________________
૨૫૬
પ્રકરણ : ૧૦ ઉદયથી પરદ્રવ્યો એટલે કે પુગલ પદાર્થોમાં (સ્ત્રી, પુત્ર, ધન, પરિવાર, આદિ)માં જ આ જીવને સુખબુદ્ધિ થઇ છે. બાહ્યદૃષ્ટિવાળો આવો બહિરાત્મા જીવ મનગમતા પુગલપદાર્થોથી અંજાઈ જાય છે અને તે ઝાંઝવાના જળને સાચું સુખ માની લે છે. આ ભૂલ જગતના જીવો અનાદિકાળથી સ્વસ્વરૂપના અજ્ઞાનને લીધે ભવોભવ કરતા આવ્યા છે.
વીતરાગ ભગવાને સમજાવેલા કર્મોના સિદ્ધાંતને જીવ ભૂલી જાય છે કે પુણ્યનો ઉદય હોય ત્યારે જ મનગમતા મોજશોખના પુદ્ગલપદાર્થોના સાધનો મળે છે અને પુણ્યાઈ ઓછી થાય ત્યારે તો બાહ્યસુખના સાધનો આપોઆપ ગાયબ થઈ જાય છે. અથવા આયુષ્ય કર્મ પૂર્ણ થતાં તો અવશ્ય તે પૌગલિક સુખનો વિયોગ થાય જ છે. છતાં મોહના ઉદયને લીધે અને તત્ત્વનો અજ્ઞાની હોવાથી આ જીવ પુદ્ગલસુખનો ભોગી થયો છે, અર્થાતુ પર પરિણામી બન્યો છે. આવી રીતે સ્વસ્વરૂપના અજ્ઞાનને લીધે આ જીવને અનાદિકાળથી પરપરિણામકતા વર્તે છે. તેથી આ જીવ પરદ્રવ્યનો કર્તા, પરદ્રવ્યનો ભોક્તા, પરદ્રવ્યનો ગ્રાહકતાવાળો અને પરદ્રવ્યમાં રમણતાવાળો થયો છે. પુગલાનંદી બન્યો છે.
વળી આ ગાથામાં આપણને ચેતવે છે કે, હે જીવ ! તું જે પુદ્ગલદ્રવ્યોનો ઉપભોગ કરે છે (સ્ત્રી, પુત્ર, ઘર, ધન, પરિવાર, મોજશોખના સાધનો) તે બધા પરદ્રવ્યો જડ છે. જ્યારે તું તો ચેતન છો, આત્મા છો. તારો આત્મસ્વભાવ તો અનંતગુણોનો સમુદ્ર છે. વળી આ બધા જ પુદ્ગલદ્રવ્યો ચલ એટલે ચલિત છે, ચંચળ છે, દરરોજ તેના વર્ણાદિક (વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ) ધર્મો બદલાતા જ રહે છે. આખું જગત સમયે સમયે ઉત્પાદ-વ્યયવાળું છે. અર્થાત પુગલપદાર્થો મળે છે અને છૂટા પડી જાય છે, જ્યારે તું પોતે
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૨૫૭ સદાકાળ અચલિત સ્વરૂપવાળો શાશ્વત આત્મા છો, ધ્રુવદ્રવ્ય છો.
ઉપરની ગાથાનાં ઉત્તરાર્ધમાં એક મહાન તત્ત્વ સિદ્ધાંત પ્રકાશ છે કે, હે જીવ ! તું જે પુગલપદાર્થોનો ઉપભોગ કરતાં આનંદ માને છે, તને તેમાં સુખ ભાસે છે તે બધા પુગલ પદાર્થો ચલિત છે, નાશવંત છે, એટલું જ નહિ પણ તે બધા પુગલ પદાર્થો જગતની એંઠ છે કારણકે અનંતા જીવો વડે અનંતીવાર ગ્રહણ અને ત્યાગ કરાયા છે. જેમ કોઈનું ખાધેલું વધેલું એઠું આપણને ખાવાનું ગમતું નથી, જોવાનું પણ ગમતું નથી, તેવી જ રીતે આ સમસ્ત પુદ્ગલદ્રવ્યો અનંતા જીવો વડે અનંતી વાર ભોગવી ભોગવીને મૂકાયેલા છે એટલે અતિશયપણે તે એંઠ-જુઠ છે, માટે હે જીવ ! તેનો ઉપભોગ કરવો તને ઉચિત નથી.
જગતનો સમસ્ત પુદ્ગલાસ્તિકાય જુદા જુદા જીવો વડે, જુદા કાળે ભાષારૂપે, શ્વાસોશ્વાસરૂપે, શરીરરૂપે, મનરૂપે અનંતી વાર ગ્રહણ કરીને મૂકાયા છે. આ બધા પુદ્ગલ દ્રવ્યોથી જે તને સુખાભાસ છે તે અનંતા જીવોની અનંતીવાર ભોગવેલી એંઠમાત્ર છે ! આ તો પશુવૃત્તિ છે ! શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીની સમર્થતા (Mastery) એ છે, કે દરેક સ્તવનોમાં તત્ત્વસિદ્ધાંત અને ભક્તિયોગનો સુમેળ કરી, આપણને વૈરાગ્યભાવમાં, શાંતભાવમાં ડુબાડી દે છે અને આગમસૂત્રોના ગહનમાં ગહન સૂત્રોને સરળ કરીને ગાઈ શકાય, મુખપાઠ કરી તેની ભક્તિ તથા અનુપ્રેક્ષા કરી શકાય તેવી રીતે રચ્યા છે. આવા તત્ત્વસભર સ્તવનોનો અર્થપૂર્વક અભ્યાસ કરી જો ભક્તિયોગ, આજ્ઞાયોગની નિયમીત સાધના થાય તો તેના ફલરૂપે જીવને સમ્યક દર્શનની પ્રાપ્તિ અવશ્ય થાય અને અસંગતાનો અનુભવ થાય. ઉપરની ગાથાના અંતમાં કરુણાભાવે આપણને શિખામણ આપે છે કે, હે ભવ્ય જીવ!
