________________
પ્રકરણ : ૧૦
અહો ! સમદષ્ટિ આતમાં, કરે કુટુંબ પ્રતિપાલ,
અંતરસે ન્યારો રહે, જેમ ધાવ ખીલાવે બાળ. ધાવમાતા અંતરથી બહુ જ સ્પષ્ટ રીતે એ જાણતી હોય છે કે આ જે બાળકને હું ખવડાવું છું, ભરણ-પોષણ કરું છું પણ તે બાળક મારું પોતાનું તો નથી જ. તેવી જ રીતે જગતના જીવોને સમકિતી. જીવની ઓળખ પડતી નથી કારણ કે બાહ્યદૃષ્ટિએ ગૃહસ્થાશ્રમમાં રહેતા અવિરતી સમકિત જીવ કુટુંબનું ભરણપોષણ, કમાણી વગેરેનું કામ ખંતથી કરતા દેખાય છે, પણ તેના હૃદયમાં, શ્રદ્ધાનમાં તો “હું જ્ઞાયકભાવ એવો શુદ્ધ આત્મા છું” એવો ભાવ થાવજીવ ચાલુ જ રહે છે તેથી તે અનંતાનુબંધી કર્મ બાંધતો જ નથી, અને ભરત ચક્રવર્તિ જેવા સમ્યક દૃષ્ટિ જીવ થોડા જ સમયમાં (ત્રણ-ચાર ભવોમાં). અવશ્ય મોક્ષ પામે છે. શ્રીમદ્ આનંદઘનજી સમર્થ આત્મજ્ઞાની અને અધ્યાત્મ તત્ત્વજ્ઞાનના પ્રબુદ્ધ જ્ઞાની હતા અને સાથે સાથે નૈસર્ગિક કવિત્વશક્તિને લીધે જૈન દર્શનના દ્રવ્યાનુયોગના ગહન તત્ત્વવિચારો કેવા સહજપણે, આપણને સ્તવનારૂપે પ્રકાશ્યા છે કે જેથી આ ગાથાઓ ફરી ફરી મુખપાઠ કરી તેની ભક્તિ, પરાવર્તન કરવાથી અસંગઅનુષ્ઠાનમાં આગળ કહ્યા તેવા સમ્યફ શ્રદ્ધાનના સંસ્કાર આત્મામાં વવાય, દેઢ થાય અને ફાલેફુલે જેથી મિથ્યાત્વનું અથવા દર્શનમોહનું બળ ઘટવા માંડે અને જડ-ચેતનના ભેદ વિજ્ઞાનની આ ત્રીજી ગાથાના અવલંબનથી અંતરમુખતાનો અભ્યાસ, ધ્યાન વડે કોઈ ધન્ય પળે મુમુક્ષુ જીવને સમ્યક્દર્શનની અનુભવપૂર્વકની અનુભવાશે પ્રતીતિ, સમ્યક્ શ્રદ્ધાન થાય છે. ત્રણ પ્રકારના આત્મા આ સ્તવનમાં જે સંક્ષેપમાં શ્રી આનંદઘનજીએ સમજાવ્યા છે તે વિસ્તારથી સમજવા અને પોતામાં બહિરાત્મદશાના દોષોને સમજીને નાશ કરવાનો વિધિ વિસ્તારથી ૨૦૦૦ વર્ષ પહેલા થયેલા પ્રબુદ્ધ આચાર્યદેવ શ્રી પૂજયપાદસ્વામીએ તેમના ““સમાધિ તંત્ર”માં (ઉપાધ્યાય શ્રી
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૨૪૫ યશોવિજયજીએ આ ગ્રન્થનો હિન્દી કાવ્યરૂપે સુંદર અનુવાદ તેઓશ્રી રચિત સમાધિશતકમાં કર્યો છે.) ખૂબ જ સુંદર રીતે પ્રકાશ્યા છે. ૧૦૫ ગાથાનો આ ગ્રન્થ દરેક જિજ્ઞાસુ સાધકે ખરેખર ભણવા, સમજવા યોગ્ય છે. જેમાં બહિરાત્માના લક્ષણો જાણીને તે કેમ દૂર કરવા અને અંતરાત્મદશા (સમ્યક્દર્શનના લક્ષણો) પ્રાપ્ત કરવાનો Total scientific Process અથવા ભેદજ્ઞાન–વીતરાગ વિજ્ઞાન ખૂબ જ સમજવા યોગ્ય છે. ટૂંકમાં ત્રીજી ગાથામાં આપણે જોયું કે બહિરાત્મા જીવ દેહમાં હુંપણું અને સ્ત્રી, પુત્ર, ઘર પરિવારમાં મારાપણાની તીવ્ર શ્રદ્ધાન કર્તાપણાના ભાવથી તે બધા પરદ્રવ્યમાં સુખબુદ્ધિના શ્રમથી જીવે છે તેથી તે સ્વરૂપના અજ્ઞાનપણાથી તીવ્રકર્મો બાંધે છે. જયારે જીવની કાળલબ્ધિ પાકે અને સાચી મુમુક્ષુતા જાગે ત્યારે સદ્ગુરુના બોધથી અને આજ્ઞાથી સ્વરૂપનો લક્ષ્ય થાય છે અને નિરંતર સત્સંગના બળથી તે મુમુક્ષુ પોતાના આત્માના કલ્યાણને અર્થે આવા પ્રીતિ-ભક્તિ-આજ્ઞા અનુષ્ઠાનો સમજણપૂર્વક આરાધે છે ત્યારે તેના ફલરૂપે તેને અસંગતા અથવા આત્મસ્વરૂપમાં સ્થિરતા રૂપે સમ્યક્દર્શનની પ્રાપ્તિ થાય છે અને આવો અંતરઆત્મા હવે ચોથાથી ૧૪ મા ગુણસ્થાનકના પ્રયાસમાં, મોક્ષની મંગળયાત્રામાં ઉત્તરોત્તર આગળ વધી, અંતે તેરમે ગુણસ્થાનકે પરમાત્મદશા અને ચૌદમે સિદ્ધદશા પ્રાપ્ત કરે છે. આવો ઊંડો મર્મ આ સ્તવનમાં કેવી સરળ રીતે આપણને ગ્રન્થકાર સમજાવે છે તેનો અહોભાવ આપણા હૃદયમાં આવવો જ જોઈએ !!!
હવે આગળની ગાથામાં ત્રીજા પ્રકારના આત્માની અર્થાત્ પરમાત્મા કોને જૈનદર્શન માને છે તે સમજાવે છે. જેથી સત્ દેવની સમ્યક શ્રદ્ધાન જીવને પાકી થાય. મુમુક્ષુજીવ તેવા પરમાત્માની જ પ્રીતિ-ભક્તિ-આજ્ઞામાં જોડાય અને પોતાનું કલ્યાણ સાધી શકે.
