________________
૫૮
પ્રકરણ : ૪ સ્વરૂપને સમજવા, અનુભૂતિ કરવા, પોતાના બધા જ અભિનિવેશ Conditioned mind ને ત્યજી, ચોખ્ખો થઈને સગુરુને શરણે જાય ત્યારે જ તે જીવને સગુરુના “સાપેક્ષ' વચનો સમજાય અને પરિણામ પામે તે સાધક મોક્ષ માર્ગે આગળ વધી શકે.
આ વાત કેટલી મહત્ત્વની છે તે આપણે શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીના નીચેના પદમાં વિચારીએ :
‘દ્રવ્ય ક્રિયા રુચિ જીવડા રે, ભાવધર્મ રુચિ હીન, ઉપદેશક પણ તેહવા રે, શું કરે જીવ નવીન. ગચ્છ કદાગ્રહ સાચવે રે, માને ધર્મ પ્રસિદ્ધ, આતમગુણ અકષાયતારે, ધર્મ ન જાણે શુદ્ધ રે. ચંદ્રાનન જિન, સાંભળીએ અરદાસ રે.”
ગણીશ્રી દેવચંદ્રની લગભગ ૨૫૦ વર્ષ પહેલા થયા તેમણે તે સમયમાં સાધકો અને ઉપદેશકો કેવા ગચ્છ મતના કહાગ્રહથી દ્રવ્યક્રિયા એટલે Mechanical ક્રિયાજડતા અને શુષ્કજ્ઞાનમાં પ્રવર્તતા તેનો અંતરવિષાદ ચંદ્રાનન ભગવાનને કહે છે કે- હે પ્રભુ ! વર્તમાનકાળમાં તમારો મોક્ષમાર્ગ બહુ લોપાઈ ગયો છે અને બધા જ ધર્મનાં અનુષ્ઠાનો નિરપેક્ષપણે, આત્માના લક્ષ વિનાનાં, લોકસંજ્ઞા અને ઓળસંજ્ઞાથી બધે થતાં જણાય છે. આવી વિષમ પરિસ્થિતિ જોઈને એ મહાપુરુષોએ આપણને જાગૃત કરવા આવા અલૌકિક પદો રચીને ચેતવ્યા છે. આવા મતાગ્રહ કે કદાગ્રહવાળા ઉપદેશક વધારે જણાય છે અને તેનાથી દૂર રહેવું.
આટલી પ્રસ્તાવના કર્યા પછી હવે આપણે આ ચોથા પ્રકરણમાં પાંચ ધર્મક્રિયાના અનુષ્ઠાનો સમજીએ. ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીએ
૧. સાપેક્ષ - જ્ઞાનીના ગુરુગમ, મર્મ વાળી સમજણ સહીતનો બોધ.
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૫૯ એમના અમૂલ્ય ગ્રન્થ અધ્યાત્મસારના દસમા અધિકારમાં પાંચ અનુષ્ઠાનો ધર્મક્રિયાના ખૂબ જ વિસ્તારથી સમજાવ્યાં છે. આપણે આ પાંચ અનુષ્ઠાનોમાંથી કયા અનુષ્ઠાનો આત્માને બંધનકારી છે (માટે ત્યાજય છે) અને કયા અનુષ્ઠાનો ખરેખર ઉપકારી છે તે સમજીએ :આ પાંચ અનુષ્ઠાનના નામ આ પ્રમાણે છે :
(૧) વિષઅનુષ્ઠાન (૨) ગરઅનુષ્ઠાન, (૩) અનુ-અનુષ્ઠાન (૪) તહેતુઅનુષ્ઠાન અને (૫) અમૃતઅનુષ્ઠાન. (અનુષ્ઠાન = ધર્મક્રિયાઓ જે ભગવાને બનાવી છે તે). ૧. વિષ અનુષ્ઠાનની સમજણ :
શાસ્ત્રમાં જ્ઞાની કહે છે કે આહાર, પૂજા, સત્કાર, ઋદ્ધિ, લક્ષ્મી, વગેરેની ઇચ્છાથી કરેલું ધર્મઅનુષ્ઠાન શુભ ચિત્તને હણનાર હોવાથી તેને વિષઅનુષ્ઠાન કહેવાય છે. બાળજીવોની ધર્મક્રિયા લોકસંજ્ઞાથી અને જીવનના ઐહિક અને ભૌતિક લાભ માટે વધારે થતી હોય છે. ઘણા જીવો વર્તમાનકાળમાં પોતાની પૂજા-સત્કાર માટે લક્ષ્મી અથવા અધિકાર માટે વ્રત, તપ, ગુરુસેવા, ભક્તિ, મંત્રજાપ વગેરે કરે છે. આવી વૃત્તિવાળા ધર્મના અનુષ્ઠાનો (ક્રિયાઓ) ચિત્તની શુદ્ધિને તુરત હાની પહોંચાડે છે અને જેમ વિષ ખાવાથી માણસ તુરત મૃત્યુ પામે તેમ સંસારિક લાભ માટે થતી સમસ્ત ધર્મક્રિયાઓ વડે શુભ ચિત્તવૃત્તિ તુરત હણાય છે અને જીવને બંધનકર્તા થાય છે. આવી સકામ વૃત્તિથી અને દઢ આસક્તિથી કરેલી સર્વ ધર્મ ક્રિયાઓ જીવને સંસાર વધારનારી બને છે અને તેનો મોક્ષમાર્ગ લાંબો થઈ જાય છે. ભગવાન વીતરાગ છે તેઓ તો કોઈ પ્રત્યે પ્રસન્ન કે કોપાયમાન થતા જ નથી. ભગવાનની ભક્તિ – સેવા સર્વ માત્ર મોક્ષના લક્ષ્યથી, અંતરશુદ્ધિના લક્ષે અને સ્વરૂપમાં શ્રદ્ધા અને સ્થિરતા માટે કરવાની હોય છે. માટે સાધક જીવે
