________________
૪૯
૪૮
પ્રકરણ : ૩ ૪. જ્ઞાનીની આજ્ઞાપૂર્વક વર્તવું:
સંયમ અને સભ્યશ્રદ્ધાપૂર્વક ધર્મ આરાધના કરવી તે સૌથી દુર્લભ છે.
ઉત્તરાધ્યયના ૩જા અધિકારની પ્રથમ ગાથામાંથી આપણે મોક્ષમાર્ગના ઉત્તમ અંગોમાંથી ત્રણ અંગો - ૧, મનુષ્યત્વ, ૨. જિનવાણીનું શ્રવણ થવું અને ૩. દેવ-ગુરુ-ધર્મ પ્રત્યે સમ્યફશ્રદ્ધા થવી એ ત્રણ અંગો વિષે આપણે થોડી વિચારણા કરી. હવે આ ત્રણ ઉત્તમ યોગ જેને પ્રાપ્ત થયા છે એવા ભવ્ય મુમુક્ષુ જીવે સદ્દગુરુની આજ્ઞામાં જીવન જીવવાનો દઢ નિર્ધાર કરવો અવશ્ય જરૂરી છે. વર્તમાનકાળમાં પાંચ ઈન્દ્રિયોના ભોગના સાધનો ખૂબ જ વધતાં જાય છે અને Technology નો ઘણો દુરઉપયોગ પણ થતો દેખાય છે. દા.ત. iphone નું ભૂત જાણે બધાને વળગ્યું હોય તેમ જણાય છે કે માણસો હાલતા, ચાલતા, બેસતા, Drive કરતાં, દોડતાં, વ્યાખ્યાન સાંભળતાં એવા તો Smart Phone માં Addicted થઈ ગયા છે કે ઘણીવાર કુટુંબમાં જમતી વખતે બધા બેસે તો સાથે પણ કોઈ કોઈથી વાતચીત જ ન કરે, બધા Text message (sms) માં ચીટકેલા હોય છે ! ઘણીવાર તો અમારા સ્વાધ્યાયોમાં અને પ્રતિક્રમણો કરતી વખતે iphone નું જાણે સામ્રાજય વર્તતું દેખાય છે ! આવા ‘ભવાભિનંદી’ જીવોને આ બોધ ગમતો નથી. જેને સંસાર કારાગ્રહ લાગ્યો હોય, જેને પોતાનો આત્મા જેલની Cel માં બંધાયેલો લાગે, જેને પોતાની
અંતરદશા' જાગે તેવા ભવ્ય, જાગૃત અને “સમીપ મુક્તિગામી’ જીવને ભગવાનની આ દીવ્ય ગાથાનો બોધ ‘સંજીવની ઔષધી’ સમાન-ભવરોગની દવા સમાન લાગે છે ને તેવો જીવ જ આવા ઉત્તમ બોધનો અધિકારી બને છે.
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
ઉપર આપણે સમજાવેલાં મોક્ષના ત્રણ અંગો મનુષ્યત્વ, જિનવાણીનું શ્રવણ, અને દેવ-ગુરુ-ધર્મની સભ્યશ્રદ્ધા, જેને થઈ છે તેવા જીવને મોક્ષમાર્ગમાં આગળ વધવા ભગવાન મહાવીર પ્રભુ સમજાવે છે કે, પ્રમાદ એ મોટો શત્રુ છે અને મનુષ્યભવ બહુ દુર્લભ છે અને મનુષ્ય જીવનની એકેક પળ પોતાના આત્માનું કલ્યાણ કરવા માટે વાપરવી જોઈએ. સંસારને પૂંઠ વાળીને, અર્થ કામના પ્રયોજનો ગૌણ કરીને, સાચા મુમુક્ષુ જીવે તત્ત્વશ્રવણ, સત્સંગ, સ્વાધ્યાય, જિનભક્તિ (આ પુસ્તકમાં સમજાવેલા અમૃત અનુષ્ઠાનો) નિયમિતપણે કરવા જોઈએ. કારણ કે
માથા ઉપર મરણ ભમે છે, કાળ રહ્યો છે તાકીને'!
કારણ કે અનાદિકાળની જામેલી મિથ્યાત્વની પ્રર્થીિઓ તોડવી સહેલી નથી. તેના માટે દુર્ધર પુરુષાર્થ જોઈશે. અમૃતવેલની સજઝાયમાં ઉ. શ્રી યશોવિજયજી પ્રકાશે છે -
ચેતન જ્ઞાન અજુવાળીએ, ટાળીએ મોહ સંતાપ રે, ચિતડું ડમડોળતું વાળીએ, પામીએ સહજસુખ ધામ રે
ચેતન ! જ્ઞાન અજવાલીએ.’ જ્ઞાનદશા એ આત્માનો મૂળભૂત ગુણ છે. સમ્યકજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થવાથી જીવમાં વિવેકબુદ્ધિ આવે છે, સ્વદ્રવ્ય (શુદ્ધાત્મા) અને પરદ્રવ્યનું (દહ, સ્ત્રી, પુત્ર, ધન વગેરે) ભાન થાય છે, હેય-ઉપાદેય બુદ્ધિ જાગે છે અને સાચો વૈરાગ્ય તથા ઉપશમ આદિ ગુણો ઉત્પન્ન થાય છે. આ ગુણો પ્રાપ્ત કરવા જીવે સદાચાર, યમ-નિયમ-ભક્તિમય જીવન ગાળવું, પ્રથમ (First Priorty) ભૂમિકા રૂપે પાળવું અત્યંત જરૂરી છે. તે સાથે અધ્યાત્મ અને વૈરાગ્યના ગ્રન્થો નિરંતર ભણવા જોઈએ અને ન સમજાય તેવા ગ્રંથો કોઈ અનુભવીના સત્સંગથી-ખંતથી સમજવા જોઈએ.
૧. ભવાભિનંદી - જેને સંસારમાં જ સુખ લાગે છે, જે પૌલિક પદાર્થોમાં જ સુખ માને છે તેવો જીવ તીવ્ર ભવાભિનંદી કહેવાય છે.
