________________
૨૧૨
પ્રકરણ : ૯
તેવી જ રીતે આત્મા એ કેવળજ્ઞાનાદિ ગુણસંપત્તિનું ઉપાદાન કારણ ચોક્કસ છે. કારણકે આત્મામાં (આત્મદ્રવ્યમાં) એ ગુણો સત્તાગત રહ્યા છે પણ પ્રગટ થયા નથી. પરંતુ આત્મામાં ઉપાદાન કારણતા પ્રગટાવવી (activation Process) તે પરમાત્માની સેવા, ભક્તિ આદિ નિમિત કારણોનો યોગ થાય તો જ આ જીવમાં (આત્મામાં) મુક્તિની ઉપાદાન કારણતા પ્રગટે છે માટે દેવ-ગુરુની સેવા-ભક્તિરૂપી નિમિત્તકારણની પરમ (most important need) આવશ્યકતા છે.
ગણીશ્રી દેવચંદ્રજીના સ્તવનોમાં નિશ્ચય અને વ્યવહારનો, નિમિત્ત અને ઉપાદાનનો અને દ્રવ્યાનુયોગ અને ભક્તિયોગનો અદ્ભૂત સમન્વય, સમતુલા અને ખૂબ જ ઊંડા ગહન આગમતત્ત્વોનો સુંદર નીચોડ આપણને મળ્યો છે તે આપણો ઉત્તમ પુણ્યોદય સમજવો. ઘણીવાર કેટલાક સાધકો એકાંત નિશ્ચયનયને પકડીને માત્ર આત્મા જ ઉપાદાન છે તેને નિમિત્તની જરૂર જ નથી એમ અધુરી સમજણથી નિમિત્તનો નિષેધ કરતા હોય છે જે જિનમતનો વિરોધ કર્યો કહેવાય. જિનમતમાં તો નિશ્ચય અને વ્યવહાર બન્ને એક રથના પૈડા (Wheels) છે અને તે Balance અથવા સમતુલા હોય તો મોક્ષમાર્ગની સાધના સમ્યક્ બને, તે સમ્મતિતર્કના અભ્યાસથી વિશેષ સમજાશે.
ઉપરની ગાથામાં સમજાવે છે કે કેવળજ્ઞાનાદિ અનંતગુણો આ આત્મામાં સત્તાથી અનાદિકાળથી રહેલા છે માટે આત્મા એ કેવળજ્ઞાનાદિ ગુણોનું ઉપાદાનકારણ તો છે જ. પરંતુ તેમાં ઉપાદાનકારણતા પ્રગટી નથી. પ્રગટી હોત તો આપણો આત્મા પણ સિદ્ધદશાને પામેલો ઘટે પણ આપણે તો અજ્ઞાની છીએ, એમ હું મારા માટે અજ્ઞાનીપણું જ માનું છું. કેવળજ્ઞાન ન થાય ત્યાં સુધી સાધક જ રહેવું ઉચિત છે.
૨૧૩
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
માટે ખાસ સમજવાની જરૂર છે કે દરેક આત્મદ્રવ્ય અનંતગુણોનું ઉપાદાનકારણ અવશ્ય છે, પણ તેની ઉપાદાનકારણતા હજી ક્યારેય પ્રગટી નથી. જ્યારે ભવ્ય જીવની કાળલબ્ધિ પાકે અને તે યોગદૃષ્ટિમાં આવે ત્યારે તે જાગૃતિપૂર્વક અને સાચી મુમુક્ષુતાથી જે જીવ જિનેશ્વર ભગવાન અને આત્મજ્ઞાની સદ્ગુરુનું સમ્યક્ત્રહ્વાન કરી દેવ-ગુરુની સેવા ભક્તિમાં જોડાય ત્યારે તે સેવા-ભક્તિ પ્રબળ નિમિત્તકારણ હોવાથી આત્મામાં ઉપાદાનકારણતા પ્રગટાવે છે.
આવી રીતે જ્યારે કોઈ ભવ્ય જીવ, સદ્ગુરુના તત્ત્વશ્રવણથી જાગૃત થઈ, અરિહંતપ્રભુની દ્રવ્યથી અને સાચા ભાવથી ઉલ્લસિત ભાવે ભક્તિ સેવા કરે તો તે ઉત્તમ નિમિત્તના અવલંબનથી આ આત્મામાં ઉપાદાનકારણતા પ્રગટ થાય છે. દુર્લભ એવો મનુષ્યભવ સફળ કરવા સાધક જીવે વીતરાગ પરમાત્મા કે જે કર્મરોગ દૂર કરવામાં ભાવવૈદ્ય સમાન છે અને જીવના મિથ્યાત્વરૂપી અંધકારને દૂર કરવા સૂર્ય સમાન છે, માટે હે ભવ્ય જીવો ! મોક્ષરૂપી કાર્ય સફળ કરવા પ્રભુ એ પુષ્ટ અવલંબન છે અર્થાત્ પ્રબળ નિમિત્તકારણ છે માટે તેમની સેવા ભક્તિ ભાવસહિત કરી તમારા આત્માનું ત્વરાથી કલ્યાણ કરી લો.
“રે આત્મ તારો આત્મ તારો, શીઘ્ર તેને ઓળખો’ (શ્રીમદ્ રાજચંદ્રકૃત અમૂલ્ય તત્ત્વ વિચાર) હવે ઉપાદાન કારણમાં કાર્ય કેવી રીતે પ્રગટે તેનું રહસ્ય (Scientific process) નીચેની ગાથામાં સમજાવે છે.
કાર્યગુણ કારણપણે રે, કારણકાર્ય અનૂપ, સકલ સિધ્ધતા તાહરીરે, માહરે સાધનરૂપ. પૂજો પૂજો રે, પ્રભુ પૂજ્યા પરમાનંદ... (૪)
