂર્વક કરવાથી જ આત્માને પોતાનું શુદ્ધ સ્વરૂપ પ્રાપ્ત થાય છે. માત્ર જડક્રિયા અથવા ભાવશૂન્ય ક્રિયાથી પુણ્યાઈ મળે, પણ મોક્ષનું કારણ ન થાય. આ વાતનું સમર્થન ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી આઠમી યોગદૃષ્ટિની સજઝાયમાં પ્રકાશ છે - જુઓ :
શુદ્ધભાવ ને સૂની ક્રિયા, બહુમાં અંતર કેતો જી,
ઝળહળતો સૂરજ ને ખજુઓ, તાસ તેજમાં જીતોજી.
અર્થાત્, ક્રિયાશૂન્ય એવો ભાવ અને ભાવશૂન્ય એવી ક્રિયામાં સૂર્યના તેજ સામે ખજુઆના અલ્પ તેની સરખામણી કરી ઉપદેશ આપે છે કે સૂર્યના તેજ જેવા તત્ત્વરસિક ભવ્ય જીવો જ અમૃત અનુષ્ઠાનના અધિકારી બને છે. પાંચમા પ્રકરણમાં આપણે સમજાવ્યું
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૨૮૧ તેમ વિષ, ગરલ અને અનઅનુષ્ઠાન ત્યાગવા યોગ્ય છે અને તદ્દતુ અને અમૃતઅનુષ્ઠાન સેવવાનો અભ્યાસ અને લક્ષ રાખવો જરૂરી છે. આવી રીતે મોક્ષમાર્ગની સાધનામાં જ્ઞાનાભ્યાસથી સમજણ મેળવીને તત્ત્વદૃષ્ટિ પ્રાપ્ત કરવા બધી જ ધર્મક્રિયાઓ ભાવથી કરવાની શીખામણ જ્ઞાની પુરુષો આપે છે જેથી આત્મલક્ષ અને આત્મઅનુસંધાન થાય અને પરિણામે જીવને સમ્યદર્શનરૂપી રત્નની પ્રાપ્તિ થાય. હવે ત્રીજી ગાથામાં આ અનુષ્ઠાનો કેવા ઉત્તમ ફળને આપે છે તે સમજાવે છે : પ્રસ્તુત પુસ્તકનું શીર્ષક આ ગાથાની પ્રેરણાથી લીધેલ છે.
પ્રીતિ ભક્તિ અનુષ્ઠાનથી રે, વચન અસંગી સેવ રે, કર્તા તન્મયતા લહે રે, પ્રભુ ભક્તિ નિત્યમેવ રે. (૩)
આ ત્રીજી ગાથા આ પુસ્તકનો પ્રાણ છે. અર્થાત્ આ ગાથાની પ્રેરણાથી પુસ્તકનું Title અથવા શીર્ષક “આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન” મૂકવાનું યોગ્ય લાગ્યું અને આ પુસ્તક જાણે આ સ્તવનનો વિસ્તારથી સમજાવવાનો સુયોગ બની ગયો આ શ્રી દેવચંદ્રજીની મારા ઉપર અત્યંત કૃપાદૃષ્ટિનું ફળ છે. છેલ્લા દસેક વર્ષમાં શ્રી દેવચંદ્રજીના સ્તવનોનો ભાવાર્થ ભણવાનો અને બીજાને સમજાવવાનો મને ઘણો જ ઉલ્લાસ થયો છે અને ખરેખર જિનભક્તિ, તત્ત્વભક્તિ કેવી રીતે કરવી તેનો નિમિત્ત-ઉપાદાનનો સંબંધ આ સ્તવનો વડે ખૂબ જ સ્પષ્ટ સમજાયો છે અને આત્મચિમાં દિન પ્રતિદિન ભરતીના મોજા આવવા માંડ્યા. દ્રવ્યાનુયોગ અને ભક્તિયોગનો અનુપમ સંગમ આ સ્તવનોમાં જોવા મળે છે.
ઉપરની ગાથામાં ખૂબ જ અગત્યનો બોધ સમજાવે છે કે, જે સાધક જિનેશ્વર ભગવાન પ્રત્યે સાચા ગુણાનુરાગવાળી ઉલ્લસિત ભાવભક્તિ, પ્રીતિ, પ્રેમ, હૃદયમાં જાગૃતીપૂર્વક કરે છે તેને જિનવચન અને જિનઆજ્ઞાનું અમૃત અનુષ્ઠાન સહજપણે એટલે નિત્યક્રમ કરવા
