________________
૧૫૮
પ્રકરણ : ૮
“જે જાણતો અરિહંતને, ગુણ દ્રવ્યને પર્યાય પણે, તે જાણતો નિજ આત્મને, તસુ મોહ પામે લય ખરે.” (આચાર્યદેવ કુંદકુંદ રચિત પ્રવચનસાર ગાથા ૮૦)
અર્થાત્ જે સાધક અરિહંત પરમાત્માને દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાયના નિરાવરણ પામેલા અનંત ગુણોને સદ્ગુરુ બોધથી સમ્યક્ષણે જાણે છે તે પોતાનો આત્મા પણ સ્વભાવથી (દ્રવ્ય અને ગુણથી) તેવો જ શુદ્ધ છે અને પર્યાયમાં જે વિભાવ અથવા રાગાદિ ભાવો છે. તેનો નાશ કરવાનો સરળ ઉપાય જિનભક્તિ છે તે સારી રીતે જાણે છે.
આ ગાથાનો મર્મ હવેની ગાથામાં સ્પષ્ટ દેખાશે.
દરિશણ દીઠે જિનતણું રે, સંશય ન રહે વેધ, દિનકર કરભર પસરતાં રે, અંધકાર પ્રતિષેધ. વિમલજિન દીઠાં લોયણ આજ...(૪)
વીતરાગ પરમાત્માનું દર્શન એટલે જિનાગમમાં પ્રકાશેલા ભગવાનના અનંત ગુણોનો અંતર વૈભવ શ્રી સદ્ગુરુના બોધ શ્રવણથી જે જાણ્યો હતો તેવો જ મારા ભાવચક્ષુથી, દિવ્યચક્ષુ જે સદ્ગુરુએ આપ્યા છે, તેનાથી પ્રભુનું સમ્યક્-દર્શન થવાથી હવે મને મારા હૃદયમાં પૂર્ણ પ્રતીતિ થઈ છે કે શ્રી અરિહંત પરમાત્મા વીતરાગ છે અને સર્વજ્ઞ છે એમાં તલભાર શંકા નથી. આ ગંભીર તત્ત્વદર્શનને સમજાવવા સમર્થ અધ્યાત્મયોગી શ્રી આનંદઘનજી સુંદર ઉપમા આપીને સમજાવે છે કે જેવી રીતે રાતનો ઘોર અંધકાર સૂર્યનો પ્રકાશ પથરાતાં દૂર થઈ જાય છે અને આખું જગત તે પ્રકાશમાં સ્પષ્ટ દેખાય છે, તેવી જ રીતે અનાદિકાળનો મિથ્યાર્દષ્ટિ જીવ જે પુદગલપદાર્થોમાં જ સુખબુદ્ધિથી વર્તતો હતો તેને પ્રભુના સમ્યક્ દર્શનથી, પ્રભુનું અંતરવૈભવ સદ્ગુરુ બોધથી પોતાનો આત્મા પણ નિશ્ચયનયે શુદ્ધ જ ભાસે છે અને
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૧૫૯
તેના સર્વ સંશયો, ભય તથા શોક દૂર થઈ જાય છે. આ ગાથાના મર્મને સમજવા શ્રીમદ્ રાજચંદ્રનો એક અમૃત પત્ર અત્રે વિચારીએ તો જ્ઞાનીનું માહાત્મ્ય ખરેખર સમજાશે ઃ
‘‘અહો ! સત્પુરુષનાં વચનામૃત, મુદ્રા અને સત્સમાગમ ! સુષુપ્ત ચેતનને જાગૃત કરનાર, પડતી વૃત્તિને સ્થિર રાખનાર, દર્શનમાત્રથી પણ નિર્દોષ અપૂર્વ સ્વભાવને પ્રેરક, સ્વરૂપ પ્રતીતિ, અપ્રમત્ત સંયમ અને પૂર્ણ વીતરાગ નિર્વિકલ્પ સ્વભાવના કારણભૂત, - છેલ્લે અયોગી સ્વભાવ પ્રગટ કરી અનંત અવ્યાબાધ સ્વરૂપમાં સ્થિતિ કરાવનાર ! ત્રિકાળ જયવંત વર્તો - ૐ શાંતિઃ શાંતિઃ શાંતિઃ’
(શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર વચનામૃત પત્રાંક ૮૭૫)
જ્ઞાની પુરુષોની વચનયોગની સમર્થતા આપણને ઉપરના પત્રાંકમાં જોવા મળે છે. સત્પુરુષ, જ્ઞાની ભગવંતનો વચનબોધ, તેમની વીતરાગ મુખમુદ્રા અને તેમનો સત્સમાગમ આવો ત્રિવેણી સંગમ સાધક જીવની મંગળમોક્ષયાત્રાનું પ્રબળ અને સર્વોત્કૃષ્ટ કારણ અર્થાત્ નિમિત્ત છે. સદ્ગુરુના બોધથી આગમ શાસ્ત્રોનું તત્ત્વજ્ઞાન જ્યારે સાધક જાગૃતિ અને જિજ્ઞાસાપૂર્વક સાંભળીને તેવા અમૃત અનુષ્ઠાનોની સાધના કરે છે ત્યારે તેનો સુષુપ્ત આત્મા જે અનાદિકાળથી મોહનિદ્રામાં સૂતેલો હતો (અંધકારમાં રખડતો - ભટકતો હતો) તે જાગૃત થાય છે અને ધર્મ” જે પડતી વૃત્તિને ધારણ કરે છે તેની આરાધનાથી જ્ઞાનીના દર્શન અર્થાત્ યથાર્થ ઓળખાણ, સભ્યશ્રદ્ધા અને સમ્યજ્ઞાન વડે પોતાના સ્વરૂપની તેને સમ્યક્ પ્રતીતિ થાય છે અને આગળના ગુણસ્થાનકોમાં તે અપ્રમત્ત નામનું ૭મું ગુણસ્થાનક પ્રાપ્ત કરી, ક્ષપક શ્રેણી માંડી, ૧૩મે ગુણસ્થાનકે કેવળજ્ઞાન પામે છે અને પ્રાંતે અયોગી ગુણસ્થાનક (૧૪મું ગુણસ્થાનક) પ્રાપ્ત કરી સાદિ
