________________
FO
પ્રકરણ : ૪
૬૧
હંમેશાં ઉપર સમજાવ્યા પ્રમાણે વિષઅનુષ્ઠાનવાળી ધર્મક્રિયાઓ સર્વથા ત્યાગવી અને આત્મલક્ષી બધી ક્રિયાઓ કરવી આવશ્યક છે. સદૂગુરુની આજ્ઞા પ્રમાણે બધી ધર્મક્રિયા કરવાથી અને તેમાં ચિત્ત પરોવવાથી વિષઅનુષ્ઠાન દૂર જ થઈ જાય છે. ૨. ગરાનુષ્ઠાન :
ઘણા જીવો જેને વર્તમાનમાં ભૌતિક સુખ મળ્યું નથી અથવા મળેલા ભૌતિક સુખમાં તૃપ્તિ થતી નથી તેથી ભવિષ્યમાં દેવલોકનું સુખ માગવા માટે ધર્મક્રિયાઓ કરે છે આવા પ્રકારના પરલોકના સુખની ઇચ્છાથી કરેલી ધર્મક્રિયાને ‘ગરલ અથવા ગરાનુષ્ઠાન કહેવાય છે. ઉપર પ્રથમ વિષઅનુષ્ઠાન જેમ તત્કાળ ઝેરની જેમ મારી નાખે છે તેમ ગરલ અનુષ્ઠાન Slow Poision ની જેમ કાલાન્તરે કદાચ દેવગતિ મળે તોય તેનો કાળ પૂરો થતાં તે દેવગતિનાં સુખોનો ક્ષય થાય છે. આચાર્ય કુંદકુંદ તો ત્યાં સુધી સમજાવે છે કે જેમ પાપકર્મ તે લોઢાની બેડી છે, તેમ શુભભાવથી પુણ્ય કર્મ જો ભૌતિકસુખ માટે ક્રિયાઓ થાય તો તે સોનાની બેડી છે અને બન્ને જીવને બંધનકારી જ નિવડે છે. ટૂંકમાં, વિષઅનુષ્ઠાન કે ગરલઅનુષ્ઠાનની ક્રિયાઓ કરવાથી જીવનું સંસાર-પરિભ્રમણ ઘટવાને બદલે વધે છે. આવા દોષોના પરિણામ ન થાય અને જીવનું સંસારપરિભ્રમણ કેમ ઘટે ? તે માટે જ્ઞાની પુરુષો નિષ્કારણ કરુણાથી સમજાવે છે :
સૌ સાધન બંધન થયા, રહ્યો ન કોઈ ઉપાય, સત્ સાધન સમજ્યો નહિ, ત્યાં બંધન શું જાય ?”
| (સદ્ગુરુભક્તિ રહસ્ય - શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર) જે જીવને પોતાના આત્માની સાચી દયા આવે તે જીવે તો પોતાની સમજણ પર મીંડું મૂકી, તેના પર ચોકડી મારી, માત્ર સગુરુ
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન આજ્ઞાએ પોતાના જીવનની સમસ્ત ધર્મઆચરણા કરવી તો જ જીવનું અવશ્ય કલ્યાણ થાય. અનાદિકાળથી ભવાભિનંદી જીવે વિષ અને ગરલ અનુષ્ઠાનવાળી ક્રિયાઓ કરીને જીવે અનંતવાર મનુષ્યભવ વેડફી દીધો છે. તેમ આગમશાસ્ત્રો ફરી ફરી આપણને ચેતવે છે. જિનેશ્વર ભગવાને જીવને ધર્મક્રિયાઓ કંઈ પણ ‘નિયાણું બાંધવાની ઇચ્છા વગર, માત્ર મોક્ષના માટે, અર્થાત્ “મોક્ષ કહ્યો નિજશુદ્ધતા એટલે અંતરશુદ્ધિ માટે બધી ક્રિયાઓ કરવાની જિનાજ્ઞા છે. ૩. અનઅનનુષ્ઠાનઃ
વર્તમાનકાળમાં ક્રિયા જડતા વધારે જણાય છે. આવી ક્રિયાજડતા જે Mechanical થાય છે, અર્થાતુ જે ધર્મક્રિયામાં મન જોડાય નહિ, મન બહાર ભટક્યા કરે અને ચિત્ત એકાગ્રતા ન હોય, તથા જે ક્રિયામાં ઉલ્લાસ, આદર ને અંતરની રુચિ ન હોય તથા આત્માના લક્ષ વિનાની બધી ધર્મક્રિયાઓ તે સર્વ “અનઅનુષ્ઠાન'ની સંજ્ઞા પામે છે, અર્થાત્ શૂન્યમનથી (ભાવ વગરની) બધી જ ધર્મક્રિયાઓ ખરેખર અનુષ્ઠાન ગણાતી જ નથી માટે તેને શાસ્ત્રકારે અનઅનુષ્ઠાન કહી છે. આવી ક્રિયાજડતાનું સચોટ દર્શન શાસ્ત્રકાર નીચેની ગાથામાં સમજાવે
કોઈ ક્રિયાજડ થઈ રહ્યા, શુષ્કજ્ઞાનમાં કોઈ. માને મારગ મોક્ષનો, કરૂણા ઉપજે જોઈ. બાહ્ય ક્રિયામાં રાચતાં, અંતરભેદ ન કાંઈ, જ્ઞાન માર્ગ નિષેધતાં, તેહ ક્રિયાજડ આંહિ.”
| (આત્મસિદ્ધિશાસ, ગાથા ૩-૪, શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી) યંત્રવત્ (Mechanical Routine) પ્રમાણે ધર્મક્રિયાઓ વધારે થાય છે અને “અંતરભેદ' એટલે આત્માનો લક્ષ, આત્માની શુદ્ધિનો
