________________
૮૦
પ્રકરણ : ૫ પ્રીતિ કરવી અને તેમના બોધને સમજવા પ્રભુ પ્રેમ વધારતા જવું. આ પ્રેમલક્ષણા ભક્તિ તે આત્મસાધનાના ચાર અમૃત અનુષ્ઠાનનું પહેલું પગલું છે. આગળના પ્રકરણમાં આ પ્રેમલક્ષણા ભક્તિ વિસ્તારથી સમજશું. અત્યારે આ અલૌકિક ભક્તિનું આ પદથી સામાન્ય દર્શન કરીએ :
પ્રીતિ અનંતી પર થકી, જે તોડે હો તે જોડે એહ, પરમપુરુષ શું રાચતા, એકત્વતા હો દાખી ગુણગેહ.
ઋષભ નિણંદ પ્રીતડી (ગણી શ્રી દેવચંદ્રજી કૃત ઋષભદેવ સ્તવન) પ્રેમલક્ષણા ભક્તિની સફળતા માટે આ બહુ મોટી Condition છે કે જ્યારે જ્ઞાની પુરુષની ઓળખાણ જીવને થાય છે. ત્યારે જ્ઞાનીની આશ્રય ભક્તિમાં નિમગ્ન થવા માટે ધીમે ધીમે સંસારનો પ્રેમ ઘટાડવાનો લક્ષ કરવો અને સગુરુના બોધથી જેમ જેમ વૈરાગ્ય અને શમ, સંવેગ આદિ ગુણો પ્રગટે તેમ તેમ ગુરુભક્તિમાં જીવ લયલીનતા વધારી શકે. પ્રેમલક્ષણા ભક્તિના સ્તવનોના માધ્યમથી વિશેષ પ્રકરણ ૭ માં વિચારશું, ૨. ભક્તિયોગ અનુષ્ઠાનઃ
પ્રીતિ અનુષ્ઠાનમાં આપણે જોયું કે જેનાથી આપણા આત્માનું કલ્યાણ થાય તેવા જ્ઞાની સદ્ગુરુ અને તીર્થંકર દેવ પ્રત્યે સૌથી પ્રથમ હૃદયનો પ્રેમ અને અનન્ય પ્રીતિ કરવાની હોય છે. અર્થાતુ જેવી પ્રીતિ સદ્ગુરુ અને સતદેવમાં હોય છે. તેવી પ્રીતિ સંસારનાં કોઈ પણ વ્યક્તિ કે પદાર્થ પ્રત્યે ન હોવી જોઈએ એવી અલૌકિક પ્રીતિ સદ્દગુરુ પ્રત્યે થાય ત્યારે આ પ્રેમ અને પ્રીતિ જેમ જેમ તેમની ઓળખાણ અને બહુમાન વધે તેમ તેમ પ્રેમ અને પ્રીતિ હવે ભક્તિમાં પરિણમવા માંડે. આવી અલૌકિક ભક્તિના ત્રણ અંગ છે.
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
(૧) શ્રદ્ધા, (૨) પ્રેમ, (૩) અર્પણતા.
ઉપરના ત્રણ ગુણો સાધકના હૃદયમાં સાથે સાથે જ જન્મે છે, વર્તે છે અને જેમ જેમ સદ્ગુરુનું બહુમાન વર્તે તેમ તેમ તેમના પ્રત્યે અવિચળ શ્રદ્ધા, ‘ચોળ મજીઠના રંગ' જેવો અચળ પ્રેમ અને સમર્પણભાવ વધતો જાય છે. મીરાબાઈની ભક્તિમાં ત્રણે ગુણોનું પ્રત્યક્ષ દર્શન થાય છે.
ઉપર આપણે પ્રીતિયોગ અનુષ્ઠાનમાં ઉદાહરણો જોયા તે જ ઉદાહરણો હવે ભક્તિયોગના લક્ષે જોઈએ તો કેવી શ્રદ્ધા – પ્રેમ - અર્પણતા સુલસા શ્રાવિકાની હતી ! કેવી અલૌકિક ભક્તિ હતી ચંદનબાળાની અને આનંદ શ્રાવકની કે ભગવાન મહાવીરના ચરણોમાં પોતાનું સર્વ ભાવથી સંપૂર્ણ અર્પણતા કરીને ભક્તિયોગને પરાભક્તિમાં લઈ ગયા અને શાશ્વત સુખના અધિકારી બની ગયા ! સાચા ભક્તો પ્રભુભક્તિમાં કેવા લીન થઈ જાય છે અને કેવી નિર્ભયતાથી અને શૂરવીરતાથી તરવારની ધાર પર જાણે ચાલે છે ! જુઓ :
‘હરિનો મારગ છે શૂરાનો નહિ કાયરનું કામ જો ને પરથમ પહેલું મસ્તક આપી વરતી લેવું નામ જો ને’
નરસિંહ મહેતાની આવી અલૌકિક ભક્તિ તો જગજાહેર છે, અને ‘વેરી તો પ્રેમ દિવાની મેરા દરદ ન જાને રે કોઈ’ એ મીરા બાઈની શૂરવીરતાની વિરહ વેદના કોણે નથી સાંભળી ? અને કબીરજીને તો સદ્ગુરુમાં જ પરમાત્માનું દર્શન થવાથી જાણે ભગવાનને ઓલંભો આપી કહે છે :
ગુરુગોવિંદ દોનુ ખડે, કીસકુ લાગુ પાય, બલિહારી ઉન ગુરુ કી, જીન્હ ગોવિંદ દિયો બતાય”
