________________
પ્રકરણ : ૪
(વૈરાગ્ય) શમ, અનુકંપા, અને આસ્તિકતા એ પાંચ સતુશ્રદ્ધાનાં એટલે કે સમ્યક્દર્શનના લક્ષણો (ગુણો) પોતાના હૃદયમાં કેમ પ્રગટે તેના લક્ષે જ તેનું જીવન ગોઠવી, નિરંતર તે અમૃત અનુષ્ઠાનોની આરાધના કરે છે. આત્માર્થીના આ લક્ષણો છે.
ક્રમ કરીને યોગમાર્ગમાં સંવેગભાવે આગળ વધતાં, જયારે આ જીવ ચોથી યોગદૃષ્ટિના ગુણો પ્રાપ્ત કરે છે ત્યારે તેના સર્વ અનુષ્ઠાનો અમૃતઅનુષ્ઠાન બની જાય છે. ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી આઠ દૃષ્ટિની સજઝાયમાં પ્રકાશે છે કે આવા જીવની લગની ધર્મ પ્રત્યે, મોક્ષમાર્ગ પ્રત્યે કેવી હોય છે, જુઓ :
‘તત્ત્વશ્રવણ મધુરોદકે જી, ઈહાં હોય બીજ પ્રરોહ, ખાર ઉદકે સમ ભવ ત્યજેજી, ગુરુભક્તિ અદ્રોહ.”
જ્યારથી આ સાધક આત્મામાં સંસારસુખ અથવા ભવાભિનંદિની ઓધદષ્ટિ મંદ પડી, મોક્ષસુખ પ્રાપ્ત કરવા માટેની ઝંખનાના પરિણામથી યોગદષ્ટિ શરૂ થઈ ત્યારથી પહેલી યોગદૃષ્ટિમાં કહેલા ‘યોગબીજ' વવાય છે જેવા કે જિનેશ્વર ભગવાનને ગુણાનુરાગથી પ્રણામ, જિનભક્તિ, ભાવાચાર જ એટલે સદ્દગુરુની આજ્ઞા અને સંસાર પ્રત્યે વૈરાગ્યની સાધનાથી આ પ્રથમ યોગબીજ વવાય છે. આવી ઉત્તમ ભાવના ભાવતો તે સાધક આગળ વધે છે અને આ રીતે ચોથી યોગદૃષ્ટિમાં પ્રવેશ કરતાં, સદ્ગુરુ પાસેથી નિરંતર ‘તત્ત્વશ્રવણ' રૂપી મધુર પાણીનો યોગ થવાથી તે યોગબીજના અંકુરો ફુટવા માંડે છે.
દેહ અને આત્માને ભિન્ન જણાવનાર ભેદજ્ઞાન, સંવેગ અને વૈરાગ્યના પરિણામને વધારનાર, ઉત્તમ જિજ્ઞાસાપૂર્વક, સદ્દગુરુ પાસેથી ભાવપૂર્વક થતું તત્ત્વશ્રવણ એ મીઠા પાણીનો પ્રવાહ છે તેથી યોગબીજને પ્રરોહ કરે છે અને તેમાંથી ક્રમ કરીને સમ્યક્દર્શન અને પ્રાંતે સમ્યફ
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન ચારિત્ર વડે તે જીવ સર્વ મઘાતિકર્મોનો ક્ષય કરી, કેવળજ્ઞાન પામી, આઠમી યોગદૃષ્ટિમાં પ્રથમ સયોગી ગુણસ્થાનક પ્રાપ્ત કરે છે અને અંતે અયોગી ગુણસ્થાનક (૧૪મું) પ્રાપ્ત કરે છે અને સિદ્ધાલયમાં “સાદિ અનંતકાળવાળા અનંત સમાધિ સુખમાં’ બીરાજે છે.
જુઓ જિનવાણી અને સદ્ગુરુ દ્વારા થયેલા બોધનું અલૌકિક સામર્થ્ય !” અનાદિકાળનો મિથ્યાદેષ્ટિ જીવ, ઓઘદૃષ્ટિમાં જે લીન હતો અને સંસારના પુદ્ગલ પદાર્થોમાં જ સુખ માનતો હતો, તેવો ‘ભવાભિનંદી” જીવ જયારે પોતે જાગૃત થાય છે અને સદેવ અને સતુધર્મનું સાચું સ્વરૂપ સમજાતાં મોક્ષસન્મુખ પુરુષાર્થવાળો થાય છે અને જયારે તેને સાચા સદ્દગુરુનો યોગ થાય ત્યારે તેમની આજ્ઞાભક્તિમાં સમર્પણભાવે મનુષ્યભવ સફળ કરવાનો દ્રઢ નિશ્ચય કરી, તેની આરાધનામાં તત્પર થાય છે. આચાર્ય શ્રી કુંદકુંદ અને ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી કહે છે કે આ પંચમકાળમાં પણ ઉત્કૃષ્ટસાધક જો અમૃતઅનુષ્ઠાનોથી સરુની આજ્ઞામાં રહીને ધર્મસાધના કરે તો સાતમા અપ્રમત્ત ગુણસ્થાનક સુધી શુદ્ધ સમ્યક્દર્શન સહિત પહોંચી શકે છે. આવા ચોથી યોગદષ્ટિવાળા ઉત્તમ સાધકના અમૃતઅનુષ્ઠાનો કેવાં હોય તે જોઈએ.
આદર કિરિયા રતિ ઘણીજી, વિદન ટળે મિલે લચ્છિ, જિજ્ઞાસા બુધ સેવનાની, શુભકૃતિ ચિન્હ પ્રત્યચ્છિ.”
| (ચોથી યોગદૃષ્ટિ - ઉ. યશોવિજયજી) અર્થાતુ આ સાધકને મોક્ષમાર્ગના સર્વ અમૃતઅનુષ્ઠાનો સાધવામાં ઘણો જ આદર, પ્રેમ, પ્રીતિ હોય છે અને ધર્મના પ્રભાવથી તેના સર્વ
૧. ઘાતિકર્મ = આત્માના ગુણોનો ઘાત કરે તે જ્ઞાનાવરણીય દર્શનાવરણીય, અંતરાય અને મોહનીયકર્મ તે ઘાતિકર્મ છે.
