________________
૨૩૮
પ્રકરણ : ૧૦
૧. શ્રી આનંદઘનજી રચિત વર્તમાન ચોવીસીના પાંચમા સુમતિનાથ ભગવાનનું સ્તવન
સુમતિચરણકજ આતમ અરપણા, દરપણ જિમ અવિકાર સુજ્ઞાની, મતિ તરપણ બહુ સંમત જાણીએ, પરિસરપણ સુવિચાર સુજ્ઞાની સુમતિચરણકજ આતમ અરપણા...(૧)
સુજ્ઞાની એટલે સમ્યજ્ઞાન-દર્શનની ઇચ્છાવાળા એવા ભવ્ય જીવો ! મોક્ષમાર્ગની મંગળયાત્રાની શરૂઆત કરતાં સૌ પ્રથમ તમારે જિનવચન અને જિનઆજ્ઞાપૂર્વક જ્ઞાનાભ્યાસ અને ધર્મક્રિયા કરવા સાથે તમારો આત્મા સુમતિનાથ ભગવાનના ચરણકમળમાં અર્પણ કરવો જોઈએ, અર્થાત્
ભગવાનના ચરણકમળ ખરેખર દર૫ણ એટલે આરીસા સમાન છે જેમાં રાગ-દ્વેષનો સંપૂર્ણ અભાવ છે માટે અવિકારી છે. તે ભગવાનના ચરણમાં ભાવપૂર્વક માથું નમાવી વંદન કરવાથી તમારા મનના વિકારો પણ શાંત થઈ જશે. પરંતુ તે દર્શન કેવી રીતે કરવા તેની શરત મૂકે છે કે તમે ‘“નીસિહિ” બોલીને દેરાસરમાં જ્યારે જાવ ત્યારે ભગવાનના દર્શન કરતાં તમારી બુદ્ધિનું અથવા તમારા બધા જ મનના વિચારો, અભિપ્રાયોની ઉપર મીંડુ મારી શાંત ચિત્તથી માત્ર વીતરાગ પરમાત્માના શાંતસ્વરૂપના દર્શન કરો તો ગુણાનુરાગવાળી પ્રીતિ-ભક્તિ હૃદયમાં જાગશે જેથી સુવિચારણા જાગશે. અર્થાત્ જેવું ભગવાનનું સ્વરૂપ અનંતગુણોનો સમુદ્ર છે તેવા જ ગુણો ભગવાનરૂપી અરીસામાં જોવાથી તમારો આત્મા પણ નિશ્ચયનયથી સિદ્ધ સમાન છે તેવું દર્શન થશે. જેમ જેમ ભાવપૂર્વક “એક વાર પ્રભુ વંદના આગમ રીતે થાય’” તેમ તેમ સુવિચારોનું પરિસરણ અર્થાત્ ફેલાવો થશે અને ‘‘ચિત્ત પ્રસન્નતા’’નો અનુભવ થશે. આ પ્રથમ ગાથાને વધારે સમજવા
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૨૩૯
આપણે શ્રી દેવચંદ્રજી રચિત નવમા સુવિધિનાથ ભગવાનના સ્તવનની છઠ્ઠી ગાથા સમજીએ :
પ્રભુમુદ્રાને યોગ, પ્રભુ પ્રભુતા લખે હો લાલ, દ્રવ્યતણે સાધર્મ્સ, સ્વસંપત્તિ ઓળખે હો લાલ, ઓળખતાં બહુમાન, સહિત રૂચિ પણ વધે હો લાલ, રુચિ અનુયાયી વીર્ય, ચરણધારા સધે હો લાલ. ભાવાર્થ : સમ્યક્દર્શનની આરાધના અને પ્રાપ્તિ માટે મારી આ અત્યંત પ્રિય ગાથા છે અને ઘણી જ લબ્ધિઓ આ દિવ્ય ગાથામાં ગૂઢ રીતે સમાયેલ છે. આ ગાથામાં ૪ થા ગુણસ્થાનકથી ૧૩મા ગુણસ્થાનની સાધનાનો ઉત્તમ મર્મ ગણિ શ્રી દેવચંદ્રજીએ તેમના જ્ઞાન સામર્થ્યથી ભરી દીધો છે :- વીતરણ મુદ્રાના યથાર્થ દર્શન જ્યારે મુમુક્ષુને થાય છે. ત્યારે તે મુમુક્ષુ અનંતગુણ સંપત્તિ રૂપ પ્રભુની પ્રભુતાને લખે એટલે ઓળખે છે. પછી આગમ શાસ્ત્રો અને જ્ઞાનસાર જેવા ઉત્તમ શાસ્ત્રજ્ઞાન વડે તે મુમુક્ષુ પોતાના શુદ્ધ આત્મદ્રવ્યમાં તેવી જ અનંતગુણની સંપત્તિ ઓળખે છે, શ્રદ્ધાનથી જાણે છે કે જેવા અનંતગુણો પ્રભુના પ્રગટ છે તેવા જ અને તેટલા અનંત ગુણો મારા આત્મામાં સત્તાગતપણે અકબંધ પડ્યા છે. આવી ઓળખાણ થતાં
પ્રભુ પ્રત્યે અત્યંત બહુમાન પ્રગટે છે, અને પોતાની આત્મપ્રભુતા પ્રગટાવવાની સાચી રુચિ, શ્રદ્ધા, સંવેગ વર્ધમાન થાય છે. પછી આ મહા સિદ્ધાંત સમજાવે છે કે રુચિ અનુસાર જ્યાં પોતાનું મન ખેંચાય તે કાર્ય સફળ કરવા માટે આત્મવીર્યની બધી જ શક્તિ ચરણધારા એટલે આત્મ-ચારિત્રમાં સ્થિરતા અથવા રમણતા કરવાની ધારા સાધ્ય થાય છે જેને આચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજ યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય નામના ગ્રન્થમાં ૬૪મી ગાથામાં સમાપત્તિ ધ્યાન દ્વારા સમજાવે છે જે આગળ આપણે જોઈ ગયા છીએ.
