________________
૧૬૮
પ્રકરણ : ૮ ધર્મોપદેશ દ્વારા તારક હોવાથી શરણને યોગ્ય છે અને જિનેશ્વર ભગવાનના અનંત ગુણોને સદ્ગુરુના તત્ત્વશ્રવણ વડે બરાબર સમજીને અત્યંત ગુણાનુરાગથી જે ભજશે, અલૌકિક ભક્તિભાવે સેવા, અને આજ્ઞા આરાધનમાં જોડાશે તે સાધકને ‘દરીશણ શુદ્ધતા” એટલે સૌ પ્રથમ સમ્યક્દર્શન નામનો અમૂલ્ય ગુણ પ્રગટશે. ભગવતીસૂત્ર નામના પાંચમાં આગમ સૂત્રમાં આ જ વાતનું સમર્થન છે તે શ્રીમદ્ રાજચન્દ્રજીની દૃષ્ટિએ જોઈએ :
“આ જીવ ને આ દેહ એવો ભેદ જો ભાસ્યો નહિ, પચ્ચખાણ કીધા ત્યાં સુધી, મોક્ષાર્થ તે ભાષ્યા નહિ,
એ પાંચમે અંગે કહ્યો, ઉપદેશ કેવળ નિર્મળો, જિનવર કહે છે જ્ઞાન તેને સર્વ ભવ્યો સાંભળો”
(શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી કૃત – જ્ઞાન મિમાંસા પદ ગાથા ૩) અર્થાતુ, આ જીવ અને આ દેહ એમ બન્ને સાવ જુદા દ્રવ્યો છે તેમ જો ભાસ્યો નથી, પોતાના ચૈતન્ય સ્વરૂપનો અનુભવ થયો નથી ત્યાં સુધી જે કોઈ પચ્ચખ્ખાણ કે ત્યાગ, તપ, આદિ કરવામાં આવે તે મોક્ષાર્થે થતા નથી. સમ્યક્દર્શન (આત્માની અનુભૂતિ) પછી જ સર્વ ક્રિયાઓ મોક્ષાર્થે સફલ છે એમ પાંચમા અંગમાં, ભગવતીજીસૂત્રમાં ભગવાને ઉપદેશ્ય છે.
પ્રસ્તુત સ્તવનની હવે આ પાંચમી ગાથાની ચમત્કૃતિ બરાબર સમજીએ. સ્વામીગુણ ઓળખી એટલે તીર્થંકરદેવના અનંત ગુણો જેવા કે અનંતજ્ઞાન, અનંતદર્શન, અનંત સુખ, અનંત વીર્ય સૌ પ્રગટ થયા છે, ચાર ઘાતિકર્મોનો ક્ષય થવાથી સર્વ ગુણો નિરાવરણ (પ્રગટ) થયા છે તે પરમાત્માના સમ્યકપણે દર્શન ભાવચક્ષુથી જેને થાય તે સાધક સમ્યક્દર્શનની પ્રાપ્તિ કરે છે. અને આગમમાં કહ્યું છે તેમ સાધકની મોક્ષયાત્રા સમકિતગુણની પ્રાપ્તિ થયા બાદ જ શરૂ થાય છે. સમકિત
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૧૬૯ ગુણ પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી બીજી ક્રિયા શુભભાવનું કારણ બને પણ મોક્ષ પ્રાપ્તિનું કારણ ન બને. માટે તે સમ્યકત્વ ગુણ સૌથી પ્રથમ આવશ્યક છે.
અને સમ્યક્ત્વ ગુણ પ્રગટે ત્યારે યુગપત (એક જ સાથે) જ્ઞાન પણ સમ્યકજ્ઞાન કહેવાય છે. સમ્યકત્વગુણ પ્રગટવાથી સાધકને વીતરાગ પરમાત્મા, તેમનો પ્રરૂપેલો દયામૂલ ધર્મ, નવ તત્ત્વ, છ દ્રવ્યો, આત્માના છ પદ વગેરેની સમ્યકુશ્રદ્ધા અને સમ્યજ્ઞાન થાય છે. તેથી તેની મોહદશા જલ્દી નાશ પામવા લાગે છે. જેમ શમ, સંવેગ, નિર્વેદ, અનુકંપા અને આસ્થા જે સમકિતના પાંચ લક્ષણો છે. તે જેમ જેમ વિશુદ્ધતા પામે છે તેમ તેમ તે સમ્યફચારિત્રની પણ વિશુદ્ધતા કરતો આગળ વધે છે. આગળ જતાં તે સમકિત ક્ષયોપક્ષમ માંથી ક્ષાયિકસમકિત પરિણમે છે અને ૪ થી ૧૨ ગુણસ્થાનકો ઉત્કૃષ્ટ તપ અને વીર્યના ઉત્કૃષ્ટથી ક્ષપકશ્રેણી આરોહણ કરીને સર્વ ઘાતિકર્મોનો ક્ષય કરી, ૧૩મે ગુણ-સ્થાનકે સર્વજ્ઞતા અને સંપૂર્ણ વીતરાગતા પ્રાપ્ત કરે છે. આવી પરમાત્મદશા પ્રગટ કરી અંતે ચારે અધાતિ કર્મોનો ક્ષય કરી તે અયોગી કેવળી ભગવાન સિદ્ધદશા પ્રાપ્ત કરી સાદિ-અનંત કાળ સિદ્ધાલયમાં બિરાજે છે અને સંપૂર્ણ મુક્તદશા પ્રગટવાથી સર્વ કર્મનો ક્ષય થયો છે. તેથી તે “નમો સિદ્ધાણં” પદ પ્રાપ્ત કરે છે. સિદ્ધ બને છે.
શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીની આ Mastery છે, સમર્થતા છે કે દ્રવ્યાનુયોગ અને ભક્તિયોગની એવી સુંદર સંકલના કરી છે કે આપણને લાગે કે આ તો કાવ્ય છે અથવા સ્તવન ગાઈએ છીએ. પરંતુ આવી અલૌકિક પદોની રચનામાં આવા આગમના ગૂઢ રહસ્યો ભક્તિયોગથી પ્રગટ કરવા તે અપૂર્વ અને ઉત્કૃષ્ટ જ્ઞાનસામર્થ્ય હોય તેવા મહાત્માઓ જ કરી શકે. અગણિત વંદન હો આ મહાત્માને કે આવા દિવ્ય પદોની રચના કરીને જૈન સમાજ ઉપર અનંત ઉપકાર કર્યો છે. આ પાંચમી
