________________
૧૦૬
પ્રકરણ : ૬
પંડિતવર્ય શ્રી ધીરૂભાઈ મહેતાએ બે ભાગમાં વિશાળ અને ઉત્તમ વિવેચન લખ્યું છે જે સર્વ સાધકોને અવશ્ય અભ્યાસ કરવા યોગ્ય છે. વિ. સં. ૧૭૭૬માં માત્ર ૩૦ વર્ષની ઉંમરે શ્રી દેવચંદ્રજીએ ‘આગમ સારોદ્ધાર' નામનો મહાન ગ્રન્થ રચ્યો. એમણે અનુપમ એવી સ્નાત્રપૂજા પણ રચી અને અનેક જિનમંદિરોમાં જિનપૂજાનો સાચો મર્મ સમજાવ્યો. આચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિની જેમ શ્રી દેવચંદ્રજી પણ ખૂબ જ વિશાળ બુદ્ધિવાળા હતા અને મતાગ્રહ કે ગચ્છ-મતના આગ્રહથી પર હતા. જૈનેતર યોગસૂત્રના રચનાર પતંજલિને તેમણે ‘મહાત્મા પતંજલિ’ કહીને ઉલ્લેખ્યા છે. સર્વ ધર્મના મહાત્માઓ પ્રત્યે વિનય અને પ્રમોદભાવવાળા હતા. વાચકવર શ્રી દેવચંદ્રજી એક વિદ્વાન લેખક, પ્રભાવક અને ઉત્તમ વક્તા હતા અને સાથે સાથે મહાન અધ્યાત્મયોગી અને ઉત્તમ આત્મજ્ઞાની પણ હતા. તેમની સર્વ રચના શૈલી ઉપરથી જ તેમનામાં ઉચ્ચકોટીની આત્મદશાની પરિણતિ હતી તેની સહજપણે સૌને પ્રતીતિ થઈ જાય છે કારણકે પોતાના સહજ શુદ્ધ સ્વરૂપની સિદ્ધિ વિના નિજાનંદની મસ્તીનો આવો ઊંચો ઉછાળો કેમ સંભવે ?
પૌદ્ગલિક પદાર્થોના કામરસને તુચ્છ સમજ્યા વગર, તીવ્ર અંતરવૈરાગ્યદશા આવ્યા વિના અને આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપના અનુભવ રસના આનંદને માણ્યા વિના, કોઈ પણ જીવની વૃત્તિ અંતરમુખી બનતી નથી, કારણ કે દેહાધ્યાસના સંસ્કાર અનાદિકાળના છે. તે દેહાધ્યાસના નાશપૂર્વક અને તીવ્ર અંતર વૈરાગ્યપૂર્વકની દશા પ્રાપ્ત કરીને જે આત્મસ્વભાવમાં સ્થિર થવાની ઉપાસના અને સિદ્ધિ કરે છે ત્યારે જ તેને સચ્ચિદાનંદમય આત્મિક સુખનું સાચું આસ્વાદન આત્માને થાય છે. વાચક દેવચંદ્રજી આવી ઉત્તમ આત્મદશાના સ્વામી હતા. આવી અવધૂત યોગી આત્મદશાના કારણે શ્રી દેવચંદ્રજી રચિત તીર્થંકર ચોવીસીઓ (વર્તમાન ચોવીસી, વિહરમાન ભગવાનના સ્તવનો, અને ગત ચોવીસીના સ્તવનો)માં આપણને અમૃતનો સાગર એમણે પીરસ્યો છે કે જે અલૌકિક સ્તવનોમાં દેવચંદ્રજી ઉપાધ્યાયે આગમ
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૧૦૭
શાસ્ત્રોના નિચોડરૂપે દ્રવ્યાનુયોગનું સ્વરૂપ, જ્ઞાનયોગનું સ્વરૂપ અને ભક્તિયોગની પ્રેમ-પ્રીતિ અનુષ્ઠાનથી ભક્તિઅનુષ્ઠાન અને આશાઅનુષ્ઠાન અને અસંગઅનુષ્ઠાનની ખૂબ જ ગંભીર અને છતાંય રોચક, ગાઈ શકાય અને રસાસ્વાદ માણી શકાય તેવી રચનાઓ કરી છે. મારા પરમ સદ્ભાગ્યે ૧૯૮૧થી તેમના સ્તવનોનો ઊંડો અભ્યાસ અને સ્વાધ્યાય કરવાનો અને કરાવવાનો સુયોગ મળ્યો છે.
ઉપરના ગંભીર વિષયો ઉપાધ્યાય શ્રી દેવચંદ્રજીએ તેમના સ્તવનોમાં ખૂબ જ માર્મિક રીતે ગુંથ્યા છે એટલું જ નહિ, પણ તેના ઉપર તેમણે પોતે બાલાવબોધ-ટીકા' લખીને જૈનસમાજ ઉપર અકલ્પનીય ઉપકાર કર્યો છે. તેમની નિજાનંદની મસ્તી, તેમની પ્રભુભક્તિની લયલીનતાની પરાકાષ્ટા આપણને તેમના ગ્રન્થોરૂપી સરોવરમાં અને સ્તવનોરૂપી સાગરમાં ભક્તિરસની સાથે તત્ત્વરસ, અધ્યાત્મરસ, વૈરાગ્યરસ અને સમતારસના મોજાઓ ઉછળે છે. આવા ઉત્તમ રસથી તેમની સર્વ કૃતિઓ અને સ્તવનો છલકાય છે અને આપણને ભક્તિરસમાં ડૂબાવી દે છે ! શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીના સ્તવનોનું વિવેચન અને ગુરુગમ આપણે હવે પછીના પ્રકરણોમાં જોઈશું.
પરંતુ જેમ શ્રી આનંદઘનજી અને ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીએ તેમના સમયમાં જૈન સમાજમાં પ્રવર્તતી ગચ્છમતની દુરાગ્રહતા અને ઉપદેશકોમાં પણ ઉત્સૂત્રપણાની પ્રરૂપણા (ભગવાનના ધર્મથી વિરૂદ્ધ બોલવું) અને મતાગ્રહના દુષણો દેખાતા હતા, તેવા જ દુષણો દેવચંદ્રજીના સમયમાં પણ પ્રવર્તતા હતા. પૂજ્યશ્રી આ જોઇને ખૂબ જ વ્યથિત થતા હતા અને પોતાના સ્તવનમાં પણ તેઓશ્રીએ ખૂબ જ માર્મિક રીતે આલેખન કરેલ છે
દ્રવ્ય ક્રિયારુચિ જીવડા રે, ભાવધર્મરુચિ હીન, ઉપદેશક પણ તેહવારે, શું કરે જીવ નવીન.
