________________
૨૪૦
પ્રકરણ : ૧૦ આ મહાપુરુષો પ્રભુદર્શનનો મહિમા કેવો અલૌકિક અને ઉત્કૃષ્ટ કલ્યાણકારી છે તે સુંદર રીતે સમજાવે છે. ખરેખર આ ચાર મહાત્માઓએ જૈન સમાજ ઉપર અગણિત ઉપકાર કરીને સાચી જિનભક્તિ કેવી રીતે કરવી તેનું ગુરુગમ એકે એક સ્તવનમાં વિવિધ પાસાઓથી સમજાવ્યું છે અને તે સમજવા માટે, મારા પોતાના આત્મકલ્યાણ માટે જ આ પુસ્તક લખવાનું ખાસ મારું પ્રયોજન છે. સૌ સાધકો આ મહાત્માઓના સ્તવનોના ભાવાર્થ સમજી, સ્તવનો મુખપાઠ કરીને પ્રભુભક્તિમાં મગ્ન થાય તેવી પ્રભુ પ્રત્યે પ્રાર્થના.
હવે ત્રણ પ્રકારના આત્મા વિષે આગળની ગાથામાં ખૂબ જ સુંદર રીતે સમજણ આપે છે, અને તેમાંથી આત્મ અનુભૂતિની સાધનાનો ક્રમ પણ બધાને સમજાય તેવી સરળતાથી સમજાવે છે. ત્રિવિધ સકલ તનુધરગત આતમાં, બહિરાતમ ધુરિ ભેદ સુજ્ઞાની, બીજો અંતર આતમ તીસરો, પરમાતમ અવિચ્છેદ સુજ્ઞાની (૨)
આ સંસારમાં સકલ તનુ ધર એટલે સર્વ દેહધારી જીવોના આત્મા ત્રણ પ્રકારના છે. આ ગાથામાં ત્રણ ભેદથી જે આત્માના ભેદ બતાવ્યા છે તેમાં બહિરાત્મા નામનો યુરિ એટલે પહેલો ભેદ છે. આ બહિરાત્મા કોને કહેવાય તે આગળની ગાથામાં સમજાવશે. બીજો ભેદ અંતરઆત્માનો છે અને ત્રીજો ભેદ પરમાત્મા નામે છે. આમ ત્રણ ભેદ કહ્યા છે. વળી પરમાત્માનો આત્મા અવિચ્છેદ એટલે કદી પણ કર્મોથી છેદાઈને, બદલાઈને પોતાના સંપૂર્ણ શુદ્ધ સ્વરૂપથી રહિત હોય એમ બનતું નથી. આતમબુદ્ધ હો કાયાદિક રહ્યો, બહિરાતમ અધરૂપ સુજ્ઞાની, કાયાદિકનો હો સાખીધર રહ્યો, અંતર આતમરૂપ સુજ્ઞાની. (૩)
આ ત્રણ પ્રકારના આત્મામાંથી પહેલો ભેદ બહિરાત્માનો છે.
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૨૪૧ જેણે કાયાદિક એટલે પોતાના શરીરમાં આત્મબુદ્ધિ કરી છે, હું શરીરરૂપી નામધારી રમણલાલ છું એવી માન્યતા અથવા શ્રદ્ધા જેને છે તે બહિરાત્મા છે. વધારામાં જેને દેહમાં અહંભાવ વર્તે છે, અને પોતાના દેહમાં તથા સ્ત્રી, પુત્ર, કુટુંબના સર્વ જીવોમાં અર્થાત્ તેમના દેહમાં મારાપણું કરીને નિરંતર રાગદ્વેષના પરિણામો કરે છે તે બહિરાત્મા અધરૂપ છે, એટલે પાપરૂપ બહિરાત્મા છે. જૈનદર્શનનો અત્યંત મહાનું તત્ત્વજ્ઞાનનો સિદ્ધાંત આ સ્તવનમાં સમજાવે છે કે અનાદિકાળથી આ જીવને (આત્માને) પોતે કોણ છે ? તેનું જ અજ્ઞાન છે. પોતે આત્મા છે, છતાંય મિથ્યાત્વ અર્થાત્ સ્વરૂપના અજ્ઞાનને લીધે પોતાના દેહમાં જ “હું બુદ્ધિવાળો હોવાથી તે બહિરાત્મદશા વાળો જીવ નિરંતર ‘‘અહંભાવ અને મમત્વભાવ'ની તીવ્ર ગાંઠમાં સપડાઈને તીવ્ર રાગદ્વેષના પરિણામો કરતો થકો સંસાર પરિભ્રમણ કરતો રહ્યો છે. અનાદિકાળના અનંત પુદગલ પરાવર્તનનો દીર્ધકાળ વીત્યા છતાંય ક્યારેય તેણે પોતાના સ્વરૂપને જાણ્યું જ નહિ. મિથ્યાત્વનું આ ઝેર આ જીવને અનંતકાળથી અનંત અનંત જન્મ-જરા-મૃત્યુના દુ:ખોમાં રઝળાવી, અથડાવી અત્યંત દુઃખી કરેલ છે. ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી સવાસો ગાથાના સ્તવનની બીજી અને ત્રીજી ઢાળમાં આ વાતને ખૂબ જ સુંદર રીતે પ્રકાશે છે :
જાતિ અંધનો રે દોષ ન આકરો, જે નવિ દેખે રે અર્થ, મિથ્યાષ્ટિ રે તેહથી આકરો, માને અર્થ અનર્થ,
શ્રી સીમંધર સાહેબ સાંભળો (૨-૧૪) જે જીવ જન્મથી જ નેત્રહીન અર્થાત્ અંધ હોય તે ચાલતાં ચાલતાં ખાડામાં તો જાય પણ મિથ્યાદૃષ્ટિ જીવ, બહિરાત્મ દશાવાળો જીવ તો છતી આંખે વધારે દુઃખી અથવા પાપનો જવાબદાર છે કે જે પોતાનું નથી તેને પોતાનું માને છે. જેમ ઉપર કહ્યું તેમ દેહ તે
