________________
૬૪
પ્રકરણ : ૪
બનતો નથી પણ જ્યારે મહાન પુણ્યના ઉદયે કોઇ ભવ્ય જીવની કાળલબ્ધિ પાકે અને યોગદષ્ટિમાં પ્રવેશ કરે ત્યારે તેને વીતરાગધર્મ પ્રત્યે અંતરનો પ્રેમ, બહુમાન જાગે છે અને પોતાના આત્માનું કલ્યાણ કરવાની ભાવના ઉત્પન્ન થાય છે. એકવાર જીવ જાગે અને હું કોણ છું ? ક્યાંથી આવ્યો ? મારું ખરું સ્વરૂપ શું છે ? એવા પ્રશ્નો સાચી જિજ્ઞાસારૂપે ઉદ્ભવે છે. ત્યારે તે જીવ સનાતન સત્ય એટલે પોતાના આત્મસ્વરૂપને જાણવા, અનુભવવા જાગૃત થઇ, કોઇ અનુભવી, જ્ઞાનીનો સંપર્ક શોધે છે. સદ્ગુરુ અથવા સત્પુરુષને ઓળખવા તે પોતે નિરંતર સત્સંગ અને સ્વાધ્યાયના બળથી પરીક્ષક બુદ્ધિવાળો બની સદ્ગુરુનું શરણું પ્રાપ્ત કરી તેના જીવનને આત્મકલ્યાણ માટે જ જીવવું છે તેવો દૃઢ નિશ્ચય કરી તે નિશ્ચયને એક નિષ્ઠાથી પાળે છે.
એમ વિચારી અંતરે, શોધે સદ્ગુરુ યોગ,
કામ એક આત્માર્થનું, બીજો નહીં મનરોગ.’
(આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર-શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી)
૩૫૦ વર્ષ પહેલા વિચરેલા શ્રીમદ્ આનંદઘનજી અને લગભગ ૧૨૦ વર્ષ પહેલા વિચરેલા શ્રીમદ્જીથી રચાયેલી અપૂર્વ એવી આત્મસિદ્ધિની ઉપરની ગાથામાં કેટલી સમાનતા, કેટલી અલૌકિક દૈવતવાળી તત્ત્વની સમજણ મળે છે કે જીવ જ્યારે જાગે છે અને આત્મકલ્યાણની ભાવનાથી પ્રથમ પગ ઉપાડે છે ત્યારે તેને અવશ્ય સાચા આત્મજ્ઞાની સદ્ગુરુની ઓળખાણ અને શ્રદ્ધા થાય છે અને મન-વચન-કાયાના સર્વ યોગો અવંચકપણે સદ્ગુરુની આજ્ઞામાં
૧. કાળલબ્ધિ = જીવને મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવાનો કાળ ઉદયમાં આવે તે.
૨. યોગર્દષ્ટિ = આત્માને મોક્ષની સાથે જોડે તેવો મોક્ષના સાધનોની જાગૃતિવાળો કાળ.
૩. અવંચકપણે = સદ્ગુરુ આજ્ઞા મુજબ જ્ઞાનીને છેતર્યા વિના એકનિષ્ઠાથી વર્તે.
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૬૫
જોડી, તે ધર્મના અનુષ્ઠાનો - સ્વાધ્યાય, સત્સંગ, યમ, નિયમ, ભક્તિ, ચૈત્યવંદન આદિ બધા જ અનુષ્ઠાનો માત્ર આત્માર્થને સાધવા, પોતાના આત્માના કલ્યાણ માટે, અંતરશુદ્ધિ માટેના લક્ષથી, નિષ્ઠાથી, અને જાગૃતિથી કરે છે. પરિણામે અનાદિકાળનો મોટો ‘ભવરોગ’ જે મિથ્યાત્વના કારણે છે તે ઘટવા માંડે છે અને ‘દૃષ્ટિ ખૂલે ભલી’ એટલે સમ્યક્દષ્ટ અર્થાત્ સમ્યક્દર્શન તેને પ્રાપ્ત થાય છે.’
સદ્ગુરુનો યોગ થયા પછી, એમની દેશના તે નિરંતર સાંભળે છે. તે સદ્ગુરુના બોધ વડે પોતાના અંતરંગ દોષોને દૂર કરવા ભગીરથ પુરુષાર્થ કરે છે અને તેના બધા જ ધર્મ અનુષ્ઠાનો હવે સમ્યક્ષણે, ગુરુગમના લક્ષથી થતા હોવાથી, આવી દશાવાળા અનુષ્ઠાનો ‘તદ્ભુતુઅનુષ્ઠાન’ કહેવાય છે. આગળ વધતાં આ ‘તદ્વેતુઅનુષ્ઠાન’
‘અમૃત અનુષ્ઠાન’માં પરિણમે છે જે સૌથી ઉત્તમ અનુષ્ઠાન છે. આગળના પ્રકરણોમાં દર્શાવેલા બધા જ અનુષ્ઠાનો અમૃત અનુષ્ઠાન છે, અવશ્ય મોક્ષનાં કારણ બને છે.
પ. અમૃત અનુષ્ઠાન ઃ
‘યોગનાં બીજ ઇહાં ગ્રહે, જિનવર શુદ્ધ પ્રણામો રે, ભાવાચાર જ સેવના, ભવ-ઉદ્વેગ સુઠામો રે.
વીર જિનેશ્વર દેશના...
(આઠદૃષ્ટિની સજ્ઝાય - ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી)
એક મુસાફર કંઈક કામવશે સાંજના ઘરેથી નીકળી, બીજા ગામ પગયાત્રાએ જાય છે. અંધારું થઈ જતાં તે જંગલમાંથી પસાર થાય છે ત્યારે તેને મેઘગર્જના સંભળાય છે અને વરસાદ શરૂ થાય છે. તેથી રાતના પોતાના જીવના રક્ષણ માટે અને હિંસક પશુઓથી બચવા એક ઝાડ ઉપર ચડી જાય છે. પોતે મનથી ગભરાય છે પણ જાણે છે કે
