________________
૯૪
પ્રકરણ : ૬
યશોવિજયજીએ જ્ઞાનમાર્ગની સાધનાના અદ્ભૂત ગદ્ય અને પદ્ય રચના કરીને જૈન સમાજને ભગવાન મહાવીરના આગમશાસ્ત્રોના અગમ નિગમના ઊંડા રહસ્યો સરળ કરીને સમજાવ્યા છે. આમ આ ત્રણ મહાત્માઓએ અનુક્રમે ક્રિયાયોગ, અધ્યાત્મયોગ અને જ્ઞાનયોગનાં ત્રણ મહત્ત્વના અંગોનો જાણે ત્રિવેણીસંગમ સાધી આત્મસાધનાના દિવ્ય અજવાળાં પાથર્યા વિસ્તાર્યા હોય એમ લાગે છે ! આ મહાત્માઓ સમકાલીન તો હતો જ પણ સાથે સાથે પરસ્પરના ગાઢ સંપર્કમાં હોવા છતાં સૌએ પોત-પોતાની સાધનામાર્ગની આગવી રીતે જાળવી રાખી હતી, આમ તેઓશ્રીએ જૈનસમાજ ઉપર ઘણો જ મોટો ઉપકાર કર્યો છે. તેમાંય વળી ઉ. યશોવિજયજીનો મેળાપ આનંદઘનજી સાથે થયેલ તે પ્રમાણસિદ્ધ છે અને ઘણો જ મહત્વનો છે તે આપણે આગળ વિચારીશું. ટૂંકમાં આનંદઘનજી એક ઉત્કૃષ્ટ અધ્યાત્મયોગી તરીકે પ્રખ્યાત થયા અને ઉપાધ્યાય યશોવિજયજીએ ન્યાયવિશારદ, તાર્કિકશિરોમણી, લઘુહરિભદ્રીય અને સાક્ષાત્ સરસ્વતીના બિરૂદો મેળવેલાં. શ્રી આનંદઘનજી મહારાજે ૧૦૮ અધ્યાત્મના પદો રચ્યા છે જેના ઉપર શ્રી બુદ્ધિસાગરજી મહારાજે તલસ્પર્શી વિવેચન કર્યું છે આનંદઘનજી મહારાજના રચેલા ચોવીસ તીર્થંકર ભગવાનના સ્તવનોનો અનુવાદ ૧૯૭૦માં શ્રી મોતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડિયાએ પ્રગટ કર્યો હતો જે ખૂબ જ માર્મિક વિવેચન અને તત્ત્વોના ઊંડાણને સરળ ભાષામાં સમજાવેલ છે. તે ઉપરાંત શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીના સમાગમમાં આવેલા મુમુક્ષુવર્ય શ્રી માણેકલાલ ઘેલાભાઈએ ચોવીસ સ્તવનોનું સુંદર વિવેચન કર્યું છે જે શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર આશ્રમ દેવલાલીથી પ્રકાશિત થયેલ, આ બન્ને વિવેચનો જિજ્ઞાસુ સાધકોએ ખાસ વાંચવા-સમજવા જેવાં છે.
શ્રી આનંદઘનજીએ પોતાની આત્મિક કે આધ્યાત્મિક સાધનાના લક્ષે બાહ્ય ક્રિયાકાંડો અને ગચ્છ અને મતના આગ્રહાવાળો શુષ્ક અને
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન જડતાવાળો માર્ગ મૂકીને આત્મહત્ત્વના સાક્ષાત્કારમાં સીધે સીધો ઉપયોગી થઈ શકે તેવો અધ્યાત્મયોગનો માર્ગ પસંદ કર્યો હતો. સર્વ આશાઓ, અને લોકેષણાઓથી પર રહીને એકાંત, શાંત, એકલવાયું મસ્તીભર્યું જીવન જીવવાનો રાહ અપનાવ્યો હતો. સમાજના ખોટા ખોટા દબાણો કે મતાગ્રહોથી દૂર રહીને તેમણે જે પદો રચ્યા છે તેમાં તે સમયની જૈનસમાજની કેવી વિષમ પરિસ્થિતિ હતી તેનો ચિતાર નીચેના પદોમાં જોવા મળે છે. ગચ્છના ભેદ બહુ નયન નિહાળતાં, તત્ત્વની વાત કરતાં ન લાજે, ઉદર ભરણાદિ નિજ કાજ કરતા થકા, મોહ નડીઆ કળીકાળ રાજે.”
(સ્તવન ૧૪મું ગાથા ૩ - આનંદઘનજી) અંતરનો ખેદ અને કરુણા વ્યક્ત કરતા આનંદઘનજી તે સમયના જૈન સાધુઓ પણ મતાગ્રહથી તત્ત્વની સાચી વાત કરવા સમર્થ ન હતા, અને સમાજને ગ૭ મતના કદાગ્રહો અને ક્રિયાકાંડમાં દોરી જતા જાણી ધર્મના નામે પેટ ભરવાનો વ્યાપાર કરતા હતા. ત્યારે ૮૪ ગચ્છ જૈનધર્મમાં બની ગયા હતા.
વળી એક પદમાં કહે છે કે, આગમશાસ્ત્રના પ્રમાણથી જો વસ્તુતત્ત્વનો (આત્મતત્ત્વ) વિચાર કરવામાં આવે તો તેની સાચી સાધના ક્યાંય દેખાતી નથી અને ક્યાંય પગ મૂકવાની જગ્યા પણ દેખાતી નથી એટલો ઘોર અંધકાર જૈન સમાજમાં અને ઉપદેશકોમાં વ્યાપેલો છે આ અભિપ્રાય તેમણે નીચેના પદમાં વ્યક્ત કર્યો છે :
‘પુરુષ પરંપરા અનુભવ જોવતાં રે, અંધોઅંધ પલાય, વસ્તુ વિચારે રે જો આગમે કરી રે, ચરણધરણ નહીં થાય,
પંથડો નિહાળું રે બીજા જિનતણું રે. (અજિતનાથ ભગવાન સ્તવન - આનંદઘનજી)
