________________
પ્રકરણ : ૪
સવાર પડે ત્યારે તુરત જ હું મારા મુકામે પહોંચી જઈશ. ત્યાં તો પરોઢના સમયે વીજળીના ઝબકારા થાય છે અને તે વીજળીના પ્રકાશમાં ઝાડની ઉપરથી તે એક મંદિરની ધજા નીહાળે છે. તે જોતાંની સાથે તેના હૃદયમાં ખૂબ આનંદ વ્યાપે છે અને હીંમતથી ઝાડ પરથી કુદકો મારી નીચે ઉતરે છે, અને મૂશળધાર વરસાદની પરવા કર્યા વિના દોડે છે ને થોડીવારમાં મંદિરમાં પહોંચી જાય છે અને તેનો ભય તૂટી ગયો હોવાથી થોડો આરામ કરી, પૂજારીના કહેવાથી ચાનાસ્તો કરી પોતાના ધંધાના કામે શાંતિથી બપોરના પહોંચી જાય છે. અને ઇશ્વરનો આભાર માને છે કે “વીજળીના ચમકારાથી તેને દિશાનું ભાન થાય છે અને સુરક્ષિતપણે પોતાની મંજીલે ઉલ્લસિત ભાવે પહોંચે છે. તેવી જ રીતે સંસારપરિભ્રમણ કરતો અનાદિકાળનો મિથ્યાદૃષ્ટિ જીવ, જયારે કાળલબ્ધિ પાકે છે ને “યોગદૃષ્ટિ'માં ચરમાવર્તમાં આવે છે ત્યારે તે પોતાના સમસ્ત જીવનને દાવ ઉપર મૂકી, જાગૃતિપૂર્વક પોતાની અંતિમ મંજીલ જે મોક્ષ છે તેની પ્રાપ્તિને અર્થે મોક્ષમાર્ગના ભોમિયા એવા સદ્દગુરુને શોધે છે અને સદ્ગુરુની પ્રાપ્તિ થતાં, સદ્ગુરુના વચનામૃત, મુદ્રા અને સત્સમાગમ, અમૃતબોધનાં ત્રીવેણી સંગમમાં, પોતાનું જીવન અર્પણ કરી જ્ઞાનીની આજ્ઞા ભક્તિમાં એકનિષ્ઠાથી જોડાય છે. આવી યોગદૃષ્ટિવાળો જીવ યોગના બીજની પ્રાપ્તિ કરે છે. જેમાં પ્રથમ બીજ છે જિનેશ્વર ભગવાનના અનંત અનંત અંતર ગુણોનો વૈભવ. તે તેને સદ્ગુરુ શ્રવણથી સંભળાય છે. અને સમજાય છે અને ગુણાનુરાગથી અને સદ્ગુરુ અને જિનેશ્વર ભગવાન પ્રત્યે સંવેગથી નમસ્કાર, બહુમાનથી તેમની ભક્તિમાં આત્મલક્ષે જોડાય છે અને સાથે સાથે ગુરુવચનના બળથી સંસાર પ્રત્યે સાચો વૈરાગ્ય તેને ઉત્પન્ન થાય છે. ભવ-ઉદ્વેગ એટલે સંસાર પ્રત્યે અંતરનો વૈરાગ્ય, અનાસક્ત ભાવમાં જ વર્તવું, એવી જાગૃતિ આ જીવનમાં પ્રગટે છે.
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
આવી યોગદષ્ટિવાળા જીવમાં ધર્મનો અરુણોદય થઈ ગયો હોવાથી તેનો મંગળકાળ-મોક્ષની યાત્રાનો શરૂ થઈ જાય છે. જેમ સવારે અરુણોદય થાય ત્યારે પક્ષીઓ ગાન કરે છે અને આનંદથી પ્રભાતનું જાણે સ્વાગત ગુણગાન કરે છે તેમ પ્રથમ યોગદૃષ્ટિવાળો આત્માર્થી જીવ સમ્યદર્શનરૂપી સૂર્યના પ્રકાશને પામવા હવે આ અમૃત અનુષ્ઠાનને લક્ષમાં રાખી બધી ધર્મક્રિયાઓ સદ્દગુરુની આજ્ઞાને લક્ષમાં રાખીને જ કરે છે. તે હવે પોતાની મતિકલ્પનાથી મુક્ત થવા દઢ નિશ્ચય કરે છે અને લોકસંજ્ઞા તથા ઓઘસંજ્ઞાથી નિવૃત્તિ થઈ-કોરો થઈને પોતાના અંતરની શુદ્ધિ માટે નિરંતર ગુરુ આજ્ઞામાં એકતાન થઈ, સ્વાધ્યાય, સત્સંગ, જિનભક્તિ, યમ, નિયમ અને શાસ્ત્ર અભ્યાસ કરતાં મનની એકાગ્રતા પ્રાપ્ત કરવા કટિબદ્ધ થાય છે.
આવા યોગદૃષ્ટિવાળા જીવને ‘સંવેગ’ ગુણ પ્રગટે છે જેથી મોક્ષ માટે તીવ્ર લગની તેને લાગે છે અને જયારે આવો સંવેગ અંતરમાં પ્રગટે છે ત્યારે તેના કષાયો શાંત થતા જાય છે. કારણ કે બાર ભાવનાના ચિંતનથી (અનિત્યભાવના, અશરણ-ભાવના, એકત્વભાવના અને અન્યત્વભાવના) જગતના બધા જ પદાર્થોમાં ક્ષણભંગૂરતા, તુચ્છભાવ ઉત્પન્ન થવાથી તે જીવને નિર્વેદ અર્થાત્ સંસાર પ્રત્યે સાચો વૈરાગ્ય કરાવે થાય છે.
આ પ્રકરણમાં સાધક-જીવને માટે પ્રથમના વિષ, ગરલ અને અનઅનુષ્ઠાનનો ત્યાગ કરી, છેલ્લા સદ્અનુષ્ઠાન અને અમૃત અનુષ્ઠાનની અંતરંગ શ્રદ્ધા થાય છે, સદ્ગુરુ ગમે છે, સાચી સમજણ પ્રાપ્ત થાય છે, તે જીવ હવે મોક્ષમાર્ગની યાત્રામાં સંવેગ, નિર્વેદ
૧. સંવેગ - મોક્ષની તીવ્ર અંતર અભિલાષા, ઉત્કંઠા ૨. નિર્વેદ - ગૃહ, કુટુંબ, ધન, સંસાર પ્રત્યે અનાસક્ત બુદ્ધિ.
