________________
૮૪
પ્રકરણ : ૫ શાસ્ત્રો પોકારી પોકારીને કહે છે. આનો વિશેષ વિસ્તાર અને આજ્ઞાયોગનો મહીમા આપણે પ્રકરણ-૯માં વિચારીશું.
‘આજ્ઞાનું આરાધન એ જ ધર્મ, એ જ તપ’ (આચારાંગસૂત્ર) ૪. અસંગ અનુષ્ઠાન :
જ્ઞાનીપુરુષની ઓળખાણ થયા પછી જ જિનમાર્ગની આરાધના શરૂ થાય છે. અનાદિકાળનો મિથ્યાર્દષ્ટિ જીવ પોતાની મતિકલ્પનાથી અને લોકસંજ્ઞા અને ઓઘસંજ્ઞાથી લૌકિક ધર્મને આરાધે છે પણ તેનું ફળ માત્ર પુણ્યાનુબંધ થવા દ્વારા સંસારપરિભ્રમણ જ થાય છે.
મોક્ષમાર્ગની શરૂઆત સદ્ગુરુ ચરણની સેવા - આજ્ઞાપાલનથી શરૂ થાય છે અને તે જિનઆજ્ઞા ઠેઠ ૧૨મા ગુણસ્થાનનાં અંત સુધી અગત્યની છે એમ જિનાગમ સમજાવે છે.
અત્યાર સુધી આપણે ત્રણ અમૃત અનુષ્ઠાન વિષે થોડું વિચાર્યું:(૧) પ્રીતિ અનુષ્ઠાનથી માર્ગની શરૂઆત થાય છે, (૨) ભક્તિ અનુષ્ઠાનમાં તીર્થંકરદેવ અને સદ્ગુરુ ભગવાન પ્રત્યે શ્રદ્ધા, પ્રેમ અને અર્પણતા કરવાથી અંતઃકરણની શુદ્ધિ વધે છે (મનની મલિનતા ઘટે છે) અને સાધકને અલૌકિક ‘ચિત્ત પ્રસન્નતા’ નો અનુભવ થાય છે. (૩) વચન - આજ્ઞાયોગ અમૃત અનુષ્ઠાનમાં જિનાજ્ઞા એજ જીવનનું સર્વોપરિ ધ્યેય બનવાથી સાધક જીવ મન-વચન-કાયાના એકત્વથી જ્ઞાનીની આજ્ઞા પ્રમાણે ધર્મક્રિયાઓ અને જ્ઞાન અભ્યાસમાં વધારે લીનતા કરે છે અને કોઈ ધન્ય પળે આત્માનું `સ્વસંવેદન જ્ઞાન અર્થાત્ આત્માની અનુભૂતિ પ્રાપ્ત કરે છે.
૧. સ્વસંવેદનશાન = જડ-ચેતનના ભેદ વિજ્ઞાનના ફળરૂપે “હું જ્ઞાનસ્વરૂપી આત્મા છું’’ એવી અનુભૂતિ.
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
પતંજલી મહાત્માએ લગભગ ૫,૦૦૦ વર્ષ પહેલા ‘યોગસૂત્ર’ નામના ગ્રન્થની રચના કરી જેમાં યોગના આઠ અંગો વિસ્તારથી સમજાવ્યા છે. આ યોગના અંગોના નામ આ પ્રમાણે છે :
૮૫
૧. યમ, ૨. નિયમ, ૩. આસન, ૪. પ્રાણાયામ, ૫. પ્રત્યાહાર, ૬. ધારણા, ૭. ધ્યાન, ૮. સમાધિ.
આ આઠ યોગના અંગોની ૭મી સદીમાં થયેલા પ્રબુદ્ધ આચાર્યશ્રી હરિભદ્રસૂરિજીએ અલૌકિક એવા આઠ યોગાંગની રચના કરી છે, જે યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય ગ્રન્થમાં પ્રકાશી છે. ‘શુભેચ્છાથી માંડીને નિર્વાણપર્યન્તની ભૂમિકાઓમાં બોધ-તારતમ્ય તથા ચારિત્ર સ્વભાવનું તારતમ્ય મુમુક્ષુ જીવને વારંવાર શ્રવણ કરવા યોગ્ય, વિચાર કરવા યોગ્ય અને સ્થિતિ કરવા યોગ્ય આશયથી તે ગ્રન્થમાં પ્રકાશ્યું છે. શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી આચાર્ય રચિત આઠ યોગદૃષ્ટિઓ આત્મદશા માપક થર્મોમીટર યંત્ર છે.’ (શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર વચનામૃત પત્રાંક ૮૧૪).
આ ગ્રન્થના બોધને ઉપાધ્યાય યશોવિજયજીએ તેમની અલૌકિક રચના ‘આઠ યોગદૃષ્ટિની સજ્ઝાય' રૂપે ગુજરાતીમાં કાવ્યરૂપે કરી છે. આ ગ્રન્થો સૌ સાધકોને ખાસ ભણવાની, સમજવાની મારી સૂચના છે કે જેના ફળરૂપે મોક્ષમાર્ગના રાજમાર્ગના Landmarks અથવા Guidespots Clearly સમજાશે, દેખાશે અને મોક્ષની મંગળયાત્રા ઉલ્લાસથી આગળ વધશે.
કોઈ પણ જીવ જ્યારે તેની કાળલબ્ધિ પાકે અને તે ઓઘદૃષ્ટિમાંથી યોગદૃષ્ટિમાં આવે છે ત્યારે તેને જિનેશ્વર ભગવાનના ધર્મ પ્રત્યે હૃદયથી પ્રેમ, પ્રીતિ અને અલૌકિક ભક્તિ જાગે છે અને સદ્ગુરુની શ્રદ્ધાપૂર્વક જિનઆજ્ઞાભક્તિમાં તે આગળ વધે છે. આવા સાધકને
