Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavana kalpatarU-15 zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // : saGkalanam : kIrtitrayI uttarAyaNam vi.saM. 2061 For Private Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavana kalpataru-14 zAsanasamAjAmiha samudAye meruparvatIpamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // : saGkalanam : kIrtitrayI uttarAyaNam vi.saM. 2061
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH // caturdazI zAkhA / / (saMskRtabhASAmayaM ayana-patram / / ) ON saGkalanam : kIrtitrayI // prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta || NON vi.saM. 2061, i.sa. 2005 mUlyam : rU. 100/ prAptisthAnam : zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya maMdira 5 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda - 380007 dUrabhASa : 26622465 OYA samparkasUtram : "vijayazIlacandrasUriH" C/o. Atul H. Kapadia A-9, Jagruti Flats, Behind Mahavir Tower, Paldi, Ahmedabad-380007 dUrabhASa : 2668887909 mudraNa : "kriSnA grAphiksa', nAraNapurA gAma, amadAvAda 380013 dUrabhASa : 079 - 27494393
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvikam "bhagavan ! sameSAM sanmatiM dadyA:" yadA tadA hi kAlaH svasvarUpadarzanaM kArayatyeva / 'karAlo'yaM kAlaH' - iti 'sunAmI'tANDavakAle jAtaH sadyaska evA'yamanubhavaH sameSAm / sarvamapi hatavihataM jAtam / na tad varNanIyaM punaH punaH / yad ghaTitaM tat kalpanAtigamAsIt / prakRteH puro niHsahAyo'yaM manuSya ityetat punaH siddhaM jAtam / prakRtikUtaH prahAro'yaM manuSyasya mithyA'haGkAropari / prakUteH kupitaM krauryaM vaitaditi carcyate parasparam / kintu nAkAraNameSa kopa: prakRteH / cintanamAvazyakamatra / tUNamAtramapi kAryaM nAkAraNaM jAyate / kimatrA'smAkaM mantavyamityasya nAsti | kimapi mahattvam / sarveSAM hRdayAnyAtaddhitAni jAtAni, tacca svAbhAvikamapi / kintvatra kAraNaM tu svasyoparyetad ghaTitaM tadasti / svArtha eva rodayatyasmAn, na kaNA / anenaitAdRzena vA hatAzA vayaM bhavAmaH, na kintu jAgRtAH / svArthasiddhyarthaM yatkimapyAcarituM vayaM sadaivodyatAH smaH / kintu yadA sa eva svArthaH kathamapi prahRto bhavati tadA vayaM dInA bhavAmaH / prakRtistu manuSyasya pratyekaM kRtyaM svadainandinyAmayatyeva / yAni kAnicanA'pi-asmAkaM vacanAnAM vartanAnAM vicArANAM vA-AndolanAni santi teSAM sameSAmapi gaNanA tatra bhavatyeva / svasvArthasiddhyarthameSaNApUrtyarthaM vA manuSyo nA'nyasya kasyacidapyAkrandanaM santApaM vA parilakSayati / tadAtve tu tasya karNau hRdayaM ca pihitAnIva jAyante / svakIyAvasara eva so'nyebhyaH sakAzAta zobhanavyavahAramapekSate / nA'tra ke nA'pyevaM mantavyaM yanmanuSyopari sahAnubhUti sti, tadastyeva, kintu | sahAnubhUtipAtraM kevalaM manuSya eveti bhrama idAnIM nirasanIyaH / samagramapi prANijAtaM shaanubhuuterdhikaari| sAmAnyatastu mahAntamAtaGkaM vinA manuSyaM pratyapi durlakSyamevA'nyeSAM manuSyANAm, tatra mUkAnAM pazu-pakSiNAM tu kA vArtA ? koTisaGkhyAkAnAM nirdoSANAM pazu-pakSiNAM niNaM hatyA kriyate nityazaH / tadapi sarvakArapradattAnumatyaiva / kimartham ? dhana-pratiSThAdikaM sampAdayitum / tadA teSAM pazu-pakSiNAmAkrandanaM cItkAro vA kiM karNayoH pravizati ? teSAmathupravAho dRzyate'pi khalu ? kiM teSAM sA yAtanA hRdayaM
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ spRzatyapi ? na hyeva / sarve'pyanye prANino'smAkaM lolupatApuSTyarthameva nirmitA iva matvA manuSyastaiH saha vyavaharati / yatkimapi vastujAtaM syAt - zRGgAraprasAdhanAni vA, auSadhAni vA, upabhogasAdhanAni vA, naitAvadeva kintu khAdyapadArthA peyapadArthA vA'pi - sarvatra prANyaGgAni prayuktAni bhavanti / pAzcAtyAnanukRtyaivaM kurvanto vayaM svasvatvAd bhraSTA bhavAma ityapi na jAnIma iti karuNataiva khalu ? teSAM pradezIyAnAM svAdalipsAM toSayitumasmAkaM deze etAvatI hiMsA kriyate / teSAM jIvAnAmArtanAdasyaiva pratyAghAtarUpeNa bhUkampAdaya AtaGkAH samudbhavanti / "atraiva kimarthamevaM bhavati nA'nyatra ?" evaMbhUtebhyastarkebhyaH prakRtinirlepA vartate / vayaM manuSyAH kiyato'pi tarkAn kuryAma na kasyA'pi pratyuttaraM prakRtirdadAti kadAcidapi / yataH sA'pyasmatkAryamadhikRtya na kamapi pratyuttaramapekSate / maryAdAyA atikramaNe sA tu praharatyeva / etAvataH prahArAn viSahyA'pi 'kimatra kAraNa'miti gaveSaNaM cintanaM vA muktvA tarkopasthApanasya mUrkhatA tu manuSya eva kartuM zaknuyAt khalu ? "AjIvanaM svakArye niyojya pazcAt kimarthamaramAna janti bhavantaH ? kimaparAddhamasmAbhiH ?"-pazupAkSiNAmetAdRzA mUkatarkA yathA'smAkaM hRdaye na pravizati tathaivA'smAkaM mithyAtaLa api prakRteH karNaviSayA naiva bhavanti / ___nAva kevalaM hiMsaiva kAraNam / anyAnyapi duSkRtyasahasrANyatra nirAbAdhaM pravartante / atra bhraSTAcAra: pravartate, na kevalaM pravartate kintu tatrAgragaNyadezeSu bhAratasya gaNanA bhavati / gauravasya viSayaH khalvayam ! "mama bhAratavarSo mahAn" - ityudghoSaNamAtreNaiva na kathamapi mahattA prApyate / unnatasthAnasthitaiH kriyamANena bhraSTAcAreNa sAmAnyasthitikAnAM manuSyANAM kA gatirbhavati-iti kena lakSyate ? aparaM ca dezo'yamasmAkamatyantaM nyAyapriya (?) iti pratibhAti / atra tu dharmaguruNAmapi kArAvAsaH sahaja eva / zaGkarAcAryasadRzAnAM dharmaguruNAM kArAvAsastu mahad durbhAgyametasya dezasya / viDambanA tveSA yad - 'nyAyaH sarveSAM kRte samAna eveti samudghoSaNamapi satataM kriyate / aparapArzve tu ye hatyA-caurya-pAradArikatvaspAzyo-tkocAdiduSkRtyAni niHsaGkocaM samAcaranti, etAdRzA aparAdhAzca yeSAM nyAyAlaye pramANitA api jAtAH, te dezamanuzAsati / teSAM rakSaNArthamArakSakagaNaH paritazcalati / etattvasmAkaM dezasyaudAryameva parigaNanIyaM kila ? yairniyamAn puraskRtya dharmAcAryasyA'pi bandhanamanumataM teSAM cAritraM kiyadujjvalamiti tu sarvaviditameva / sajjanAnAM hRdayametad vyathayatyeva kintu niHsahAyAste kiM kartuM zaknuyuH ? adhiniyamAnAM bhIkaraM mukhaM tAn bhApayati satatam / ata eva niHsahAyAH santa evaM kriyamANaM svadharmasyA'vamAnanamapi te sahante / . bhavatu.... duSkRtyAnAM sUcirdIrghatarA'sti, sarvaviditA'pi / vicArazIlAn pIDayatyetat sarvamapi /
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ adyatanakAle tvetat kathanamaraNyarudanameva, goragre gItApATho vA, mahiSasyA'gre mahAbhArataM vA, unmattasyA'gre upaniSadvarNanaM veva samajAyate / ato'lamanena / kintu na vismartavyamasmAbhiretad yanna kiJcidapi durAcaritaM niSphalaM bhavati, tatphalaM yadA kadA'pi bhoktavyameva bhavati / vayamasmAkaM mithyAbhimAnaM durAgrahaM tarkajAtaM vA muktvA yadi cintane pravatsyAmahe tadA tvavazyamevaitatsatyaM pratibhAsyati / atrA'smAkaM kRte tu prArthanameva zaraNam- "bhagavan ! sameSAM sanmatiM dadyA:' iti / kIrtitrayI vasantapaJcamI 2061 bhadrezvaratIrtham (kaccha) *2 5399-235R $30 SER R R R R ? bahubhirvarSaiH prazna eko mama cittaM satatamudvejayati yad - 'yo dezo bhavyAyAH saMskRteH paramparAmudvahati, yatra ca bhUmAvunnatA''dhyAtmikatA vikAsaM prAptA - tatratyA manuSyAH kimarthametAvaddIrghakAlaM yAvat paratantrA evA'vAtiSThan ?' iti / kiJca, sahaivA'nyo'pi praznaH samupasthito yad- 'purANeSvapi kimarthamevameva paridRzyate yat zaktistu sadA rAkSasAdhInA evA''sIt, na devAdhInA ? kimarthaM devAH zaktihInA: ? kimarthaM vA rAkSasAH zaktisampannAH ?' - iti / praznasyA'sya punaH punazcintanena pratyuttara ekazcitte prasphurito yad ye rAkSasA Asan te sarve'pi pUrvaM tapasvina Asan / ugraM tapa AcaritaM taiH / kintu tapaHprabhAvAd yA zaktiH samutpannA sA bhogakArya eva viniyuktA taiH, ataste rAkSasA jAtA: / - ataH, dezasyA'sya sthitiH kathamevaMrUpA jAtA ? iti vicArite pratibhAti yad ye tapasvina Asan te bhogino jAtAH / tapasvinazca yadA patanaM bhavati tadA sa dAnava eva sampadyate, nA'nyaH kazcit / dAnavAnAM na bhinnA kA'pi jAtirbhavati / ye dAnavA Asan prahlAdasya pitA, kRSNasya mAtulaH, rAvaNa ityAdayaH te sarve'pyasmAkaM svajana sambandhinazcaivA''san / - atha mama prathamaH praznaH - yatra tu sarvoccamAdhyAtmikaM darzanaM vikasitaM sa dezaH svakIye itihAse kimarthamadhikatayA paratantraH, alpatayaiva ca svAdhIno'vAtiSThat ? iti yadA vicAryate tadA tvekameva kAraNaM tatra sphurati yadasya dezasya janAnAM bhASA (vacana- vicArAdikaM ) tu sadA'dhyAtmena sambaddhA eva pravartate kintu teSAM preraNA lipsA vA sadA bhautikI eva vartate / pAzcAtyA janAstu yadyapi kevalaM bhautikAH kintu prAmANikA: / asmAkaM deze tu bhautikI prAmANikataiva nAsti, bhautikyAkAGkSA eva kevalaM pravartate iti / ( gUrjarabhASAyAM mU.le. dAdAdharmAdhikArI) - $30-$30R-5302-FOR-SEER SOER-SX SEX SCR SOR OR SOX OR SOX XXXX vaarikii daariki teplki pniki baalN KS WE GES riki vaariki 5
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH jayatu saMskRtam jayatu bhAratam AtmIyabandho ! namaste / bhavadbhiH preSito nandanavanakalpataruH prAptaH (2004-12, vi.saM. 2060) / yadyapi dRSTvA (pustakaM) AnandaM prAptavatI tathApi paThitvA mahAnandam anubhavAmi / agrima- pustakAni kadA AgamiSyanti ityapi vAJchA bhavati / paThitaM viSayaM punaH punaH paThitum icchA api utpannA bhavati / / ataH nandanavanakalpataruH purAtanapustakaM (vi.saM. 2001) api nUtanam eva / mama mAtRbhASA tAmilabhASA / tasyAM bhASAyAM bahuvidhanItivAkyAni (Proverbs) krIDArUpeNa vadAmaH / tAdRzaM saMskRte kathaM vadAmi iti cintAmagnA Asam / tadA "AbhANakajagannAthaH" dRSTvA bahu santoSaH abhavat / nandanavanakalpataruH saMskRtapaThanAya bahu upayogI asti / B-54/5, D.R.O.Colony, bhavadIyA K.Pudur, Madurai-625007 (Tamilnadu). Ti.kalA mAnyAH , sAdaraM praNAmAH / 'nandanavanakalpataroH' trayodazo'Gko'dhigataH / 'prAstAvike' jAgaraNAya yA preraNA pradattA, sA marma saMspRzati / DA. rAmakizora mizrasya 'AcAryahemacandrasUrikRtaM chando'nuzAsanam' iti lekhaH zodhAtmakaM vivaraNaM prastauti / 'maGgalakalazaH' ekA ramyA kathA'sti, yA prANinaH satkarmaNi pravartayati / kRtAnAM karmaNAM phalaM bhoktavyameva bhavati, kintu svArthalipsayA janAH satkarmANi parityajanti, parapIDane pravaJcane vA ramante / anyA api racanA mAnavIyAn guNAn || saMvardhayanti / jayatu saMskRtaM saMskRtizca / vinItaH rUpanArAyaNapANDeyaH es-II /330, rAjyazikSAsaMsthAnakAlonI, elana gaJjaH, prayAgaH (u.pra.) 211002
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAThamAM pratibhAvaH ayi nandanavanakalpatarusampAdike kIrtitrayi ! jayatu bhAratI ! bhavatyA preSitA nandanavanakalpatarostrayodazI zAkhA mayA'dhigatA / atra mama zodhapatram 'AcAryahemacandrasUrikRtaM chando'nuzAsanam' prakAzitam, tadarthamAbhAraM manye / atra prakAzitAH sarvA racanA ramyA manoharAzcittAkarSaNayuktAzca santi / AcAryavijayahemacandrasUrikRtamaSTakadvayamasti manoharam / AcAryavijayapadmasUrikRtA tattvAmRtabhAvanA bhavyA / pANDeyazrItArAzaGkarazarmakRtaM divyabhAratIgAnaM cittAkarSakam / abhirAjarAjendramizraracitaM galajjalikAdvayaM ramyam / AbhANakajagannAtho manuSyajIvanaM darzayati / zrIharibhadrasUriNA sandRbdhaH prAkRtagAthAnibaddho yogazatakagrantho muniratnakIrtivijayena saMskRte'nUdito bhavyo ramyazca / asyaiva muniratnakIrtivijayasya cintanadhArA janakalyANakAriNI vartate / paNDitavrajalAlopAdhyAyasya dAna-pradAna-sampradAnAni zubhaGkarANi santi / dvivedimahezvararamAnAthasya tasmai zrIgurave namo nAma lekhaH sundaraH / munidharmakIrtivijayasya patraM kathAtrayaJca manoharam / munikalyANakIrtivijayena zrIdevacandrasUrikRtasya prAkRtasya 'sirisantinAhacariya'syA''dhAreNa saGkalitA maGgalakalazanAmikA kathA janajIvanaM prakAzayati / marmanarmavibhAge sampAdikayA kRtA janasaMvAdA api hRdayAkarSakAH santi / prAkRtavibhAge'nte munikalyANakIrtivijayenaikA'parA prAkRtakathA saGkalitA / sampAdikAyA prAstAvike 'kiM kiM na ghaTate'dya ?' haidarAbAdanagare sUnAgRhasya sthApanAyai satataM kriyamANaM prayAsaM prati pazUnAM nighRNahatyAyai cintA prakaTitA, yayA jIveSu prema rakSitaM bhavati / eSA nandanavanakalpatarupatrikA saMskRtena saha prAkRtamapi puSNAti rakSati ca / asyAH prakAzanaM satataM syAditi kAmaye / bhavadIyaH dinAGkA : 21-11-2004 DaoN. rAmakizora mizraH kArtikazuklaikAdazI, 295/14, paTTIrAmapuram vikramasaMvat - 2061 khekar3A-201101 (bAgapata) uttarapradezaH
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAyaH 'bhagavate RSabhAya namo namaH' * galajJjalikAH .. 1. bhaviSyati vAdaH 2. yathaiva vyatItAni 3. tAvake maruvaNe !!! 4. gatabhIrahaM jAtaH (AsvAdaH patramU ANTONIO CANNON kRti: anukramaH bAla jainAcArya zrIvijayane misUriviracitA raghuvaMzadvitIyasargaTIkA cintanadhArA 8 kartA AcAryavijayahemacandrasUriH DaoN. abhirAjarAjendramizraH pRSTham munidharmakIrtivijayaH 1 m 20 5 muniratnakIrtivijayaH 104 munidharmakIrtivijayaH 107
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ chAlAmAlAlAbAlAlAbAlA anukramaHlA lAlAbAlAlAbAlAja kRtiH kartA pRSTham anuvAdaH / (1) kartavyagrahaNam - munikalyANakIrtivijayaH 113 (2) hRdayavedhaH munikalyANakIrtivijayaH 114 jainAcAryazrIsiddhasenadivAkarasUriH ___ (saMkSiptaparicayaH pravAnaM ca) ra prA. madhusUdana vyAsaH 115 DaoN. rUpanArAyaNa pANDeyaH 117 granthasamIkSA gItAJjaliH khyAlayacaniyA ndrikA manuSyAna DaoN. rUpanArAyaNa pANDeyaH 121 kavirAjamArgaH / zrIyallApurakRSNazarmA hAsyameva jayate : sarala-nidoSa-hAsyasrotaH prA. anila ra. dvivedI 126
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Irace raGgamaJcaH kRti: mArga-narmA prAkRtam ee anukramaH / / / / ghr kartA upAyanama duHkhavyasanam 'bAdhati' bAdhate pAvavaDo lohe lAdo nadiya 10 muniratnakIrtivijayaH 129 muni kalyANakIrtivijayaH aravindabhAI kApaDiyA sahasA vidadhIta na kriyAm / | AcArya DaoN. rAmakizoramizraH 134 pRSTham kIrtitrayI 131 132 139 muni kalyANakIrtivijayaH 140 muni kalyANakIrtivijayaH 142
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvAle RNAbhAya namo namaH AcAryavijayahemacandrasUriH (drutavilambitavRttam) kUtajagajjanamaGgalazarmaNe, tribhuvanArcitapAdasaroruhe / prathamarAD-muni-tIrthaka rAya te, bhagavate RSabhAya namo namaH // 1 // bhavati naiva yadaGghipayojayoviracitA praNatirviphalA kadA / nRpatinAbhikulAbharaNAya te bhagavate RSabhAya namo namaH // 2 // kacabharo hi nijAMsaluThan harevinatitaH khalu yena na luJcitaH / / vinatavatsalatAdiguNAya te bhagavate RSabhAya namo namaH // 3 // vinaminA naminA ca nirantaraM yadanaghAGgriyugaM samupAsitaM / sakalakAmitakAmaghaTAya te, bhagavate RSabhAya namo namaH // 4 //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasunidhi(99)pramitasvanandanAn, 'kuruta saGgara' mitthamupAdizat / sakalasattvahitAya jinAya te, bhagavate RSabhAya namo namaH // 5 // svasutabAhubaliM tanayAmukhAd, 'gajata uttara vIra' vacastvidam / prahitavAn bhagavAn ya inAya te, bhagavate RSabhAya namo namaH // 6 // samasahasratapazcaraNArjitaM, vimalake valaratamupAharat / svajananIkarayorya upAMzu te bhagavate RSabhAya namo namaH // 7 // hy khwmh khh bh khwh khwhy khh d bhavikalokacakorahimAMzaye, duritasantamasaughakharAMzave ! zamavate bhavate'nupamAya te, bhagavate RSabhAya namo namaH // 8 // iti mayA gurudevapadAmbujabhramarahemasudhAkarasUriNA / prathamatIrthapatiH stutigocaro, vihita IpsitadAnasuradrumaH // 9 //
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM galajjalikAH HER DaoN. zrIabhirAjarAjendramizraH / kulapatiH zrIsampUrNAnandasaMskRtavizvavidyAlayaH vArANasI 221002 bhaviSyati vAdaH paTahaM prahara janiSyati nAdaH vacanaM racaya bhaviSyati vAdaH // 1 // _dUre vicarasi, ko nanu lAbhaH ? pArzvamupaihi bhavati saMvAdaH // 2 // nigdhaM pazya madhuratAmAptum zamaya mano bhavitaivA''hnAdaH // 3 // devo'thavA manuSyo ghuSTaH caritaireva janaH kravyAdaH // 4 // kva nu sAmyaM, cedasatAM zaMsA sadasi, satAmapi yadi parivAdaH // 5 // hanta, palANDulazunasaMgharSe prabhavetkasya tu guNAnuvAdaH ?? // 6 // saMzayito rAmastata eva yato'styayodhyA phaiz2AbAdaH // 7 // surakSitA saMsadrASTre'smin svAdhyAye cetkRtaH pramAdaH // 8 // abhirAjo yadyapi kaTubhASI tasya sa evocitaprasAdaH // 9 //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathaiva vyatItAni yathaiva vyatItAni bAlye dinAni / tathaivopayAsyantyahoDanAgatAni // 1 // 09 pRthivyAM svapAntaraM no prabhAte saricchailanIdvanAni sthirANi // 2 // bhavetkalpanAyAM ciraM svargasaukhyam sarantyeva cintAdibhirjIvanAni // 3 // bhramiSyanti no grAmavIthIsu siMhAH araNyeSu vA mAnavAnAM kulAni // 4 // phaliSyanti kAle drumA eva bandho ! na dArayantyaho'mbhodharAste phalAni // 5 // zrayatyambaraM sarvadaivA'gnidhUmaH dharAbhyantarAdeva niryajjalAni // 6 // na kazcintayatyAgate mRtyukAle vidheyAni muktAnyaho kAni kAni // 7 // vihAyezvaraM sRSTiyAtrAkathAnAM rahasyAni ko vettyaho tAni tAni // 8 // Vaavat:
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvake maruvaNe !!! 351 kAmanAnAM vanI yattvayotsAditA tatphalaM dRzyate tAvake maruvaNe // 1 // khaNDitaM yattapo hanta sArasvatam tatsamAlakSyate tAvake vinazane // 2 // lAJchitaM yadyazaH kasyacidgAsvam pratyabhijJAyate tattavA''skandane // 3 // susthirA prANayAtrA yaduccATitA dRzyate saiva te nityamAhiNDane // 4 // luNThitaM kasyacijjAtu yad harSaNam tatsamAlokyate tAvake krandane // 5 // yattvayopekSitaM zAmbhavaM vaibhavam tatsthiraM nistrape te'dya bhikSATane // 6 // mandiraM hA smazAnIkRtaM yattvayA tena jIvasyasambhAvane'pAvane // 7 // rakSitaM yanna zIlaM tvayendrotkayA kAntazaptA'bhiluptA tato'zmAyane // 8 // hanta, sItA dazagrIvarAgonmadA vIkSitA tvatpraNIte hi rAmAyaNe // 9 //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ TER gatabhIrahaM jAtaH gRhaM dRSTvA bhRzA''krAntaM malimlucasaJcaratsaMghaiH nidhAya dvAri bhISaNakukkuraM gatabhIrahaM jAtaH // 1 // 438 samuttho yassadA sarvaiH samaM, phalite mamA''mravaNe samAropyA'tra ba--rAn vivAdo'sau svayaM yAtaH // 2 // mayA sampoSito yassodaro raktaM pibannAsIt pRthagbhUtassa jAnIte'dya no sandhyAM na vA prAtaH // 3 // svasiddhAntaM dRDhIkartuM varopAyastvayA'nviSTaH svayaM yannocyate mayakA budhaiH pUrvaM samAmnAtaH // 4 // kuzAgrAzcA'pyabhUvan vairiNassati nagnapAde mayi kva zUlaM kaNTakaJca sapAduke va nu dussahodghAtaH // 5 // kiyaccitraM yadA''saM jAtu bhItarasaGkaTebhyo'ham idAnIM prekSya mAmeva dravati dUraM vipadvAtaH // 6 // sahAyitvaM na bheje ko'pi me RjupathasamAyiNaH idAnIM yAcate sAhyaM na kaH sambodhya mAM bhrAtaH // 7 // prakRtimithyAbhinayamukte svataMtre sAMkhyapuruSe mayi guNAnAM kutra vaiSamyaM va vA sahajastritayatApaH // 8 // dukUlaM vAnacitritamiva madIyaM jIvanaM nUnam kvacidyasmin sarasavApI vacitkhalu zailasaMghAtaH // 9 //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ OMG.. ATARN DDA MALI jainAcAryazrIbijAyanemmitsariviraccinA svAdhyAyaH raghuvAzaddhitIyAmAgaMTIbakA poraccAdyA vijayazIlacandrasUriH viMzatitame zatake jainasaGke sarvatomukhapratibhAbhAjo dharmaprabhAvakAzcA''cAryaOM zrIvijayanemisUrIzvaramahArAjAH samajAyanta / samyagjJAnopAsanaparamazraddhAlubhistairjenatarkaviSayA haimavyAkaraNasambaddhAzca naike granthASTIkAgranthAzca viracitAH santi / teSu ca bahuzo granthAH prAkAzyamapi samprAptA varIvRtyante / athaiteSAmeko'prakAzito'pUrNazca TIkAgrantho'sti mahAkavikAlidAsaviracita-raghuvaMzamahAkAvyasya dvitIyasargasya vRttyAtmakaH / kevalaM triMzataH zlokAnevA'dhikRtya viracitA TIkaiSA'tyantaM vizadA, vistRtA, marmagrAhiNI, tAtparyabodhanI Kaa cA'sti tathA sahRdayapaThituzcitte camatkAraM hRdaye AnandamAhlAdaM ca janayantI vividhAn ho ra viSayAn samakAlameva bodhayitrI vidyate / vyAkaraNAdhyayanAnantaraM tarkapaThanopakramAcca pUrvaM raghuvaMza-kumArasambhava9 kirAtArjunIya-zizupAlavadha-naiSadhIyacaritAbhidhAnAM paJcAnAM mahAkAvyAnAM vizadAdhyayanaM ra tadgatakAvyatattva-rasAlaGkArAdInAM bodhazca vyutpattyarthaM saMskRtasAhityamahArNavAvagAhanArthaM A cA''vazyakamanivAryaM ca - iti kila saMskRtabhASAsAhityAdhyetRRNAM prAcInA vidvajjanasammatA A ca paramparA / jainamuniSvapi paramparaiSA'dyAvadhi pracalitA sanmAnyA cA''sIt / kintu duradRSTavazAt saGkacitacittavRttaya aidaMyugInA dhArmikA eteSAM mahAkAvyAnAmadhyayanAdhyApanAbhyAM KI vimukhIbhUtAH santi / ataH saMskRtajJatve'pi teSAM vyutpannatA nitarAmardhadagdhatvenA'nubobhUyate / ) kiJca raghuvaMzamahAkAvyopari naikaicaeNnamunibhiSTIkAgranthA viracitAH santi ye (HTS tvadyA'pyaprakAzitA eva / rasikAbhyAsakAnAM kartavyamidaM yat pratanajJAnamandireSu surakSitA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ A. ete granthAH saMzodhya sampAdya ca vidvatsamAjasamakSaM prakAzanIyA yena saMskRtasAhityakSetre bhAra jainagranthakArANAmapi sphAraM pradAnamastIti vidvAMso jAnIyuH sahaiva caitatkAvyaviSayakA ra jainamunibhiH surakSitAH svIkRtAzca zuddhatarA: pAThA api sampadyeran / atha prakRtaM prastumaH / pUjyAcAryazrIvijayanemisUrimahArAjaiH svayamapi sarveSAmapyeteSAM mahAkAvyAnAM marmagrAhi talasparzi cA'dhyayanaM kRtamAsIt sahaiva ca svIyaziSyebhyo'pi AIM tAni sutarAmadhyApitAni / evaM zrUyate yat kAvyAnAmeSAmadhyApanakAle ekaikasyA'pi VE zlokasya bodhanArthaM taineke ghaNTAH kadAcit tu bahavo divasA api vyatIyante sma / zlokasthasya pratyeka zabdasya vyutpattiH, vyAkaraNaM, kozaH, sandarbhAH, nAnA'rthAH, . marmodghATanamityAdi sarvaM kathaM zodhanIyamiti bodhayitvA paThitraiva tat sarvamapi zodhayanti sma / tato'dhyetRbhiryadA samagro'pi zloko daNDazaH khaNDazazcA'vagamyate sma tadA tasyaiva cchandasaH, alaGkArANAM rasAnAM tadbhAvAnAM ca vistRtAM vizadAM ca carcA kRtvA tatsarvamapi sambodhayanti sma / yadyapItthamekaikasyA'pi zlokasyA'vabodhane prabhUtaH kAlo vyatIyate sma tathA'pi tatphalarUpeNaivaMrItyA'dhIyAnAstacchiSyAH kevalaM paJcaSazlokAdhyayanamAtraiNeva sakalamapi mahAkAvyaM svayameva talasparzitayA'dhyetuM prabhavanti sma / prastutAyASTIkAyA 6 adhyayanena zrutiriyaM sarvathA'vitatheti pratIyate / nanu raghuvaMzamahAkAvyasya prathama sargaM na vivRtya dvitIyaH sarga eva kimiti / 9 vivaraNArthamAdRtaH ? ityasya praznasya paryanuyoge kAraNadvayaM kalpituM zakyam : 1. mahAkAvyAnAmadhyayanakAle raghuvaMzamahAkAvyasya paThanaM dvitIyasargAdevA''rabhyate na 45 tu prathamasargAd-iti hi paramparA saMskRtasAhityavidAM paricitacaraiva / tAM paramparAM nirvoDhumeva / tairdvitIyasargasya vivaraNaM kRtaM syAt / 2. kAvyavivaraNAdapi teSAM mukhya AzayaH kAvyamavalambya ahiMsAyAH paramatattvasya nirUpaNe'stIti pratibhAti / yadyapi kAvyasya vizade spaSTe ca vivaraNe te pUrNatayA * paramparAmanusaranti kutracicca vyAkhyAne mallinAthAdInapyatizerate, tathApi ahiMsAtattvasya marmodghATanameva teSAM lakSyamatreti vikalpituM sarvathA suzakameva / yadi triMzattamapadyasya TIkA / taiH pUrNA'kariSyata tadanu ca siMha-dilIpayoH saMvAdaM, gorvadhakaraNArthaM siMhasya tatparatAM, 1 godivyarakSaNaM tadanantaraM ca dilIpasya paristhitiM varNayatAM padyAnAM vivaraNamapi tairakariSyata
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ AC tadA teSAM lakSyamAzayazcA'hiMsAyA nirUpaNe'stIti pratItirito'pi spaSTA'bhaviSyat I AM are AzayamimaM sAdhayituM ca dvitIyasarga evopayuktataro na tu prathama sargaH / ata eva ca taidvitIyasarga eva vivaraNArthamAdRta iti sambhAvanA suzakaiva / IdRzaM mahAkAvyaM vyAcikhyAsoH kIdRzI kiyatI ca sajjatA yogyatA cA''vazyakI / ak tathA bahuzrutatvaM nAma kimityAdi sarvametasyASTIkAyA avalokanena vijJAyate / pratyeka zabdAnAM vyutpattiH, prayogasAdhanikA, liGganirNayaH, zabdakoSasamarthanaM taddvArA cA'rthanizcayaH, vividhamata-darzanAnAM tadgranthasandarbha-granthakArANAM ca parijJAnam - ityAdInAmanekeSAM viSayANAmavabodhaSTIkAracanAyA''vazyako'sti / etaccaitasyA apUrNAyA api vivRteH paThanena vijJAyata eva / AcAryabhagavadbhiratra pratyekaM zabdAnAM vyutpattiH siddhahema-pANinIyeti-vyAkaraNadvayAnusAreNa sUtra-bhASya-vAttika-dhAtupATha-uNAdisUtrapramukhANAM spaSTanirdezaiH pradarzitA'sti / - mallinAthAdibhiranyaiSTIkAkArairhi keSAJcideva citazabdAnAM vyutpattirvyAkaraNAdInAM spaSTanirdezai rahitaiva pradarzitA'sti / atra tu pratyekaM zabdAnAM sAGgopAGgA vyutpattiH sasandarbha nirdiSTA'styAcAryaiH / eSaivA'syASTIkAyA vilakSaNA maulikatA'sti / samAsasthaleSvapi vyAkaraNadvayasammatAn sarvAnapi samAsAn vigrahAMzca pradarzya yathAnurUpamarthastaiH sandarzito'sti / koSasandarbhA api pratipadaM pradattAH santyAcAryapAdaiH / abhidhAnacintAmaNi(haimakoSa)-haimazeSAnekArthasaMgrahAmarakoSa-vaijayantI-maGkha-zAzvatakoSa-vizvalocanakoSayAdavakoSe-tyAdInAM bahUnAM koSANAM nirdezaiH saha pratyekaM zabdAnAM sarvAnarthAn pradarzya prastutasthale katamo'rtho'tropayuktastannirdhAraNamapi te samullikhanti / pratizabdamiyantaH koSasandarbhA arthanirdezAzcA'nyatra naiva dRzyante prAyazaH / ___api ca, koSasandarbhaH saha gItA-sAMkhyakArikA-smRti-saGgItazAstrAdi-vividha-NE zAstrANAmapi sandarbhAnuddhRtya tadAdhAreNA'pyarthavarNanamarthanizcayAzca kRtAstaiH / / tArkikA unmeSA api TIkAyAmasyAmavalokyante / saptadaze zloke 'saH iti - 1. dvitIyazlokaTIkAyAM 'dharmapatnI' zabda-samAsacarcA draSTavyA / 2. dRzyatAM prathamazloke athazabdasyA'rthacarcA // 3. aSTame zloke sattvazabdasya carcA tasmiMzca takAradvayaM kadA prayujyate iti carcA cA'pi draSTavyA / /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ , prathamapadena kaH parAmRzyante-iti nirNetumAcAryaistatrA''rambha eva mArmikI tarkacarcA vidhAya AR saH itipadena dilIpasya parAmarzaH kartavya iti sAdhitam / evaM dvAdaze zloke kIcakapadaM vivRNvadbhirekonatriMzattame ca padye gozabdasya pravRttinimittaM carcayadbhistaiH saMkSiptA'pi 1. rasapradA tArkikI carcA vihitA'sti / . tathaivaikonatriMzattame zloke dhAtumadhikRtya sasandarbha carcA kurvadbhistairdhAtuvizeSagocarA EVM AdhunikavijJAnaprasiddhA niyamA api pradarzitAH santi / etattu teSAM smkaaliin| jJAnapravAhaviSayiNIM vyApakAvagAhanazaktiM sarvatogrAhiNI matimattAM ca sUcayati / vivakSitagranthaM vivarISavo'vazyaM tadgranthasya pUrvatanavivaraNakRtAM vyAkhyA Alambante prAyazaH / ihA'pi sUrIzvaraiH mallinAthasadRzAM vidvatsammatAnAM vizrutAnAM ca pUrvasUrINAM vivaraNAni sutarAmavalambya svIyavyAkhyA viracitA syAdeva / tathA'pi kutracit te mallinAthasyA'pi zabdAnAM ruciraM rahasyodghATanamapi kRtvA svapratibhAcamatkArAn darzayanti / yathaikonaviMze zloke upoSitAbhyAmiti padaM 'dRSTarupavAsaM' sUcayati, tatrA''cAryairupamayA (NT mallinAthasya vAkyamekamuddhRtamasti- "yathA upoSito'titRSNayA jalamadhikaM pibati / " tasya marmodghATanamAcAyairevaM kRtamasti - "anenA'rthakaraNenA'sya vRttikAro mallinAtha: C caturvidhAhAratyAgarUpa eva vAstava upavAso na tu phalAhArarUpa - iti jJApayati / " tathaivopavAsaviSayikI samagrA carcA'pi tArkikI marmagrAhiNI cA'sti / evaM trayoviMze zloke nipIDyapadasyA'rthaH saMvAhya iti akRtvA 'abhivandya' iti mallinAthena kRto'sti - iti sUkSmamarma gRhItvA''cAryA ullikhanti yat - "atra strIpAdasaMvAhanamayuktaM ANTA puruSasyetyabhisandhAya abhivandyeti (vivRtavAn) mallinAtha ityanumIyate / " asyASTIkAyA samavalokanena etadvivRttikRtAM jainatvaM sutarAM jJAyate, tathA teSAM lI mukhya Azayo'tra raghuvaMzasadRzamahAkAvyasyA''lambanena ahiMsAdipadArthAnAM jainatattvadRSTyA pratipAdane'stItyapi spaSTatayA'vagamyate / nijAzaye taiH kiyat sAphalyaM prAptaM tat pazyAmaH / SoDaze zloke atithiH kriyA ceti padadvayasyA'rthaM vyutpattiM ca koSa-vyAkaraNAdInanusRtya 6 kurvANAste jainaparibhASayA'pi atithipadaM kasminnarthe prayujyate ? tathA devatAtithi pitrAdInadhikRtya katamA kriyA kriyate ? ityAdi pratipAdanaM kRtvA 'saMsAratyAgI munireva 1 atithiH stavana-bhakti-satkArAdayazca kriyA' iti nirUpayanti / tasyaiva zlokasya /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zraddheva sAkSAd vidhinopapannA iti caturthaM caraNaM te jJAnakriyAbhyAM mokSaH iti AM kA jainasammatasUtreNa saha suyogyatayA saMvAdayanti / tataH prAsaGgikI tarkapUrNAM carcA kRtvA ra SM jainazAstreSu yatra jJAna-kriyayoH khaNDanaM dRzyate tat parasparaM nirapekSe jJAna-kriye Azritya / / kRtamatastat 'arthavAda'mAtramiti ruciraM tarkasaGgataM ca samAdhAnamapi te kurvanti / dvAviMze zloke bhaktipadasya vyAkhyAM kurvantaste naikasaMskRta-prAkRtajainagranthAnAMsandarbhapUrvakaM jainasammataM bhaktipadArthaM nirUpayanti / tato bhakteH prakArAn pradarzya digambaraiH / saha bhinnamatatvAdezcarcArthaM sammatitarkasyA'tidezaM kurvanti / tatraiva prasaGgena samyagdRSTibhiH / 7 parigRhItAni mithyAdRSTInAM zAstrANi samyagjJAnatvena pariNamanti iti pratipAdya tatsamarthanArthaM ) bhagavadgItAvacanaM nirdizya yogavAsiSThagatAM zrIrAmasyoktimapi te nirdizanti / tatazca gItAyAH sandarbhAn mallinAthakRtAM vyAkhyAM cA'pi nirdizanti AcAryAH / yadyapi bhaktiviSayako'yaM . prapaJcaH suramyastathA'pi vAcakAnAmaprAsaGgikaH syAditi sambhAvyeta khalu / trayoviMze zloke guruzabdasya vivRtau te smRti-purANAdInAM sandarbhapUrvakaM taM vyAkhyAya HD jainamate'pi haribhadrasUri-hemacandrAcAryAdinaikajainagranthakArANAM granthasandarbhAn nirdizya gurua) padaM vyAkhyAnayanti / tatraiva prasaGge madhyakAlInagUrjarakaveH akhA ityasya kAvyamapi nirdiSTam / / evaM vratasvarUpaM, "gaGgAprapAtakuNDavarNanaM, SoDazavidyAdevInAmAni", "manaHsvarUpaM, / setaramatamImAMsaM "zabdasvarUpaM, 'sAdhuvarNanaM, 10aSTadhAyogadRSTInAM varNanamityAdayo bahavaH kSA padArthAstaijainadarzanAnusAramAlikhitAzcarcitAzca / etat sarvaM paThitRNAM jainadRSTyA tattvAvabodhArthaM Cre SNA bhRzamupayogi / M athaikonatriMze zloke gavAM vividhaprakArA nAmAni tadvyAkhyAzcA'pUrvatayA varNitAstathaiva / NK gozabdasyA'pi naike'rthAH sodAharaNA nirdiSTA AcAryaiH / evaM dhAtUnAmapi baDhyo jAtayaH EVM savyAkhyAstatra nirdiSTAH santi / . triMzattame zloke hiMsAhiMsayoH svarUpaM varNitam / tatrA''cAryA-jainamate tayoryAdRzaM AIN 4. dRzyatAM 25tamazlokaTIkA / 5. 26tamazlokaTIkAyAm / 6. tatraiva / 7. 27tmshlokttiikaayaam| 8. 28tamazlokaTIkAyAm / 9. tatraiva / (atraiva sandarbhe paNDitarAjajagannAthasyA'pi zlokadvayaM nirdiSTam / ) 10. tatraiva /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsUkSma svarUpaM vaNitaM tAdRzamanyatra naiva prApyate-iti pratipAdya bauddhadarzana-manusmRtyAdInAM AR sandarbhAn padArthaprarUpaNAni ca nirdizanti, tathA hiMsAyAM dharmatvaM pratipAdayatoH zrutismRtyorapramANatvaM sAdhayanti / tato mahAbhArata-bhAgavata-zivapurANAdInAmuktInirdizya ahiMsaiva / dharmaH saiva cA''caraNIyeti dRDhatayA pratiSThApya hiMsAyA nirAsaM kurvanti / tatazcA'smin viSaye svIyavyApakabodhasya pramANaM pradarzayanta iva te jarathostapArasIdharmagranthAnAmahiMsApratipAdakAni vacanAni tadarthaghaTanAM ca nirdizanti, tathaiva loTIyAvorA-mahammadIya(islA)prabhRtidharmANAM granthebhyaH (kurAnAdibhyaH) vacanAni nirdizya tadbhAvArthaM bodhayanti / prAnte ca khristadharmagrantha(bAibala)pramukhANAM sandarbhAnullikhya tadarthavarNanapUrvakaM - hiMsA sarvathA tyAjyaiva, mUladharmastu ahiMsaiva, sa eva ca sarvathA''daraNIya AcaraNIyazceti pramANIkurvanti / ___ atraiva TIkaiSA paryavasyati / yadyAcAryaireSA pUrNA'kariSyata tadA bahavaH padArthA - SN prApsyanta / tathA'pi yAvatyapi viracitA tAvatyapi aparyAptA tu nAstyeva / prAnte, vidvajjanAnAM vidyArasikAnAM jijJAsAyA rasasya ca poSakaM tattvaM pracuratayA'tra A ra vivRtau labhyate / ataste etadviSayamadhikRtyA'bhyAsalekhAn likhantviti vijJaptiH / Readhes 12
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIvijayanemisUriviracitA raghuvaMzadvitIyasargaTIkA // ___ saM. munidharmakIrtivijayaH nA atha prajAnAmadhipaH prabhAte jAyApratigrAhitagandhamAlyAm / vanAya pItapratibaddhavatsAM yazodhano dhenumRSermumoca // 1 // atheti / atha - kulapatinirdiSTaparNazAlAyAM nizAnayanAnantaram / kulapatisvarUpaM cedaM purANe ___ "munInAM dazasAhasyamannadAnAdipoSataH(SaNAt) / adhyApayati viprarSirasau kulapatiH smRtaH // 1 // " prakarSeNa bhAtIti prabhAtaM, yadi vA bhAtuM pravRttaM prabhAtam / 'bhAMk-dIptau' iti dhAtoH - 'Arambhe' (si. 5 / 1 / 10 / / ) iti 'kta' pratyaye siddham / 'pANini'mate tu 'bhA-dIptau' dhAtoH 'AdikarmaNi (1) kartari ca' (3 / 4 / 71 / / ) iti sUtreNa 'kta' pratyaye prabhAtam / * "prabhAtaM syAdaharmukham, vyuSTaM vibhAtaM pratyUSaM kalyapratyU(tyu)SasI uSaH, kAlyam // iti ra ra haima: / tasmin prabhAte-prAta:kAle / yaza eva dhanaM yasya sa yazodhanaH / prakarSeNa jAyanta ra * iti, prajAtA iti vA prajAH / prapUrvAt 'janaici-prAdurbhAve' iti dhAtoH 'kvacit' (5 / 1 / 171 / / ) ' iti 'haima'sUtreNa 'Da' pratyaye 'DityantyasvarAdeH' (2 / 1 / 114 / / ) iti 'haima'sUtreNA 'ntyasvarAdilope 'At' si0 (2 / 4|18||) iti sUtreNa / 'Da' pratyaye 'TeH' (pA0 ME 64 / 143) iti sUtreNa ttilope| 'ajAdyataSTAp' (pA0 4 / 1 / 4 // ) iti sUtreNa TApi prajAH / / ( "loko janaH prajA" iti haima: / "prajA syAtsantatau jane" (ityamaraH) / tAsAM / prajAnAm / adhi pAti, adhi samantAt pAtItyadhipaH prajezvaraH / adhipUrvAt 'pA(pAM)k1. abhidhAnacintAmaNikoze dvitIyakANDe-138-139 / 2. abhidhAnacintAmaNikoze tRtIyakANDe-501 / | 3. amarakoze tRtIyakANDe nAnArthavarga-38 / MASYA 13
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ - rakSaNe' iti dhAtoH 'upasargAdAto Do'zyaH' [si0] (5 / 1 / 56 / / ) iti sUtreNa 'Da' pratyaye / - "DityantyasvarAdeH' [si0] (2 / 1 / 114 // ) ityantyasvarAdilope adhipaH / pANinimate tu 'pA-rakSaNe' dhAtoH 'Atazcopasarge' (3 / 1 / 136 // ) iti sUtreNa 'ka' pratyaye 'Ato lopa iTikA ca' (6 / 4 / 6[4] / ) iti sUtreNA''kAralope'dhipaH / adhipa IzvaraH / "adhipastvIzo, na HP netA parivRDho'dhibhUH, patIndrasvAminAthAryAH, prabhubhartezvaro vibhuH, Iziteno nAyakazca" iti ra haima: / jAyate'syAM veti jAyA / pratigrAhyete smeti pratigrAhite / mAlA eva mAlyam, so athavA mAlAyai hitaM mAlyam / gandhazca mAlyaM ca gandhamAlye / jAyayA-sudakSiNayA / pratigrAhite-svIkArite gandhamAlye yayA sA jAyApratigrAhitagandhamAlyA, tAM jAyApratigrAhitagandhamAlyAm / tathoktAm / / 'siddha ddha)hema'mate 'gatyarthA'karmaka-pibabhujeH (5 / 1 / 11 // ) iti sUtreNa sUtroktadhAtvatiriktadhAtubhyaH kartari ktapratyayasya vidhAnAbhAvAt na tu kartari ktaH / ata evama bhASyakAraH "pItA gAvo bhuktA brAhmaNA ityAdAvakAro matvarthIyaH" ityuktavAn / bhAve - ra 'kta' pratyaye pItaM pAnaM tadasyA'stIti pItaH pItavAnityarthaH / 'abhrAdibhyaH' (72 / 46) iti zrI sivheza0' sUtreNa 'a' pratyayaH / 'arzAdi (Adi)bhyo'c' (5 / 3 / 127 // ) ma iti 'pA0' sUtreNa 'ac' pratyayaH / athavA vinA'pi pratyayaM pUrvottarapadayorvA lopo vaktavya va iti 'vArtikakAra mate uttarapadasya payaso lopo'tra draSTavyaH / atra saMjJAyAmeva pUrvottarapadayorlopaka iti vArtikakArAzayaH / tatsaMvAdisaMjJAyAmeva pUrvottarapadalopavidhAyi siddhahemazabdAnuzAsanasthaM 'te lugvA' (3 / 2 / 108||) iti sUtram / imamevA''zayaM buddhvA kaiyaTo lopazabdArthamAha 'gamyArthaprayoga eva lopo'bhimataH / ' payaso yatpItatvaM tad goSvAropyate / etanmate pItaM bhI payo yena sa pItaH / pratibaddhayate smeti pratibaddhaH / pItazcAsau pratibaddhazca pItapratibaddhaH, ko ra arthAt pUrvaM pItaH pazcAt pratibaddhaH pItapratibaddhaH / pItapratibaddho vatso yasyAH sA na pItapratibaddhavatsA, tAM pItapratibaddhavatsAm / 'siddhaheza 'mate 'RSait-gato, 'pANinIya'mate ca 'RSI gatA'viti dhAtoH / RSatIti RSiH / RSiH 'mantradraSTari munau vede anuSTheyajJApakasUtrakRdAcArye gotrapravarapravartake 1. abhi0 ci0 tR0 358-359 / M 14
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra munau ca' vartate / tasya RSeH / zrIsi0he0 ' mate 'Tdhe-pAne' 'pANi0' mate ca 'dheTa pAne' iti dhAtoH dhayati tAmiti dhenuH / yadvA'ntarbhAvitaNyarthatve dhayati sutAniti dhenurityapi va saMbhavati / dhenuH navaprasUtAyAM gavi / tAM dhenum / vanAya gantuM 'gamyasyA''pye' (2 / 2 / 62 // ) aura mI iti 'zrIsi0he0 ' sUtreNa 'kriyArthopapadasya ca karmaNi sthAninaH' [2 / 3 / 14 / / ] iti ca / * 'pANi 'sUtreNa caturthI / mumoca-muktavAn / atra jAyApadasAmarthyAtsudakSiNAyAH P putrajananayogyatvamanusandheyam / tathA hi "patirjAyAM pravizati, garbho bhUtveha mAtaram / tasyAM punarnavo bhUtvA, dazame mAsi jAyate / / tajjAyA jAyA bhavati, yadasyAM jAyate punaH // " iti / yazodhana ityanena putravattAkIrtilobhAd rAjAnaheM gorakSaNe pravRtta iti gamyate / asmin sarge vRttamupajAtiH / "anantarodIritalakSmabhAjau pAdau yadIyAvupajAtayastAH" , iti tallakSaNam / vAcyaparivartanaM tvevam___ atha prabhAte yazodhanena prajAnAmadhipena jAyApratigrAhitagandhamAlyA pItapratibaddhavatsA RSerdhenurvanAya mumuce / prabhAtasamaye nRpamahiSI sudakSiNA mAlAcandanAdibhirnandinIM samyaktayA'rcayAmAsa / vatsaM ca prathamaM stanyaM pAyayitvA pazcAd babandha / tato yazaHparAyaNaH sa dilIpo vane ra * svacchandagamanAya tAM nandinIM muktavAn, iti saralArthaH / atha sargArambhe'thazabdaprayogapUrvakasargaprArambhayitrA granthakAreNa 'oMkArAthakArau' ityAdizuklayajurvedaprAtizAkhyIyakAH(ka)17sUtrasya 'bhASyakArovaTTAcAryeNA'rtho'kAri yat, maGgalArthAvetAvityarthakaraNAdapi sargaprArambhe athazabdena maGgalapUrvikA gaurava , dvitIyasargasya pravRttiriti darzitam / "maGgalAnantarArambhapraznakAtsnryeSvatho'tha" iti (amaraH) kozavAkyAdanantarArtho'pyathazabdaH tena nizAnayanAnantaramityapyAveditam / evamevA"'thA'to brahmajijJAsA" ityuttaramImAMsAgranthe'nantarArtho'thazabdaH / ArambhArthastu "atha yogAnuzAsanam" / ityatra pAtaJjalayogadarzanazAstre / praznArtha-kAtArthayostu prasiddha eva / atra tu / 1. ama0 tR0 nAnArthavarga-255 /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ | | maGgalArtho'nantarArtho vA, yadA tu maGgalArthastadA maGgalapUvikA dvitIyasargapravRttirityAvedyate yadA tvanantarArthastadA kulapatinirdiSTaparNazAlAyAM nizAnayanAnantaramityAveditam / / kecidArambhArthaM na manyante / kutracidadhikArArtho'pi / yogazAstrabhASyakAreNa aura , 'athetyayamadhikArArtha' iti bhASyavyAkhyAnAdadhikArArtho'pi // 1 // tasyAH khuranyAsapavitrapAMsu-mapAMsulAnAM dhuri kIrtanIyA / mArgaM manuSyezvaradharmapatnI zruterivA'rthaM smRtiranvagacchat // 2 // tasyA iti / pAMsavo doSA pApAni vA santyAsAmiti pAMsulA:-svairiNyaH / 'svairiNI pAMsulA' ityamaraH / 'sidhmAdikSudrajanturugbhyaH ' (7 / 2 / 21 / / ) iti 'zrIsi0' ko sUtreNa 'sidhmAdibhyazca' (5 / 2 / 97 // ) iti 'pANi0' sUtreNa ca pAMsuzabdAt lacpratyayaH / na pAMsulAH apAMsulAH / tAsAmapAMsulAnAM-pativratAnAm / dhuryagre / kIrtayituM yogyA - kIrtanIyA-parigaNanIyA / / ISTe IzituM zIlamasya veti IzvaraH / manuSyANAmIzvaraH manuSyezvaraH / 'hitAdibhiH' (3 / 171 // ) iti 'zrI si0' sUtreNa hitAderAkRtigaNatvAttAdarthyacaturthyantasyA'pi samAsabhavanAt dharmAya dharmArthaM vA patnI dharmapatnI / evamazvaghAsAdau sarvatra / 'yatra prakRtivikRtibhAvastatraiva tAdarthyacaturthyantasya samAsa' iti 'pANinIya'mate tu azvaghAsAdivat dharmapatnItyatrA'pi tAdarthya SaSThIsamAsaH prakRtivikArabhAvAbhAvAt / tanmate dharmasya patnI dharmapatnI / yathA- "patiM dharmarataM patnI sAdhvI zuzru(zrU)Sate tu yA / nityaM tvananyahRdayA dharmapatnI tu tAM viduH // 1 // " manuSyezvarasya dharmapatnI manuSyezvaradharmapatnI / nyasanAni nyAsAH / pUyate ebhiriti pavitrAH / khurANAM nyAsAH khuranyAsAH / khuranyAsaiH pavitrAH pAMsavo yasya sa khuranyAsapavitrapAMsuH, taM khuranyAsapavitrapAMsumzaphanikSepapUtareNum / "zarpha klIbe khuraH pumAn" ityamaraH / "reNurdvayoH striyo(yAM) dhUliH pAMsu(zu)rnA na dvayo rajaH" ityamaraH / tasyAH dhenoH / mArgyate'nviSyate'neneti mArgaH / taM mArgam / 1. ama0 dvi0 manuSyavarge - 11 / 2. ama0 dvi0 kSatriyavarge -49 / 3. ama0 dvi0 kSatriyavarge -98 / HTTE
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaryate dharmo'nayeti smRtiH, manvAdivAkyam / zrUyate dharmo'nayeti zrutiH, tasyAH zruteH vedavAkyasya / aryate iti arthaH, taM arthamabhidheyam / iva anvgccht-anusRtvtiiv| yathA smRtiH zrutikSuNNamevA'rthamanusarati tathA sA'pi gokSurakSuNNameva mArgamanusasAretyarthaH / mana ma pAMsulapathapravRttAvapi apAMsulAnAmiti 'virodhAlaGkAro' dhvanyate / tallakSaNaM cedaM kuvalayAnande 'AbhAsatve virodhasya virodhAbhAsa iSyate / ' vAcyaparivartanaM tvevam - apAMsulAnAM dhuri kIrtanIyayA manuSyezvaradharmapalyA para ra khuranyAsapavitrapAMsuH tasyAH mArgaH zruteH arthaH smRtyA ivA'nvagamyata / pAvanaiH khurakSepaiH nandinI mArgarajo nirmalIkurvANA jagAma / yathA hi smRtiH vedArthameva sarvadA'nugacchati tathA pativratA'gragaNyA dilIpapatnI sudakSiNA taM nandinImArgamanusasAra, iti saralArthaH / / 2 / / nivartya rAjA dayitAM dayAlustAM saurabheyIM surabhiryazobhiH / payodharIbhUtacatuHsamudrAM jugopa gorUpadharAmivormI(vI )m // 3 // nivaryeti / dayate ityevaM zIlaH dayate ityevaM dharmA(rmo) vA, yadvA sAdhu dayate iti / * 'zIG-zraddhA-nidrA-tandrA-dayi-pati-gRhi-spRherAluH' (5 / 2 / 37 / ) iti zrI si0' sUtreNa 'dayi-dAnagatihiMsAdahaneSu ca' iti dhAtoH Aluc / lajjAluIrSyAluzalAluprabhRtaya stvauNAdikAH / kRpAluhRdayAlU matvarthIyAntAviti pUjyAH / dayAluH-kAruNikaH / * "syAddayAluH kAruNikaH kRpAluH" ityamaraH / yazobhiH-kIrtibhiH / "yazaH kIrtiH / samajJA ce"tyamaraH / surabhirmanojJaH / 'surabhiH syAnmanojJe'pI'ti vizvaH / rAjate-dAnadAkSiNyazauryamAdhuryaprajApAlanAdiguNaiH zobhate'sAviti rAjA / tAm / dayyate rakSyate smeti dayitA, tAM dayitAM priyAm / "dayitaM vallabhaM priyam" ityamaraH / atra rakSaNakarmAzrayavAcakase dayitAzabdaprayogeNaivaM dyotayati yaduta 'na strI svAtantryamarhati' / tathA cA''ha manuH - pitA rakSati kaumare bhartA rakSati yauvane / ___rakSanti sthAvire putrA na strI svAtantryamarhati // 1 // 1. ama0 tR. vizeSyanighnavarge -13 / 2. ama0 pra0 zabdAdivarge -11 / 3. ama0 tR0 vizeSyanighnavarge -51 / 17
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ atra viSaye jainazAstre'pi tathaiva vyavasthA / nivartya / surabhergotrApatyaM strI saurabheyI, tAM saurabheyIM- kAmadhenusutAM nandinIm / 'AyudhAdibhyo dhRgo'daNDAdeH' (5|1|14|| ) iti 'zrI si0he0 za0 'sUtre Adizabdena ' . payaso'pi grahaNAt / payAMsi dharantIti payodharAH / jaladhara - viSadhara - zazadhara-vidyAdhara zrIdhara-gaGgAdhara- jaTAdharaprabhRtiSvapyevameva / 'pANinIya' mate tu 'karmaNo'N (karmaNyaN)' (3||1||) iti sUtrasya bAdhakatvAt tathA na / tanmate tu dharantIti dharAH / pacAdyac / payasAM dharAH payodharAH stanAH / " strIstanAbdau payodharau" ityamaraH / na payodharA apayodharAH / 'zrIsi0 he0 za0 'mate apayodharAH payodharAH bhUtA: ( bhavanti sma ) payodharIbhUtAH 'pANinIya' - mate tu apayodharAH payodharAH yathA sampadyamAnA (bhUtAH) payodharIbhUtAH 'kRbhvastibhyAM karmakartRbhyAM prAgatattattve cvi:' ( 7 2 126 | | ) iti zrIsi0 he0 za0 ' sUtreNa 'cvi:' / 'kRbhvastiyoge saMpadyakartari cviH' (pA0 5|4|50|) / 'cvividhAvabhUtatadbhAvagrahaNaM' * iti vArttikokte'rthe cviH / ' zrI si0he0 za0 'mate 'aprayogIt' (1|1|37||) iti sUtreNa, cverluk / 'pANinIya' mate tu 'cuTu ( TU ) ' (1|3|7|| ) iti vipratyayagatacakArasyetsaMjJA / - verikArasya ca itsaMjJAyAM 'verapRktasya' (6 | 1|67 ||) iti sUtreNa vakArasya ca lopaH 'pratyayalope pratyayalakSaNam' (pA0 1 2262 || ) ityanena cvyantatvaM kalpanIyam / tatazca ''IzcvAvavarNasyA'navyayasya' ( 4 | 3 | 127 (111 ) | ) iti 'zrI si0 he0 za0 'sUtreNa 'asya' . ccai (cvau)' (7|4|32||) iti pA0 ' sUtreNa ca payodharaghaTakAkArasya I: / 'UryAdyanukaraNacviDAcazca gatiH' (3|1|2||) iti 'zrIsi0 he0 za0 ' sUtreNa 'UryAdicviDAcazca' (1|4|61 || ) iti 'pA0' sUtreNa ca cvyantasya gatisaMjJA / tatazca 'gatikvanyastatpuruSaH' (3|1|42 // ) iti 'zrIsi0 he0za0' sUtreNa 'kugatiprAdayaH' (2|2|18|| ) iti pA0 ' sUtreNa ca samAsaH / samIcInA udrA-jalajantuvizeSAdayo yatra, saha mudrayA velayA vartate iti vA samudraH / . payodharIbhUtAzcatvAraH samudrAH yasyAH sA payodharIbhUtacatuHsamudrA, tAM payodharIbhUtacatuHsamudrAm UdhIbhUtacatuH sAgarAm / 'ekArthaM cAnekaM ca' (3|1|22|| ) iti 'zrIsi0 he0 za0 'sUtreNa tripado bahuvrIhiH / 'anekamanyapadArthe' (22|24|| ) iti pA0 'sUtreNA - 'nekapadagrahaNasAmarthyAt tripado bahuvrIhiH / 1. ama0 tR0 nAnArthavarge - 171 / 18
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ goH rUpaM gorUpam / 'zrI si0he0 zabda0 mate gorUpaM dharatIti gorUpadharA / 'pANinIya' mate tu dharatIti dharA, gorUpasya dharA gorUpadharA, tAM gorUpadharAm / UrvI vasundharAm / "vasudharo (sudho) rvI vasundharA" irtyamaraH / iva / jugopa- rarakSa / bhUrakSaNaprayatneneva rakSeti bhAvaH / 1 dhenupakSe na adharA anadharA, anadharA adharA bhUtAH adharIbhUtA iti 'zrI'si0 he0 za0'- matena / 'pANinIya' matena tu anadharA adharAH sampadyamAnA adharIbhUtAH / payasA'dharIbhUtAH catvAraH samudrAH yasyAH sA payodharIbhUtacatuHsamudrA, tAM payodharIbhUtacatuH samudrAm / dugdhatiraskRtasAgarAmityarthaH // vAcyaparivartanaM tvevam- nivartya rAjJA dayitA dayAlunA sA saurabheyI surabhiNA yazobhiH payodharIbhUtacatuHsamudrA jugupe gorUpadharevorvI // paramadayAlU rAjA priyatamAM sudakSiNAM sudUragamanAnnivartayAmAsa, svayaM ca tAM nandinIM sarvabhAvena goptumArebhe / manye nandinIrUpeNa prAptAM caturbhiH stanairiva caturbhirjaladhibhiryuktAM sAkSAdUrvI pRthvImiva sa jugopa, iti saralArthaH // 3 // vratAya tenAnucareNa dhenornyaSedhi zeSo'pyanuyAyivargaH / na cA'nyatastasya zarIrarakSA svavIryaguptA hi manoH prasUtiH ||4|| vratAyeti / vratAya na tu jIvanAyeti bhAvaH / dhayati tAmiti dhenuH / antarbhAvitaNyarthatve dhayati sutAniti vA dhenuH / tasyAH dhenoH / anu pazcAccaratItya- nucarastenA'nucareNa / tena dilIpena / ziSyate iti zeSa - avaziSTa: / 'zeSaH avazeSe anantesarparAje sarpabhede baladeve gaje viSNumUrtibhede guNIbhUte ca' / ziSdhAtorghaJi zeSaH / atra tvavazeSArthe / anuyAntItyevaM zIlA anuyAyinaH teSAmanuyAyinAM vargaH anuyAyivargaH: * anucaravargaH / nyaSedhi-nivartitaH / zeSatvaM sudakSiNApekSayA / kathaM tarhyatmarakSaNaM tasyA'ta Aha, na ceti / tasya dilIpasya / zRNAti zIryate vA taccharIraM dehaH / " gAtraM vapuH saMhananaM, zarIraM varSmavigrahaH / kAyo dehaH" ityamaraH / rakSaNaM rakSA / zarIrasya rakSA zarIrarakSA-deharakSaNam / ca / anyasmAditi anyataH - puruSAntarAt / 1. ama0 dvi0 bhUmivarge - 2 / 1. ama0 dvi0 manuSyavarge - 71-72 / 19
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ . na / kuta: ? hi yasmAtkAraNAt / manoH / prasUyata iti prasUtiH - santatiH / svasya vIryaM svavIryam / gupyate smeti guptA / svavIryeNa guptA svavIryaguptA, svavIryeNaiva rakSitA / na hi svanirvAhasya parApekSeti bhAvaH / vAcyaparivartanaM tvevam-vratAya dhenoranucaraH sa zeSamapyanuyAyivargaM nyaSedhIt / tasya, zarIrarakSayA(rakSA) cA'nyato na kSUyate / hi manoH prasUtyA svavIrye (rya) guptayA bhUyate // vratapAlanArthamevA'raNye gAmanugacchannRpatiH prAgmahiSIM nivartayAmAsa / pazcAdanyAnapi .sevakAnanucalanAnnivAritavAn / ekAkino'pi tasya dilIpasya nijarakSaNavidhau kA pa cintA na babhUva / yato manoH kuladharAH nRpAH svabAhubalenaiva sarvatra nijarakSAM kurvanti iti - saralArthaH // 4 // AsvAdavadbhiH kavalaistRNAnAM kaNDUyanairdazanivAraNaizca / avyAhataiH svairagataiH sa tasyAH samrAT samArAdhanatatparo'bhUt // 5 // AsvAdavadbhiriti / samyag rAjate'sau samrAT - maNDalezvaraH / "yeneSTaM rAjasUyena maNDalasyezvarazca yaH / zAsti yazcAjJayA rAjJaH sa samrAT" ityamaraH / sa rAjA / AsvAdanamAsvAdaH / AsvAdo vidyate eSAM AsvAdavantaH, taiH AsvAdavadbhiH-rasavadbhiH * svAdayuktairityarthaH / tRNAnAM ghAsAnAm / "zaSpaM bAlatRNaM ghAsaH" ityamaraH / kena mukhena valanta iti kavalAH / 'kai (kai) zabde, kac - dIptau' vA, 'De' kaH / 'ko brahmaNi, vAyau, Atmani, yame, dakSaprajApatau, sUrye, agnau, viSNau, kAle, kAmagranthau, rAjani, mayUre, dehe, * manasi, dhane, prakAze, zabde ca puM0 / mukhe, zirasi, jale, roge ca napuM0' / taiH kvlaiHgraasaiH| "grAsastu kavalaH pumAn" ityamaraH / kaNDUyanAnIti kaNDUyanAni / taiH kaNDUyanaiH / - dazantIti daMzAH / daMzAnAM - vanamakSikANAM nivAraNAni daMzanivAraNAni, taiH daMzanivAraNaiH / "daMzastu vanamakSikA" ityamaraH / vizeSeNa A samantAt hanyante smeti vyAhatAni / na vyAhatAni avyAhatAni taiH avyAhataiH, apratihataiH / svairaM gamanAni svairagatAni / athavA . IraNaM Ira:, svasya IraH yeSu tAni svairANi / athavA svena svAtantryeNa Irate iti vA, 1. ama0 dvi0 kSatriyavarge 3. ama0 dvi0 vaizyavarge - 3 / 55 / 2. ama0 dvi0 vanauSadhivarge - 167 / 4. ama0 dvi0 siMhAdivarge 29 / 20 -
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAN svairaanni| svairANi ca tAni gatAni ca svairagatAni, taiH svairagataiH-svacchandagamanaizca / tasyAH dhenvAH / samyag ArAdhanaM samArAdhanam / tadeva paraM-pradhAnaM yasya sa tatparaH / samArAdhane tatparaH samArAdhana-tatparaH / zuzrUSAsakto'bhUt / samArAdhanatatparasya vidheya-aura vizeSaNatvAt vizeSyAtparaprayogaH / 'uddezyavacanaM pUrvaM vidheyavacanaM para' miti nyAyAt / HE "tatpare prasitAsaktau" ityamaraH / ____ vAcyaparivartanaM tvevam-tena samrAjA AsvAdavadbhistRNAnAM kavalaiH kaNDUyanaizani-aura se vAraNairavyAhataiH svairagataizca tasyAH (nandinyAH) samArAdhanatatpareNA''bhAvi / * tasyAH o(bho)janArthaM sughAsamuSTiM prayacchan gAtrakharjanamapanayan duHkhakarAn daMzamazakAdIn nivArayan svecchAvihAraM cA'nuvartamAnaH san saH (dilIpaH) sarvaprakAreNI nandinIM siSeve, iti saralArthaH // 5 // sthitaH sthitAmuccalitaH prayAtAM niSeduSImAsanabandhadhIraH / jalAbhilASI jalamAdadAnAM chAyeva tAM bhUpatiranvagacchat // 6 // sthita iti / pAtIti patiH / bhuvaH patiH bhUpatiH / tAM-gAM, sthitAm / * gatyarthAdakarmakAcca dhAtoH kartari ktapratyayavidhAnAt asthAditi sthitA, tAM-satIm / sthitaH-san / sthitirUvA'vasthAnam / prAyAsIditi prayAtA, tAm [prayAtAm] / prasthitAM satImudacAlIditi uccalitaH / prasthitaH san niSasAdeti niSeduSI / siddhahemamate niupasargapUrvAt saddhAtoH 'tatra vasukAnau tadvat (5 / 2 / 2 / / ) iti sUtreNa 'kvasu'-pratyaye tasya ko ca nAmasaMjJAyAM 'adhAtUdRditaH' (2 / 4 / 2 / / ) ityanena striyAM 'GIp'-pratyaye 'kvasuSmatau ca' * (2 / 1 / 105 / / ) iti kvasa uSAdeze niSeduSI / pANinIyamate tu 'bhASAyAM sada-vasa-zruvaH' - (3 / 2 / 108) iti kvasupratyaye 'ugitazca' (4 / 2 / 6 / / ) iti Gi(GI)pi niSeduSI / tAM niSeduSI niSaNNAM-upaviSTAmityarthaH / satIm / Asyate'sminnityAsanamiti prAyaH sarvatra ma * vyutpattirdRzyate / tathA cA''sanasya bhUmyAdiroM labhyate / tathA sati yogasatkASTAGgAntargata- bhArata tRtIyAGgarUpAsanapadavAcyacaturazItyAsanamadhyavartinaH kasyA'pyAsanasya grahaNaM na syAt / / * atra dhIrazabdabalAttadeva yogAGgarUpamAsanamiti gamyate / tathA sati Aste'nenetyAsanamiti 1. ama0 ta0 vizeSyanighnavarge -7 / 21
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vyutpattiH samIcInA / iyameva vyutpattirvAcaspatimizraH pAtaJjalayogadarzanavRttau kRtA / bandhanaM bandhaH / Asanasya bandhaH AsanabandhaH / dhiyA rAjate, dhiyaM rAti dadAti gRhNAti vA Irayati Irati vA prerayati gamayati vA dhIraH / na ca 'rAMk-dAne' ityeva sarvatra dhAtupAThe darzanAtkathaM grahaNarUpo'rthaH iti vAcyam / 'rAtuM vAraNamAgataH' iti prayogadarzanena kasyacinmate AdAnarUpArthasyA'pi sattvAt / tathoktaM hemacandrasUrikRte dhAtupArAyaNe kriyAratnasamuccaye - ca AdAne iti kazcit iti / 'IraN- kSepe', kSepaH preraNam 'gatyAdAvapIti kecit' ityasya curAderayaM prayogaH / na tu 'IraM (rik) - gatikampanayo' rityasyA'dAde: i (I) rayati i (I) rati iti prayogakaraNAt / - adAdestu Irte iti prayogaH / Asanabandhe dhIraH AsanabandhadhIraH / padmAsanAdibandhe'thavA yogapaTTakasadRze vinItaH balayutaH paNDitazceti bhAvaH / Asanabandhe - upavezane dhIraH -sthita- upaviSTaH sannityarthaH iti' - kecit / sad jalamAdatte'sAvAdadAnA, tAM jalaM pibantIM satIm / hemacandrasUrimate dIkSitamate cA'bhilaSatItyevaM zIlaH abhilASI / jalasyA'bhilASI jalAbhilASI / vRttikAra. haradattamAdhavAdimate tu jalasyA'bhilASo jalAbhilASaH, so'syA'stIti jalAbhilASI, san / chAyA iva-pratibimbamiva / "chAyA sUryapriyA kAntiH, pratibimbamanAtapaH " irtyamaraH / anvagacchat anusRtavAn / vAcyaparivartane tu - bhUpatinA sthitA sthitena prayAtoccalitena niSeduSI Asana-. bandhadhIreNa jalamAdadAnA jalAbhilASiNA satA chAyayeva sA'nvagamyata // nandinI yadA calanAdvirarAma tadA nRpo'pi virarAma, yadA calitumArebhe tadA nRpo'pi _ tathA / yadA niSasAda tadA nRpo'pi tathA, yadA jalaM papau tadA nRpo'pi jalamapibat / kiM bahunA ? sa bhUpatiH sadA chAyeva tAmanujagAma, iti saralArthaH // 6 // sa nyastacihnAmapi rAjalakSmIM tejovizeSAnumitAM dadhAnaH / AsIdanAviSkRtadAnarAjirantarmadAvastha iva dvipendraH // 7 // 1. ama0 tR0 nAnArthavarge 165 / - 22
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa iti / nyasyante smeti nyastAni parihatAni cihnAni chatracAmarAdIni yasyAH sA nyastacihnA, tAM tathAbhUtAmapi / vizeSyate iti vizeSaH / tejaso vizeSaH tejovizeSaH / / anumIyate smeti anumitA / tejovizeSeNa-prabhAvAtizayena anumitA tejovizeSAnumitA, tAM ma tejovizeSAnumitAm-pratApAtizayatarkitAm / sarvathA rAjA ivA'yaM bhavedityUhitAm / * rAjJaH lakSmIH rAjalakSmIH, tAM rAjalakSmIm / dhatte'sau dadhAnaH / sa rAjA / AviSkriyate / - smeti AviSkRtA, na AviSkRtA anAviSkRtA / dAnasya rAjiH dAnarAjiH / anAviSkRtA dAnarAjiryena sa anAviSkRtadAnarAjiH-bahiraprakaTitamadarekhaH / "gaNDaH kaTo mado dAnam" / ityamaraH / madasya avasthA madAvasthA / antargatA madAvasthA yasya sa antarmadAvasthaH / / tathAbhUto'bhyantaradAnadazaH / dvAbhyAM zuNDatuNDAbhyAM pibantIti dvipAH / indatIti indraH / / * dvipAnAmindraH dvipendraH / iva yathA / samadabhadrajAtIyo gajapatirivetyarthaH / "dvirado'nekapo - dvipaH, mataGgajo gajo nAgaH" ityamaraH / vAcyaparivartanaM tvevam-tena (rAjA) nyastacihnAmapi tejovizeSAnumitAM rAjalakSmI * dadhAnena (satA) anAviSkRtadAnarAjinA antarmadAvasthena dvipendreNevA'bhUyata / samadabhadrajAtIyo gajapatiryadyapi madavAribhirantargatAM nijAM madAvasthAM na prakaTIkaroti, aura ke tathA'pi tasya tejaHzAlinA mUtivi(tivi)zeSeNa yathA manuSyastAM madAvasthAM nizcetuM samartho * bhavati; tathA sa dilIpo vratabandhAdyadyapi chatracAmarAlaGkArAdibhiH nijAM rAjalakSmI nA'dhatta, tathA'pi tasya prabhAvazAlinA mUrtivizeSeNaiva janastasya rAjyazriyamanumAtuM zazAka, iti / saralArthaH // 7 // latApratAnodgrathitaiH sa keauradhijyadhanvA vicacAra dAvam / rakSApadezAnmunihomadhenorvanyAnvineSyanniva duSTasattvAn // 8 // lateti / atra pratAnazabdasya bhAvaghaantatvAbhAvAnna puMstvameva / 'vedAH pramANa'mitivatsAmAnyavivakSAyAM pratanyate ebhiriti karaNe napuMsakatvamapi / athavA 'vizeSya- liGgAnusAritvA'datra puMstvamapi / pratanyate iti pratAna iti vyutpattau puMstvamapi / 1. ama0 dvi0 kSatriyavarge - 37 / 2. ama0 dvi kSatriyavarge - 34 / * - 23
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ latAnAM-vallInAM pratAna: (nA:) pratAnAni vA latApratAnA: latApratAnAni vA / udgrathyante, smeti udgrathitAH / latApratAnaiH latAsambandhikuTilatantubhiH udgrathitA - unnamayya grathitA latApratAnodgrathitAH, taiH latApratAnodgrathitaiH / kezaiH kacaiH / siddhahemamate 'hetukartRka_raNetthambhUtalakSaNe' (2 / 2 / 44|| ) iti tRtIyA / "cikuraH kuntalo vAlaH kacaH keza:. ziroruhaH" ityamaraH / pANinIyamate tu ' itthambhUtalakSaNe' (2|3|21|| ) iti tRtIyA / "vallI tu vratatirlatA" ityamaraH / upalakSitassa rAjA / jyAmadhirUDhaM adhijyaMAropitamaurvIkaM, adhijyaM dhanuryasya sa adhijyadhanvA san / siddhahemamate 'dhanuSo dhanvan' (73|158 // iti bahuvrIhau 'dhanvan' AdezaH / pANinIyamate tu 'dhanuSazca' (5|4|132 || ) iti 'anaG'Adeza: / homAya dhenuH homadhenuH / ' siddhahema 'mate hitAderAkRtigaNatvAt. 'hitAdibhiH' 3|1|71 || anena tAdarthyacaturthyantasyA'pi samAsaH / evaM azvaghAsAdAvapi `jJeyam / yatra prakRtivikRtibhAvastatraiva tAdarthyacaturthyantasya samAsa iti / 'pANinIya' mate: tu homasya dhenuH homadhenuH / atrA'zvaghAsAdivattAdarthye SaSThIsamAsaH / mune: homadhenuH munihomadhenuH, tasyAH munihomadhenoH / rakSaNaM rakSA / apadizyate'padizanaM vA ityapadezaH / rakSAyAH apadeza: rakSApadezaH, tasmAt rakSApadezAt- rakSaNavyAjAt / vane bhavA vanyAH, tAn vanyAn-kAnanotpannAn / 'aTavyaraNyaM vipinaM gahanaM kAnanaM vanam" ityamaraH / duSTAzca te sattvAzca duSTasattvAstAn. duSTajantUn hiMsrajantUn / "dravyAsuvyavasAyeSu sattvamastrI tu jantuSu" ityamaraH / sato bhAvaH, sattvaM 'sAGkhyasiddhe, prakAzAdisAdhane, prakRtyavayave, padArthe ' / tatra 44 'sattvaM nirmalatvAtprakAzakamanAmayam' // iti gItA / "sattvaM laghu prakAzakamiSTamupaSTambhakaM calaM ca rajaH / guruvaraNakameva tamaH pradIpavaccArthato vRttiH // " iti ca sAGkhyakArikA [ ||13|| ] ayaM dvitakAraH pRSodarAditvAdekatakAraH / 'svabhAve, dravye, bale, pizAcAdau, 1. ama0 dvi0 manuSyavarge 3. ama0 dvi0 vanauSadhivarge - 96 / 1 / - 2. ama0 dvi0 vanauSadhivarge 9 / 4. ama0 tRs nAnArthavarge 221 / 24 -
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ FOR prANeSu, vyavasAye, rase, Atmani, citte, AyuSi, dhane ca nyAyo(vaiziSiko)kte sattArUpe, * jAtibhede, vidyamAnatAyAM ca' / 'jantuSu tu puMstve napuMsakatve ca dvitakAra eva' / / / vineSyatIti vineSyan-zikSayiSyanniva / dAvaM vanam / "vane ca vanavahnau ca davo aura | dAva iheSyate" iti yAdavaH / "davadAvau vanAraNye(Nya)vahnI" ityamaraH / vicacAra-vane kA * ca (vA) cacAretyarthaH / 'siddhahema'mate 'kAlAdhvabhAvadezaM [vA] karma cA'karmaNAm' (2 / 2 / 23 / / ) iti, 'pANinIya'mate tu "dezakAlAdhvagantavyA karmasaMjJA hyakarmaNAm" iti / dAvasya karmatvam / vAcyaparivartanaM tu-latApratAnodgrathitaiH kezaiH (upalakSitena) adhijyadhanvanA tena (dilIpena) munihomadhenoH rakSApadezAt vanyAn duSTasattvAn vineSyateva dAvo vicere / ne sa dilIpo lambAyamAnaM svakezakalApaM vallarItantubhiH unnamayya baddhvA cApe kA * jyAmAropya tAM munihomadhenuM rarakSa / atrotprekSyate-manye khalAntako'sau dilIpo dhenurakSaNa vyAjenA''gatya tatra vane siMhAdIn duSTajantUn vinAzituM(zayituM) tathA sajjIbhUto vicacAra, iti saralArthaH // 8 // visRSTetyAdibhiH SaDbhiH zlokaistasya mahAmahimatayA drumAdayo'pi rAjopacAra - cakurityAha visRSTapAzrvAnucarasya tasya pArzvadrumAH pAzabhRtA samasya / udIrayAmAsurivonmadAnAmAlokazabdaM vayasAM virAvaiH // 9 // visRSTeti / visRjyante smeti visRSTAH / anucarantIti anucarAH / pArzvayoranucarAH pAzrvAnucarAH / visRSTAH pAzrvAnucarAH pArzvavatino janA yena sa visRSTapAzrvAnucaraH, tasya * visRSTapAzrvAnucarasya / pAzaM bibhartIti pAzabhRt, tena pAzabhRtA-varuNena / samasya tulyasya / "pracetA varuNaH pAzI" ityamaraH / atra dilIpasya varuNatulyatApratipAdanena, * varuNasya jalAdhiSThAtRdevatvena prasiddhiH, taM dRSTvA yathA drumAdayaH puSyante tathA taM nRpaM / dRSTvA sarve'pi puSyante iti dyotayati / anubhAvo'nena sUcitaH / tasya rAjJaH / pArzvayoH / drumAH pArzvadrumAH / dravati UrdhvaM gacchatIti duH, dravaH zAkhAH santyeSAmiti drumAH / ut * 1. ama0 tR0 nAnArthavarge - 214 / 2. ama0 pra0 svargavarge - 73 / . 25
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ utkaTo mado yeSAM te unmadAH, teSAmunmadAnAmutkaTamadAnAm / vayasAM khagAdInAm / / "khagabAlyA-dinorvayaH irtyamaraH / viravaNAnIti vA vi-upasargapUrvAt 'ru'dhAtorghatri virAva: pu0 / virUyante iti virAvAH, taiH virAvai:-zabdaiH / Alokyate iti AlokaH, AG-aura O, upasargapUrvAt 'lokR' dhAtorghaji AlokaH / 'Aloko darzane, udyote, bandinAmAlo kayetyAdistutivAkye" / AlokanaM vA''lokaH" / Alokasya zabda:-vAcakaH AlokazabdaH, tamAlokazabdam; athavA''lokazcA'sau zabdazcA''lokazabdaH, tam Alokazabdam / Alokayeti zabdaM rAjocitaM jayazabdamityarthaH / "Aloko jayazabdaH syAt" iti / mA vizvaH / udIrayAmAsurivA'vadannivetyutprekSA / tallakSaNaM cedaM kuvalayAnande saMbhAvanA syAdrutprekSA vastuhetuphalAtmanAm / uktAnuktAspadA''dyA'tra siddhAsiddhAspade pare // 1 // anyadharmasambandhanimittenA'nyatAdAtmyasambhAvanamiti bhAvaH / __ vAcyaparivartanaM tvevam-pArzvadrumaiH unmadAnAM vayasAM virAvaiH visRSTapAzrvAnucarasya pAzabhRtA samasya tasyA''lokazabda udIrayAmAse iva / __ yathA rAjamandire catuSpathAdau ca sevakAH prajAjanAzca maGgaladhvanibhiH taM saMvardhayanti sma tathA'raNye'pi tannikaTavartinastaravaH pArzvacaravihInaM varuNavatprabhAvazAlinaM taM nRpaM. mattakhagakulakUjitarUpeNa jayazabdena saMvardhayAmAsuH, iti saralArthaH // 9 // dvAbhyAM yugmaM, tribhivizeSakaM, caturAdibhiH kalApakaM, paJcAdibhiH kulakamiti - kRtvA'taH prabhRti SaDbhiH zlokaiH kulakenA''ha / pUrvazloke pArzvadrumAH satkAraM cakrurasmizca bAlalatA, iti tatsatkArasamuccayArthazca / zabdaH / marutprayuktAzca marutsakhAbhaM tamaya'mArAdabhivartamAnam / avAkiran bAlalatAH prasUnai-rAcAralAjairiva paurakanyAH // 10 // marutprayuktAzceti / prayujyante smeti prayuktAH / marutA prayuktA marutprayuktAH vAyunA kI preritAH / bAlAzca tA latAzca bAlalatA:-komalavallayaH / ArAtsamIpe "ArAt dUra1. ama0 tR0 nAnArthavarge - 238 / PN 26
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ - samIpayoH" irtyamaraH / abhivartate'sau abhivartamAnastam abhivartamAnam / maruto-vAyoH / sakhA marutsakhaH / atra 'rAjansakheH' (7 / 3 / 106 / / ) iti 'zrIsivheza0' sUtreNa sakhizabdAda 'aT'samAsAntaH / 'rAjAhaH sakhibhyaSTac' [5 / 4 / 91 / / ] iti pANinIyasUtreNa ca Taci / so 'avarNevarNasya' (7 / 4 / 38 // ) iti 'zrIsivhe0za0 'sUtreNa ikAraluki marutsakhaH / 'yasyeti / * ce(ca) [pA0 6 / 4 / 148 // ] sUtreNa ikAralope marutsakhaH / AbhAnamiti AbhA / marutsakhasyA''bheva AbhA yasya sa marutsakhAbhaH, taM marutsakhAbham / 'upasargAdAtaH' / (5 / 3 / 110 / / ) iti 'zrIsi0heza0' sUtreNa Gi(aGi) AbhA / 'Atazcopasarge' / [3 / 3 / 106 / / ] iti 'pA0' sUtreNA-pratyaye AbhA / arcayituM yogyaH aWH, tam arghyara pUjyam / taM dilIpam / prasUyante smeti prasUnAni, taiH prasUnaiH / 'SUc-prANiprasave' iti kA * 'zrIsi0he0za0' dhAtupAThapaThitasya divAdidhAtoH ktapratyaye, ktasya ca 'sUyatyAdyoditaH' (4 / 270 / / ) iti 'zrIsi0he0za0' sUtreNa natve prasUnAni-kusumAni / pANinIyamate tu / 'DuMg-prANiprasave' takkarmaNi (tRtIyA karmaNi) [ / 6 / 2 / 48 // ] iti 'ka' pratyaye 'svAdaya * odita' ityuktatvAt 'oditazca' [8 / 2 / 45 // ] iti niSThAntasya natve 'yasya vibhASA' - 2 [7 / 2 / 15 // ] iti iDabhAve bhisi prasUnaiH / ata evA'nye'yamaprANiprasave itIcchantIti / pUjyAH / adAdigaNapaThitasya 'ghUGok-prANigarbhavimocane' ityasya nedaM rUpaM, tadarthAsambhavAt / - mI tudAdipaThitasya 'ghUt-preraNe' ityasyA'pi na, tadarthAsambhavAt , uditatvAbhAvena nAdezAbhAvAcca / * 'pANinIya'mate'pi 'ghUGa' iti divAdidhAtorevedaM rUpam / tanmate 'svAdaya odita' ra - ityoditatvAt 'oditazceti sUtreNa tasya nAdezaH / adAdi-tudAdyoroditatvAbhAvena tasya natvAbhAvAt tadarthAsambhavAcca na tayo rUpam / / pure bhavAH paurAH / kananti kanyante vA iti kanyAH / paurAzca tAH kanyAzca / paurakanyAH, athavA paurANAM kanyAH paurakanyAH / 'zrIsivheza0 'mate 'hitAdibhiH' (3 / 1 / 71 / / ) iti sUtreNa tAdarthyacaturthyantasamAse, AcaraNam AcAraH, AcArAya lAjAH / AcAralAjAH taiH AcAralAjaiH / lajjyante bhRjjyanta iti lAjAH / lAjAzabdo nityaM ko bahuvacanAntaH / pANinIyamate tu azvaghAsAdivat SaSThIsamAse AcArasya lAjAH AcAralAjAH, 1. ama0 tR0 nAnArthavarge - 250 / RSINom SES 27
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ taiH AcArArthaiH lAjaiH AcAralAjaiH / iva / avAkiran / tasyopari nikSiptavatya vavRSuH / ityarthaH / sakhA hi sakhAyamAgatamupacarati, iti bhAvaH / atra hi pUrvazloke pAzabhRtA samasyeti kathanena pAzabhRto varuNasya jalAdhiSThAtRtvena pAzabhRtprayuktajaladharAgame drumANAM harSAtirekaH saMjAyate / tathA ca harSAtireke drumANAM pakSiNAmapyutkaTamadatvaM jAyate, tatazca te svasvadhvanibhirmadhurArAvAH tanvate ityutprekSitam / ma pArzvadrumAstasyA''lokazabdamudIrayAmAsuriti / jaladharAgamena latAdInAM harSAtirekajJApakamudgaOM matvaM jAyate, kusumojhedAdistu jaladharAnantaramAtapanipAteneti sambhAvyate / ityasmin zloke kA marutsakhAbhamiti rAjJo vizeSaNena, yathA''tapanipAtaH kusumor3hedAdihetuH, tathA'tra dAve rAjJa AgamanamasmAkaM kusumitatve hetviveti tAH prabhUtaharSAtirekavatyaH kusumarUpairAcAralAjairvardhApitavatya ivetyutprekSA dhvanitetyAbhAti // vAcyaparivartanaM tvevam-marutprayuktAbhi: bAlalatAbhizca marutsakhAbho'rcya ArAda( bhivartamAnaH sa (nRpaH) AcAralAjaiH paurakanyAbhiriva prasUnairavAkIryata / yathA hi tasya nagarapraveze paurakanyakAH tasyopari maGgalArthAn nirmalAn lAjAn / varSanti tathA vane vallayo mArutAndolitaiH zAkhAkaraiH pAvakavat tejasastasyopari nirmalAni ho ra puSpANi samantAt kiranti sma, iti saralArthaH // 10 // dhanu to'pyasya dayArdrabhAvamAkhyAtamantaHkaraNairvizaGkaH / vilokayantyo vapurApurakSNAM prakAmavistAraphalaM hariNyaH // 11 // dhanurbhUta iti / dhanatIti dhanuH / dhanurbibhartIti dhanurbhRt, tasya dhanurbhRtaH-kodaNDadhAriNaH / api / asya rAjJaH / etena bhayasambhAvanA darzitA / tathA'pi vigatA zaGkA | ebhyastAni vizaGkAni, taiH vizaGkaH -nirbhIkaiH / antaHkaraNaiH kartRbhiH / dayayA kRpArasena kA | Az2e bhAvo'bhiprAyo yasya tad dayAbhAvam / tad AkhyAyate smeti AkhyAtam* kathitam / (dyaardrbhaavmetdityaakhyaatmityrthH)| "bhAvaH sattAsvabhAvAbhiprAyaceSTAtmajanmasu" bhI ityamaraH / tathAvidhaM vapuH zarIram / "gAtraM vapuH saMhananaM zarIraM varma vigrahaH" ityamaraH / vilokayantIti vilokayantyaH-sAdaraM pazyantyaH / hariNyaH mRgyaH / akSNAM netraannaam| - 1. ama0 tR0 nAnArthavarge - 215 / 2. ama0 dvi0 manuSyavarge - 71 / HOMSAKC SPORTS 28
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ "locanaM nayanaM netramIkSaNaM cakSurakSiNI" ityamaraH / vistaraNaM vistAraH / prakAmaM vistAraH prakAmavistAraH / prakAmavistArasyA'tyantavizAlatAyAH phalaM-prayojanaM prakAmavistAraphalam / ApuH-lebhire // vAcyaparivartanam - dhanurbhRto'pyasya dayAbhAvaM (hariNInAM) vizaGkarantaHkaraNaiH / * AkhyAtaM (asya) vapurvilokayantIbhirhariNIbhirakSNAM prakAmavistAraphalamApe // dhanurdhAriNamapi tamAyAntaM vilokya hariNInAM bhayakSAntisambhAvanAyAmapi bhayAbhAvaprayuktanirmalairantaHkaraNaiH rAjJo dilIpasyA'ntarAtmA hiMsAlezarahitasarvajIvaviSayadayAdravIbhUta - iti jJAtam / tena ca nRpasya dayAbhAvaM paramamanoharaM vapuH nirbhayAt bahukAlaM nirbharaM dadRzuH, - tena ca svanetrANAmatyantavizAlatAyAH phalamApuH / "vimalaM kaluSIbhavacca cetaH kathayatyeva * hitaiSiNaM ripuJce"ti nyAyena svAntaHkaraNavRttiprAmANyAdeva vizrabdhA dadRzuH, iti saralArthaH // 11 // sa kIcakairmArutapUrNarandhaiH kUjadbhirApAditavaMzakRtyam / zuzrAva kuJjeSu yazaH svamuccairudgIyamAnaM vanadevatAbhiH // 12 // sa kIcakairiti / saH dilIpaH / mArutena pUrNAni randhrANi yeSAM te mArutapUrNarandhrAH, aura taiH mArutapUrNarandhaiH-vAyupUritachidraiH / "chidraM nirvyathanaM rokaM randhra zvabhraM vapA zuSiH" ityamaraH / ata eva kUjantIti kUjantaH, (taiH) kUjadbhiH-svanadbhiH / kIcakaiH veNuvizeSaiH / 3 "veNavaH kIcakAste syurye svanantyaniloddhatAH" ityamaravacanAt kIcakazabdenaiva mAruta* pUrNarandhratvasya siddhau mArutapUrNarandhairiti vizeSaNaM kimarthamiti cet , viziSTavAcakAnAM padAnAM sati vizeSaNavAcakapadasamavadhAne vizeSyamAtraparatvam iti jJApanArtham / / ko vaMzaH zuSiravAdyavizeSaH / "vaMzAdikaM tu zuSiram" ityamaraH / vaMzasya kRtyaM * vaMzakRtyam / ApAdyate smeti ApAditam / ApAditaM vaMzakRtyaM yasmin karmaNi yathA syAttathA''pAditavaMzakRtyam-saMpAditazuSirakAryam / kuJjeSu latAgRheSu / "nikuJjakuau kA vA klIbe latAdipihitodare" ityamaraH / vanasya devatA vanadevatAH, tAbhiH vanadevatAbhiHMP 1. ama0 dvi manuSyavarga - 94 / 2. ama0 pra0 pAtAlabhogivarge - 2 / 3. ama0 dvi0 vanauSadhivarge - 161 / 4. ama0 pra0 nATyavarge - 5 / | 5. ama0 dvi0 zailavarge - 9 / 29
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipinadevatAbhiH / "aTavyaraNyaM vipI(pi)naM gahanaM kAnanaM vanam "irtyamaraH / uccaiH 'uccasvareNa / udgIyate ityudgIyamAnam / svaM-nijam / yaza:-"ekadiggAminI kIrtiH / sarvadiggAmukaM yazaH" / "yazaH kIrtiH samajJA ca" ityamaravacanAttu kIrtim / zuzrAva zrutavAn // vAcyaparivartanaM tvevam-tena mArutapUrNarandhaiH kUjadbhiH kIcakairApAditavaMzakRtyaM kuJjeSu ra - vanadevatAbhiruccairudgIyamAnaM svaM yazaH zuzruve // __ tasmin vane ekAntazItaleSu vallarIkuJjeSu sukhAsInA vanadevatAH maGgalagAyikA iva manohareNa gAndhArasvareNa tasya nRpaterAzcaryakarmANi gAyantyaH tasya karNasukhaM cakrire / / vanajAtaiH kIcakaizca (sacchidravaMzaizca) pavanapUrNarandhratayA madhuraM dhvanibhistAsAM gAnasyA'nuraJjakaM ko OM vaMzIvAdyakArya sampAditam, iti saralArthaH // 12 // pRktastuSAraigirinirjharANAmanokahAkampitapuSpagandhI / tamAtapaklAntamanAtapatramAcArapUtaM pavanaH siSeve // 13 // pRkta iti / giriSu nirjharAH girinirjharAH, teSAM girinirjharANAm-parvataniHsRtaOM vAripravAhANAm / "vAripravAho nirjharo jharaH" ityamaraH / tuSAraiH-sIkaraiH / 'dantyaH kA sIkarazabdaH puMsi, tAlavyaH zIkarazabdastu napuMsake' iti vizeSaH / "tuSAro himadezayoH / zIkare himabhede ca" iti pUjyazrIhemacandrasUrikRto'nekArthasaMgrahaH / "tuSArau himasIkarau" * zAzvataH, "tuSAraH hime karpUre zIte ca" | pRcyate smeti pRkta:-sampRktaH / / ____ anasa:-zakaTasya aka:-gatiH anokaH, anokaM ghnantIti anokahAH, kampyante - smeti kampitAni, A-ISat kampitAni AkampitAni, AkampitAni ca tAni puSpANi ca / AkampitapuSpANi, anokahAkampitapuSpANAM gandhaH anokahAkampitapuSpagandhaH, anokahAkampitapuSpagandhA(ndho)'syA'stIti anokahAkampitapuSpagandhI-ISatkampitapuSpagandhavAn / evaM zIto mandaH surabhiH punAtIti pavanaH-vAtaH / * 1. ama0 dvi0 vanauSadhivarga-1 / 3. ama0 dvi0 zailavarge-5 / 2. ama0 pra0 zabdAdivarge-11 / 4. anekArthasaMgrahe tR0 554-55 / 30
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ HdAra "zvasanaH sparzano vAyurmAtarizvA sadAgatiH / pRSadazvo gandhavaho gandhavAhAnilAzugAH / / samIramArutamarujjagatprANasamIraNAH / nabhasvadvAtapavanapavamAnaprabhaJjanAH'' // ityamaraH / AtapAt trAyate ityAtapatram / na vidyate AtapatraM yasya sa anAtapatraH, tam / anAtapatram -vratArthaM parihatachatram / ata eva klAmyate smeti klAntaH / Atapena klAntaH / AtapaklAntaH, tam AtapaklAntam / pUyate smeti pUtaH / AcareNa pUtaH AcArapUtaH, tam / AcArapUtam-AcArazuddham / taM-nRpam / siSeve-sevitavAn / anena 'AcAraH prathamo - dharmaH' iti jJApitam / yadyapi jJAnapUrNaH syAttathA'pi sAmAnyadRSTyA AcArabhraSTaH (nasevanArhaH syAt ) / tathA cAha - zIlavihInastu tathA zrutavAnapi nopajIvyate sadbhiH / zItalajalaparipUrNaH kulajaizcANDAlakUpa iva // 1 // tathA cA''huH pUjyAHguNasuTThiyassa ghayamahusittuvva pAvao bhAi / guNahINassa na sohai nehavihINo jaha paIvo // 1 // (bRhatkalpabhASyam gA0 245) tathA cA'nyenA'pyuktamkSIraM bhAjanasaMsthaM na tathA vatsasya puSTimAvahati / AvalgamAnaziraso yathA hi mAtRstanAtpibataH // 1 // tadvatsubhASitamayaM kSIraM duHzIlabhAjanagataM tu na / tathA puSTi janayati yathA hi guNavanmukhAt patitam // 2 // zIte'pyayanalabdho na sevyate'gniryathA smazAnasthaH / zIlavipannasya vacaH pathyamapi na gRhyate tadvat // 3 // 1. ama0 pra0 svargavarge - 74-75 / 2. guNasusthitasya ghRtamadhusikta iva pAvako bhAti / guNahInasya na zobhate sa snehavihIno yathA pradIpaH // (chaayaarthH)|| 31
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritreNa vihInaH zrutavAnapi nopajIvyate sadbhiH / zItalajalaparipUrNaH kulajaizcANDalakUpa iva ||4|| AcArapUtatvAt sa rAjA jagatpAvanasyA'pi sevya AsIditi bhAvaH // vAcyaparivartanaM tvevam-girinirjharANAM tuSAraiH pRktenA'nokahAkampitapuSpagandhinA pavanenA'nAtapatra AtapaklAnta AcArapUtaH sa siSeve // parvatasaritpravAhANAM zItalAn vArikaNAn vahan ISatkampitAnAM tarupuSpANAM gandhaM - vahanmandaH zItalaH sugandhaH jagatpAvayangandhavahaH tasmin vane chatrarahitaM AtapatApitaM : sadAcArapavitraM taM dilIpaM sevitavAn iti saralArthaH // 13 // zazAma vRSTyA'pi vinA davAgnirAsIdvizeSA phalapuSpavRddhiH / UnaM na sattveSvadhiko babAdhe tasmin vanaM goptari gAhamAne // 14 // zazAmeti / gopAyatIti goptA, tasmin goptari-rakSayitari / tasmin dilIpe. rAjJi / vanam-araNyam / gAhate'sau gAhamAna:, tasmin gAhamAne pravizati sati / vRSTya * vinA'pi - varSANAmabhAve'pi / dunotIti davaH / davasya agniH davAgniH - vanAgniH "davadAvau vanAnale" iti haima: 1 / "davadAvau vanAraNyavahnI" ityamaraH / anyatra tu davanaM 'dava iti bhAve 'du' dhAtorapi bhavati upatApe / zazAma zAnto babhUva / phalAni ca puSpANi ca phalapuSpANi, phalapuSpANAM vRddhiH phalapuSpavRddhiH sasyakusumavRddhiH / "vRkSAdInAM phalaM sasyam" ityamaraH / viziSyata iti vizeSA; 'bhAvA'kartrIH' (5|3|18|| ) iti 'zrIsi0 he0 za0' sUtreNa, pANinIyamate tu bAhulakAt . karmaNi 'ghaJ' - atizayitA / AsIt - abhUt / sattveSu jantuSu madhye 'saptamI cA'vibhAge.. nirddhAraNe' (2|3|109 ||) iti 'zrIsi0 he0 za0' sUtreNa, 'yatazca nirdhAraNam' [2|3|41 || ] - iti pANinIyasUtreNa ca saptamI / "sattvamastrI tu jantuSu" ityamaraH / adhika: - prabala:1. abhi0 ci0 anekArthasaGgrahe dvi0 512 / 214 / 15 / 221 / 2. ama0 tR0 nAnArthavarge 3. ama0 dvi0 vanauSadhivarge 4. ama0 tR0 nAnArthavarge - 32
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra (sabala:) siMhAdirityarthaH / UnaM-durbalam hariNAdikam / na babAdhe-na pIDayAmAsa // vAcyaparivartanaM tvevam-goptari tasmin (sati) vanaM gAhamAne (sati) davAgninA vRSTyA vinA'pi zeme / phalapuSpavRddhyA vizeSayA abhUyata / sattveSu adhikena UnaM na * - babAdhe // aho ! alaukika: prabhAvastasya rAjarSeryasmin praviSTamAtra eva tasmin mahAvane / vRSTyA vinA'pi vanAgniH zazAma, vRkSalatAdayo'pi prabhUtayA phalapuSpalakSmyA cakAsire, / kA prabalAzca jIvA nirbalahiMsanAt viremuH / sabalo vanyajanturdurbalaM na bAdhate sma, iti / saralArthaH // 14 // saJcArapUtAni digantarANi kRtvA dinAnte nilayAya gantum / pracakrame pallavarAgatAmrA prabhA pataGgasya munezca dhenuH // 15 // saJcAreti / palyate sampadA iti 'pal(lla)-gatA'viti bhvAdigaNadhAtoH vipi / pal, lUyate iti 'lU[gz] chedane' iti kryAdigaNadhAtoH karmaNi api lavaH, pal cA'sau ra lavazca pallavaH / "pallavo'strI kisalayam" ityamaraH / abhinavaH patravistAraH / "rAgo'nuraktau kA * mAtsarye klezAdau lohitAdiSu" iti zAzvataH / atra rajyate'neneti karaNe 'ghabi' / 'ghabi bhAvakaraNe' (4 / 2 / 52 / / ) iti 'zrIsi0heza0' sUtreNa 'ghaJca (ghani ca) bhAvakaraNayoH' [6 / 4 / 27 / / ] iti 'pANinIya'sUtreNa ca nalupi rAgaH-varNavizeSaH / AdhyAtmikavicAre tu viSayeSu ime zobhanA ityadhyAsena 'raJjanasvarUpA'bhinivezAtmikA yA cittavRttiH sA ra rAgaH' pallavasya rAgaH pallavarAgaH / tAmyatIti icchArthakadivAdigaNIya tama' dhAtoH aki * dIrgha tAmrA / pallavarAga iva tAmrA pallavarAgatAmrA / ___patan san gacchatIti pataGgaH, athavA patatau iti bhvAdizcurAdizca patR aizye cora ko divAdiH / atra patatIti bhvAdipatadhAtoH aGgaci pataGgaH, tasya pataGgasya sUryasya / * "pataGgaH pakSisUryayoH" iti zAzvataH / "pataGgaH sUrye zalabhe khage zAlibhede madhUkavRkSe / ca" / prakarSeNa bhAtIti prabhA-kAntiH / manyate jagatastrikAlAvasthAmiti, mananazIlo vA so muniH, tasya muneH / dhenuH / ca / dizAmantarANi tAni digantarANi-digavakAzAn / * 1. ama0 dvi0 vanauSadhivarge - 14 / / ARREARS 33
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ "antaramavakAzAvadhiparidhAnAntadhibhedatAdarthya" irtyamaraH / saJcaraNaM saJcAraH / pUyante smetipUtAni-zuddhAni / saJcAreNa pUtAni saJcArapUtAni / kRtvA-vidhAya / dyati tamaH, dodhAtornaki dinam / dIvyati raviratra dyati tama iti vA "dinanagna[ phena-cihnabadhna-dhena stena-aura cyauknAdayaH]'' // 268 / / auNAdi0sUtreNa nAnte nipAtane dinaM puMklIbaliGgaH / "tatra'hardivaso kA * dinam, divaM dhurvAsaro ghasraH" iti haima: / dinasya anto dinAntaH, tasmin dinAnte- sAyaMkAle / nilIyate'treti nipUrvAt 'lI' dhAtoH aci nilayaH / "gRhe, AvAsasthAne ca" / tasmai nilayAya-astamayAya / dhenupakSe AlayAde(ya)va gantuM prckrme-upkraantvtii| 'propAdArambhe (3 / 3 / 51 // ) iti zrIsivheza0' sUtreNa 'propAbhyAM samarthAbhyAm' [1 / 3 / 42 // ] - / iti pANinIyasUtreNa cA''tmanepadam // vAcyaparivartanaM tvevam-pallavarAgatAmrayA pataGgasya prabhayA munerdhenvA ca digantarANi * saJcArapUtAni kRtvA dinAnte nilayAya gantuM pracakrame / / abhinavakisalayarAgaraktA sUryakAntirvaziSThanandinI ca sarvaM dinaM vane nikhilAni digantabhAgAn nijasaJcaraNena pavitrIkurvANA sandhyAsamaye'stamayAbhimukhI nijasthAnAbhimukhI * ca jAtA, iti saralArthaH // 15 // tAM devatApitratithikriyArthAmanvagyayau madhyamalokapAlaH / babhau ca sA tena satAM matena zraddheva sAkSAdvidhinopapannA // 16 // tAmiti / madhye bhavaH madhyamaH / lokyate'sAviti lokRdhAtoH karmaNi ghatri lokaH / madhyamazcA'sau lokazca madhyamalokaH / madhyamalokaM pAlayatIti madhyamalokapAla:martyalokAdhipaH / devante iti devAH, devA eva devdhamtoH svArthe tali devatAH / "kvacitra svArthikA api pratyayAH prakRtito liGgavacanAnyativartante'' iti bhASyokteH strItvam / ke 'devatA indrAdau sure' / pAntIti pAdhAtoH tRci pitaraH / atanti satataM gacchanti na tiSThanti kA * ekatreti atdhAtoH ithini atithayaH / "atithiH adhvayogena, Agantuke, gRhAgate, viSaye saba ca" / tasya indriyeSu saMsargamAtrakAla eva cetasi sthiti!ttarakAlamiti gatiH anumIyate / 1. ama0 tR0 nAnArthavarge - 195 / * 2. abhi0 ci0 dvi0 - 138 /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ "syurAvezika AganturatithirnA gRhAgate" irtyamaraH / athavA nA'sti tithiryeSAM te'tithayaH / tathA cA''ha- tithiparvotsavAH sarve tyaktA yena mahAtmanA / atithiM taM vijAnIyAccheSamabhyAgataM viduH // 1 // iti kArikoktyA tu sarvatyAgavAn samabhAvabhAvitAtmA'nagAra eva gRhyate / gRhAgataH / prAghUrNakAdistu abhyAgatazabdenocyate, atra tu na tathA / devatAzca pitarazca atithayazca me devatApitratithayaH / kriyate iti kRdhAtorbhAve zapratyaye TApi ca kriyA / "kriyA Arambhe, aura ceSTAyAM, indriyavyApAre, pAkAdizabdapravRttinimitte, phalavyApArarUpe, dhAtorarthe, niSkRtau, * pUjAyAM, zikSAyAM, cikitsAyAM, karaNe, garbhadhAnAdisaMskAre, vyavahArapAdavizeSe ca" / devatApitratithInAM kriyAH yAgazrAddhadAnAdikAH / jainamate tu stavanabhaktisatkArAdikAH devatA pitratithikriyAH / aryate-gamyate-prApyate ityarthaH, athavA arthyate'sAviti arthadhAtoraci * arthaH / devatApitratithikriyA eva arthaH-prayojanaM yasyAH sA devatApitratithikriyArthA, tAM devatApitratithikriyAm / ___ tAM dhenum / anu aJcatIti anupUrvAt aJcadhAtoH kvipi anvak-anupadam, // yayau-jagAma / satAm-uttamAnAm / / keSAJcinmate 'manaNa-pUjAyAM' yujAdiH / 'maniNa-stambhe' stambho garvaH, curAdirAtmanepadI, pakSe manatIti candraH / anyatra 'maniMc-jJAne' divAdiH / 'manUyi-bodhane kA * tanAdiH / atra tu garvArtho na saMbhavati, tena manyate'sAviti 'jJAnecchAIrthajIcchIlyAdibhyaH para ktaH' (5 / 2 / 92 / / ) iti 'zrIsi0he0za0' sUtreNa 'matibuddhipUjArthebhyazca [3 / 2 / 188 // ] iti / * 'pANinIya' sUtreNa ca vartamAne 'kte' mataH, tena matena-mAnyena / satAmityatra 'karmaNi * kRtaH' (2 / 2 / 83 // ) iti 'zrIsivheza0' sUtreNa 'ktasya ca vartamAne' [2 / 3 / 67 // ] iti / 'pANinIya'sUtreNa ca SaSThI / tena satAM matena, sadbhiH mAnyena, tena-rAjJA / upapadyate smeti ra upapannA-yuktA / sA-dhenuH / satAM matena vidhIyate iti vidhiH, tena vidhinA-anuSThAnena upapannA-yuktA / sAkSAt pratyakSA, zraddhA-Astikyabuddhiriva / babhau-zuzubhe / 'sadbhirmAnyena vidhinA yuktA zraddhopapanne'ti kathanena jJAnakriyAbhyAM mokSaH iti / . ama0 vi0 brahmavarge - 36 / 35
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ - CAMERA m | jainasUtraM satyApayati / zraddhAM vinA vyavahAro'pi nopapadyate / yathA'syA'yaM putra itivyavahAro'pi zraddhayaiva, tarhi atIndriyasUkSmapadArthAvabodhe jJAnivacanasya zraddhAM vinA na nirvAho bhavati / kevalA zraddhA'pi nA'rthavatI, na kevalA prajJA'pi / anyathA kevalayA aura A zraddhayA zAktAnAM paJcamakArAsevanAdeva muktirityAdInAmapi sArthakyaM syAt / kevalayA ca - prajJayA kasyA'haM putra ityapi nirNayo na syAt / ata evA'tra zraddhAzabdena prajJAviziSTA zraddhA ra grAhyA / tathA ca tasya paryAyaH Astikyabuddhiriti prajJAviziSTA kevalA zraddhA zobhanA'pi sadanuSThAnaM vinA na zobhatetarAm / evaM dhenurapi tena rAjJA yuktA zobhate / jJAnakriyAnayayoH zAstre upAlambhavacanAni tu arthavAdaparANi iti nyAyAcArya-nyAyavizAradabirudaiH pUjyaiH - zrIyazovijayavAcakaiH 'khaNDanakhaNDakhAdye' samarthitam // ___ ata eva satAM matena vidhinopapannetyuktam / etena sadvidherapi prAbalyaM yajjainazAstrakAraiH pratipAditaM tatsamarthitam / tathA cA''ha AsannasiddhiyANaM vihipariNAmo ya hoi sayakAlaM / vihicAo avihibhattI abhavvajiadUrabhavvANaM // 1 // dhannANaM vihijogo vihipakkhArAhagA sayA dhannA / vihibahumANI dhannA vihipakkha-sadUsagA dhannA // 2 // vihikaraNaM guNirAo avihiccAo ya pavayaNujjoo / arihaMtasugurusevA imAI sammattaliMgAiM // 3 // kiJca vyavahAralopakAnAM caraNakaraNanAzakatvaM tIrthanAzakatvaM ca jainazAstra uktam / yadAhuH- nicchayamavalaMbaMtA nicchayao nicchayaM ayANaMtA / nAsaMti caraNakaraNaM bAhirakiriyAlasA keI // 1 // ityoghaniryuktau (gA.761) / "vavahAranaucchee titthuccheo jaovassaM" iti vyavahArabhASye / ___ vAcyaparivartanaM tvevam-sA devatApitratithikriyArthA anvag yaye madhyamalokapAlena * babhe ca tayA tena satAM matena zraddhayeva sAkSAt vidhinopapannayA // 16 // 36
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sa palvalottIrNavarAhayUthAnyAvAsavRkSonmukhabarhiNAni / yayau mRgAdhyAsitazAdvalAni zyAmAyamAnAni vanAni pazyan // 17 // sa palvaleti / yadyapi nAnAzakyatAvacchedakadharmatve zaktau sandehaH, tathA'pi / zakyatAvacchedakatAvacchedakaikye na zaktau sandehaH iti naiyAyikaniSkarSaH / evaM ca tacchabdasya kA * buddhisthatvopalakSitatattaddharmAvacchinne zaktatvena zakyatAvacchedakatAvacchedakarUpasya upalakSaNI bhUtabuddhisthatvadharmasyaikatvena tatpadazaktau na sandehaH / atra tacchabdena dilIpatvasya buddhisthatvAta tacchabdena dilIpa eva grAhyaH / sa dilIpaH / | uttIryante smeti uttIrNAni / varAyA'bhISTAya mustAdilAbhAyA''hanti-khananti bhUmim - ki iti varAhaH, AparvAt (han) dhAtoH 'Da:' "zUkare striyAM GIp, yajJavarAhAkhye, viSNoravatArabhede puM0 parvatabhede, mastake, zizumAre, vArAhIkande, bhAnabhede, dvIpabhede ca" | varAhANAM yUthAni varAhayUthAni / palyate'sAviti 'pal-gatau' paldhAtoH 'zamikamipalibhyo / valaH' / 499 // iti auNAdike vale palvalaH puMklIbaH / "vezantaH palvalo'lpam" iti kA haima: / alpaM- saraH / palvalebhyo'lpajalAzayebhyaH uttIrNAni-nirgatAni varAhayUthAni yeSu / tAni palvalo-ttIrNavarAhayUthAni / barhANi santi yeSAM bahiNaH / "mayUro bahiNo bahI" ityamaraH / phalabarhAbhyAminac pratyayo vaktavyaH / A samantAd vasanti lokA yeSu te / M AvAsAH / AvAsAnAM vRkSAH AvAsavRkSAH / ut-UrdhvaM mukhaM yeSAM te unmukhAH / ra AvAsavRkSANAM unmukhA bahiNo yeSu tAni AvAsavRkSonmukhabarhiNAni / * nizAdAH bAlatRNAni zaSpANi vidyante eSu te zAdvalAH / 'naDazAdAdvalaH' (6 / 2 / 75 // ) iti 'zrIsi0he0za0' sUtreNa GitvalapratyayaH 'naDazAdAd ve(Dva)lacI [4 / 2 / 88 // ] iti 'pANinIya' sUtreNa Dvalaci [zAdvalaH / ] "zAdvala: zAdaharite zAdaH / kardamazaSpayoH" iti vizvaH / "zaSpakardamayoH zAdaH" iti zAzvataH / adhyAsyante smeti ra - adhyaasitaaH| mRgyante vyAdhairiti mRgAH / mRgaiH adhyAsitAH zAdvalAH yeSu tAni. mRgAdhyAsitazAdvalAni / varAhabahiNazaSpAdimalinimnA'zyAmAni zyAmAni bhavantIti-zyAmAyamAnAni 1. abhi0 ci0 catu0 - 1095 / '2. ama0 dvi0 siMhAdivarge - 32 / antiye 37
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 'DAclohitAdibhyaH pit' (3 / 4 / 30 / / ) iti 'zrIsihe0za0' sUtreNa Sit kyaG / * 'lohitAdiDAjbhyaH kyaS' [3 / 1 / 13||] iti 'pANinIya'sUtreNa ca kyaS / 'kyaGgo na vA' (3 / 3 / 43 // ) iti zrIsihe0za0' sUtreNa 'vA kyaSaH' [1 / 3 / 90 // ] iti 'pANinIya'ka sUtreNa cA'tmanepade zAnac / athavA zyAmAnIvA''carantIti zyAmAyamAnAni, Atmanepadam, ma * tata Anaz, iti vyutpattau 'zrIsivheza0' 'kyaG' (3 / 4 / 26 / / ) iti sUtreNa kyaG, tata - AnazaH, 'kartuH kyaG salopazca' [3 / 1 / 11 / / ] iti 'pANinIya'sUtreNa kyaz / tataH zAnac / vanAni / pazyatIti pazyan , "zatRzAnau tiptevat" iti parasmaipade zatRpratyayaH, para / san / yayau-jagAma // vAcyaparivartanaM tvevam-tena palvalottIrNavarAhayUthAnyA[vA]savRkSonmukhabahiNAnimRgAdhyAsitazAdvalAni zyAmAyamAnAni vanAni pazyatA (satA) yaye // sa dilIpaH pratyAvartamAnaH sandhyAgame palvalebhyo nirgatAni zUkarayUthAni nizAyApanArthaM va cA''vAsavRkSonmukhaM ca gacchanto barhiNo(Na)zca zaSpasAmyeSu sukhaM sthitvA vizrAmyamANAn mRgAn ca pazyan san dRSTvA eteSAM malinimnA pradoSAndhakAreNa zyAmAyamAnAni vanAni M pazyan vaziSThAzramaM prati jagAma, iti saralArthaH // 17 // / ApInabhArodvahanaprayatnAd gRSTigurutvAdvapuSo narendraH / ubhAvalaJcakraturaJcitAbhyAM tapovanAvRttipathaM gatAbhyAm // 18 // ___ApIneti / girati iti 'gRt-nigaraNe' itidhAtoH 'go gRS ca' // 649 // iti ko uNAdi 'zrIsi0he0za0sUtreNa gRSAdeze tipratyaye ca gRSTiH / gRhNAti sakRt garbhamiti vA kA gradhAtoH ticpratyaye pRSodarAditvAt 'pANinIya'mate gRSTiH / sakRtprasUtikA gauH / "gRSTiH sakRtprasUtikA" iti haima:' / 'sakRtprasUtA gauH gRSTi'riti halAyudhaH / indatIti indraH, narANAmindraH narendraH / ubhau-yathAkramam / ApyAyate smetyApInam, AGpUrvAt 'opyAyaiG* vRddhau' dhAtoH kte pyAyaH pItve tasya natve cA''pInam / 'AGo'ndhUdhasoH' (4 / 1 / 93 // ) iti zrIsivheza0' sUtreNa 'pyAyaH pI' [6 / 1 / 28 // ] iti 'pANinIya sUtreNa ca pyAdezaH / * 'DIyazavyaiditaH ktayoH' (4 / 4 / 61 // ) iti 'zrIsi0heza0' sUtreNa 'zvIdito niSThAyAm' * 1. abhi0 ci0 catu0 1268 / 38
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 7|2|14|| ] iti 'pANinIyasUtreNa ca igniSedhe 'sUyatyAdyoditaH' (4/2/70|) iti 'zrIsi0 he0za0' sUtreNa 'oditazca' (8|2|45 ||) iti 'pANinIya' sUtreNa ca tasya 'natvam / ApIna: puMklIbaliGgaH / ApInam UdhaH / " Udhastu klIbamApInam" itrtyamaraH / "ApInamUdhaH" iti haimaH / ApInasya bhAraH ApInabhAraH / ut- UrdhvaM vahanaM udvahanam / ApInabhArasya udvahanam ApInabhArodvahanam / ApInabhArodvahanasya prayatna: ApInabhArodva- hanaprayatnaH, tasmAt ApInabhArodvahanaprayatnAt / vapuSaH, upyante dehAntarabhogasAdhanabIjabhUtAni karmANyatreti vapdhAtoH usi vapus / " vapuH zarIre, prazastAkAre ca" / tasya vapuSaH - zarIrasya / guroH bhAvaH gurutvam, tasmAd - gurutvAt - sthaulyAt / aJcyete iti pUjArthaka' aJca' dhAtoH karmaNi vartamAne ke, tAbhyAm - aJcitAbhyAm / mandamandagamanena prazastAbhyAm / gamane iti gate, tAbhyAM gatAbhyAm / tapasaH vanaM tapovanam / tapovanAdAvRttiH tapovanAvRtti: / tapovanAvRtteH panthAH tapovanAvRttipatha:, taM tapovanAvRttipatham / 'RkpUH pathyapo't (7|3|76 ||) iti 'zrIsi0 he0 za0' sUtreNa, samAsAnto't / RkpUrabdhUH pathAmAnakSe [ 5/4/74 || ] iti 'pANinIya' sUtreNa ca samAsAnto 'a' pratyayaH / alaJcakratuH - bhUSayAmAsatuH // vAcyaparivartanaM tvevam gRSTyA narendreNa ca ubhAbhyAM ApInabhArodvahanaprayatnAd puSa gurutvAt aJcitAbhyAM gatAbhyAM tapovanAvRttipatha: alaJcakre / / sA nandinI mahodhobhArAt dilIpazca nRpaH zarIrabhArAd dvAvapi mandaM mandaM gamanena tapovanAvRttimArgamalaJcakratuH, iti saralArthaH // 18 // vasiSThadhenoranuyAyinaM tamAvartamAnaM vanitA vanAntAt / papau nimeSAlasapakSmapatirupoSitAbhyAmiva locanAbhyAm // 19 // vasiSThadhenoriti / atizayena vasumAn vasiSThaH / 'guNAGgAd [veSTheyasU]' (7|3 / 9 / / ) [si0] iti iSThe 'vin-matorni (rNI) SThe [ yasau lup ] ' [7|4|32||][si0] iti matorlupi 'trantyasvarA''deH' (7|4|43||) [si0] ityantyasvarAdilope vasiSThaH / arundhatI jAyA'syeti 'jAyAyA jAni:' ( 7 / 3 / 164 | | ) iti [ si0] sUtreNa jAnyAdeze arundhatIjAniH / 1. ama0 dvi0 vaizyavarge - 74 / 2. abhi0 ci0 catu0 1272 / 39
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAI ANTRA "vaziSTho'rundhatIjAniH" iti haima:' / vasiSThasya dhenuH vasiSThadhenuH, tasyAH vasiSThadhenoH / / anuyAtIti anuyAyI, tam anuyAyinam-anucaram / vanasyA'ntaH vanAntaH, tasmAd / vanAntAt / Avartate'sau AvartamAnaH, tam AvartamAnaM-pratyAgatam / taM dilIpam / vanyatese bhajyate sma vanitA-sudakSiNA / "strI nArI vanitA vadhUH, vazA sImantinI vAmA, varNinI mahilA'balA, yoSA yoSit // iti haima: / 'pacyate vistIryate sAtmannAtman' // 996 // iti 'auNAdizrIsi0' sUtreNa mani se nipAtane, pakSma puMklIbaliGgaH / "pakSma syAd netraromaNi" iti haima: / paJcyate iti / * paGktiH / "rAjirlekhA tatirvIthI, mAlAlyAvalipaGktyaH , dhoraNI zreNI" iti haima: / - pakSmaNAM patiH pakSmapatiH / nimeSeSu, nimeSaNAni nimeSAH / "nimeSastu nimIlanam" iti haima: / na lasatItyalasaH alatIti vA tpynni-pnylydhi-rdhi-naabhi-nmymi-cmi| tami-caTyati-paterasaH // 569 / / iti 'auNAdizrIsi0' sUtreNA'si alsH| aura "athA''lasyaH zItako'lasaH, mandastundaparimRjo'nuSNaH" iti haima:6 / alasA * pakSmapati-ryasyAH sA nimeSAlasapakSmapaGktiH -nirnimeSA satItyarthaH / locyate AbhyAm / - locane / "cakSurakSIkSaNaM netraM, nayanaM dRSTirambakam, locanaM darzanaM dRk ca" iti haima: / locanAbhyAM-karaNAbhyAm / upavasataH smeti upoSite, tAbhyAm upoSitAbhyAMmA bubhukSitAbhyAm / vasateH kartari ktaH / upavAsaH - bhojananivRttiH / iva / papau-pItavatI / kI yathopoSito'titRSNayA jalamadhikaM pibati, tadvadatitRSNayA'dhikaM vyalokayadityarthaH / / anenA'rthakaraNenA'sya vRttikAro mallinAthaH caturvidhAhAratyAgarUpa eva vAstava upavAsaH, na tu phalAhArarUpaH iti jJApayati / upavAso bhojananivRttiriti vyAkhyAnena ca aura tridhAhAratyAgarUpasyA'pyupavAsatvaM saGgacchata eva / anena jainamate yat tridhAhAratyAgarUpaM / caturvidhAhAratyAgarUpaM vopavAsarUpaM (tat) saGgatimiyati / caturvidhAhAratyAgarUpa utkRSTaH, - tridhAhAratyAgarUpo jaghanyaH / phalAhArakaraNe tu upavAsabhaGgaH pracuradoSasambhavazca / 1. abhi0 ci0 tR0 849 / 2. abhi0 ci0 tR0 503-4 / 3. abhi0 ci0 tR0 580 / 4. abhi0 ci0 Sa0 1423 / 5. abhi0 ci0 tR0 578 / 6. abhi0 ci0 tR0 383-84 / 7. abhi0 ci0 tR0 575 / A 40
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcyaparivartanaM tvevam - vasiSThadhenoranuyAyI vanAntAdAvartamAnaH saH vanitayA / ko nimeSAlasapakSmapaGktyA satyA locanAbhyAmupoSitAbhyAmiva pape / vallabhasyA'darzanenA'dhIrA sudakSiNA nandinyA saha vanAt pratyAgacchantaM dayitaM vilokya ( tRSNAvisphAritena svanetrayugalena priyaM patiM nirbharaM dadarza / yathA kazcidupoSitaH pipAsitaH * san muhurmuhuH madhuraM jalaM pItvA'pi na zAnti prApnoti, tathA sudakSiNAyAH priyatama darzanaviyogatApitaM netrayugalamapi sudhAvatpriyatamarUpaM muhurmuhuH dRSTvA'pi na tRpti lebhe, iti / F, saralArthaH // 19 // puraskRtA vartmani pArthivena pratyudgatA pArthivadharmapatnyA / tadantare sA virarAja dhenurdinakSapAmadhyagateva sandhyA // 20 // ___puraskRteti / vartante'neneti vRtdhAtoH 'man' // 113 // iti 'uNAdizrIsi0'| sUtreNa manpratyaye vana klIbaliGgaH / "padavyekapadI padyA paddhatirva+vartanI / ayanaM kara - saraNirmArgo'dhvA panthA nigamaH sRtiH" iti haima: / tasmin vartmani / pRthivyAH IzaH, | 'pRthivIsarvabhUmerIzajJAtayozcAJ (6 / 4 / 156 / / ) iti zrIsi0 'sUtreNa aji pArthivaH, 'tasyezvaraH' [5 / 4 / 42 // ] iti 'pANinIya'sUtreNa vA'bi pratyaye pArthivaH / "rAjA rAT pRthivID, zakramadhyalokezabhUbhRtaH / mahIkSit pArthivo mUrdhAbhiSikto bhUprajAnRpaH" / iti haima:2 / tena ma pArthivena / pUrve deze puraH purastAt iti 'pUrvAvarAdhare[bhyo]'sastAtau puravadhazcaiSAm / 2- (7 / 2 / 115 / / ) iti 'zrIsi0'sUtreNa 'as-astAt' pratyayau purAdezazca / "puraH purastAt / purato'gratazca(taH)" iti haima: / kRdhAtoH karmaNi kte "siddhahema'mate Api 'pANi0'| mate TApi ca kRtA / puraH kRtA puraskRtA / dharatIti dhRdhAtoH 'artIristu-su-hu-sR-ghR| dhR-sR-kSi-yakSi-bhA-vA-vyA-dhA-pA-yA-vali-padi-nIbhyo maH // 338|| iti 'uNAdi| zrIsi0' sUtreNa 'ma'pratyaye dharmaH / durgatiprasRtAJjantUnyasmAd dhArayate tataH / dhatte caitAn zubhasthAne tasmAd dharmaH iti smRtaH / / "dharmaH puNyaM vRSaH zreyaH sukRte" iti haima:' / 'pANi 'mate dhRdhAtoH mani ho | 1. abhi0 ci0 catu0 983 / 2. abhi0 ci0 tR0 689-90 / 3. abhi0 ci0 10 1529 / 4. abhi0 ci0 10 1379 / SEN SAR 41
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ "dharma: puMnapuMli0 zAstravihitakarmAnuSThAnajanye, bhAviphalasAdhanabhUte, zubhAdRSTe' / 'yato'bhyudaya-' niHzreyasasiddhiH sa dharma:' / 'zrutismRtibhyAmuditaM yat sa dharma' ityukte zraute, smArte karmaNi / 'vihitakriyayA sAdhyo dharmaH puMsAM guNo mataH' ityukte, karmajanye, adRSTe, - Atmani / 'dehadhAraNAt' jIve, AcAre, vastraguNarUpe, svabhAve, upamAyAM, yAgAdau, ahiMsAyAM, nyAye, upaniSadi, yame, somAdhyAyini, satsaGge, dhanuSi, jyotiSokte, lagnAt navamasthAne ca; dAnAdau napuM0 " / iha tu zubhAdRSTaM dharmo yamopamApuNyasvabhAvAcAradhanvasusatsaGgerhatyahiMsAdau nyAyopaniSadorapi / "dharmaM dAnAdike" ityanekArthasaGgrahaH / pAtIti pAdhAto: 'pAtervA' // 659 // iti 'u0 zrIsi0 ' sUtreNa GIpratyaye nAntAgame 'ca patnI / "atha sadharmiNI patnI sahacarI pANigRhItI gRhiNI gRhAH dArAH kSetraM vadhUrbhAryA * janI jAyA parigrahaH dvitIyoDhA kalatraM ca" iti haima: / athavA 'pANinIya' mate [ patyurno yajJasaMyoge 4|1|33|| iti ] patizabdAt yajJasambandhe GIpi nuki ca patnI, patikRtayajJavatyAM - vidhinoDhAyAM yoSiti / 'siddhahemamate dharmAya patnI, 'pANi0 'mate ca dharmasya patnI dharmapatnI / pArthivasya dharmapatnI pArthivadharmapatnI, tayA pArthivadharmapatnyA / pratyudgamyate smeti pratyudgatA / sA / dhayati enAm dhenuH / tayordampatyorantare tadantare - madhye / antare iti saptamyantapratirUpakamavyayam / " madhyentarantareNAntare'ntarA" iti haima: / athavA 'pA0 'mate antareti 'iN' dhAtoH vici antare (raM) yadvA anitItyantaraM puMklIbaliGgaH / 'ani - kAbhyAM taraH ' // 437 // iti 'u0 zrIsi0 ' sUtreNa andhAto: . 'tara' pratyaye antaram | "madhyamantare" iti haima:' / 'pANi0 'mate tu antaM rAti - dadAtIti, rAdhAtoH kapratyaye "antaram avakAze, avadhau paridhAnAMzuke, antardhAne, bhede, parasparavailakSaNye, vizeSe, tadarthe, chidre, AtmIye, vinArthe, bahirarthe, vyavadhAne, madhye, sadRze ca / " tayorantaraM tadantaraM, tasmin tadantare / dIvyati raviratra dyati tama iti vA dinam / kSipyate iti 'bhidAdyaG (daya:)' (5/3/108 ||) iti 'zrIsi0 ' sUtreNa kSipdhAtoraGi kSapA / " nizA . nizIthinI rAtriH zarvarI kSaNadA kSapA triyAmA yAminI bhautI tamI tamA vibhAvarI rajanI. 1. anekArthasaGgrahe dvi0 320 / 3. abhi0 ci0 Sa0 1538 / 2. abhi0 ci0 tR0 512-13 / 4. abhi0 ci0 Sa0 1460 / 42
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa vasatiH zyAmA vAsateyI tamasvinI uSA doSendukAntA" iti haimaH / yadvA 'pA0'mate / kSapayati ceSTAmiti kSaidhAtoH Nici puki ca kSapA rAtrau / dinaM ca kSapA ca dinakSape / 'mabandhane' mavyata iti 'zikyAsyADhya-madhya-vindhya-dhiSNyAghnyaharmya-satya-nityAdayaH' // 364 // iti 'uNAdizrIsi0 'sUtreNa vasya dheyAnte (dhatve) ca nipAtane madhyam / 1 "madhyamantare" [iti haima:2] / svarabhede'pi "te mandra-madhya-tArAH syururaHkaNThazirodbhavAH" * iti haimH| dattilo'pi AhanRNAmurasi mandrastu dvAviMzatividho dhvaniH / sa eva kaNThe madhyaH syAttAraH zirasi gIyate // 1 // madhyaM layavizeSaH / "drutaM vilambitaM madhyamoghastattvaM ghanaM kramAt" iti haima: / eka bhAgurirapyA''ha-"lambitadrutamadhyAni tattvaughAnugatAni tu / " iti / mavyate badhyate me svarAdyatra madhyaH / "madhyo'valagnaM vilagnaM madhyamaH" iti / 0 haim:5| 'pANi0'mate tu mandhAtoH yaki nasya dhe ca nirukteH madhyaM puM0 na0 / * "dehasyA'vayavabhede, nRtyAdau, mandatvazIghratvabhinne, vyApArabhede, pUrvAparasImayorantarAle, parAya'saGkhyAto'rvAcInAyAM saGkhyAyAM, na0 tatsaGkhyAte ca" / "antyaM madhyaM parAyaM kara ce" ti lIlAvatI / "jyotiSokte, grahANAM gatibhede strI0, tadvati grahe pu0, nyAyye, * antavartini ca trili0" / "madhyaM nyAyye'valagne antar" iti anekArthasaMgrahaH6 / iha - tvantaH dinakSapayormadhyaM dinakSapAmadhyam / gamyate smeti gatA / dinakSapAmadhyaM gatA * dinakSapAmadhyagatA / sandhyAyantyasyAmiti, yadvA sajyete sandhIyeta ahorAtrAvasyAmiti saJdhAtoH 'saJjerdhana ca' // 359 // iti 'u0 zrIsi0' sUtreNa yapratyayo dho'ntAdezazceti sandhyA / "sandhyA tuma * pitRsUH" iti haimaH / yadvA "pA0 mate sampUrvAt dhyaidhAtoraGi sandhiH / sandhizabdAt / 1. abhi0 ci0 dvi0 141-42-43 / 2. abhi0 ci0 Sa0 1460 / * 3. abhi0 ci0 10 1402 / 4. abhi0 ci0 dvi0 292 / 5. abhi0 ci0 tR0 607 / 6. anekArthasaGgrahe dvi0 365 / 7. abhi0 ci0 dvi0 140 / R 43
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhavArthe yati veti' sandhyA / ekarUpakAlottara bhAvipararUpakAlasyA'vakAze, divArAtrasyamadhyavarttikAle, sa ca divAzeSadaNDasahitarAtriprathamadaNDAtmakaH kAlaH / tayozcaturdaNDAtmaka kAlazca / "triyAmAM rajanIM prAhustyaktvA''dyantacatuSTaye / nADInAM tadubhe sandhye divasAdyantasaMjJite" // iti smRtiH / 44 " ahorAtrasya yaH sandhiH sUryanakSatravarjitaH / sA ca sandhyA samAkhyAtA" // iti smRtiH / sAyAhne sandhyAkAle upAsyadevatAbhede / tadupAsanA-yAJcA / " sandhyAmupAsate ye tu niyataM zaMsitavratAH // " iti smRtiH / "prAtaH sandhyAM tataH kRtvA saGkalpaM budha Acaret" iti smRtiH / catvAryAhuH sahasrANi varSANAM tu kRtaM yugam / tasya tAvacchatI sandhyA sandhyAMzazca prakIrtitaH // ityukte, yugasandhikAle, nadIbhede, brahmapatnIbhede, cintAyAM, saMzrave, sImAyAM, sandhAne, ca / atra tu divArAtrasya madhyakAlaH sandhyA / iva - 'ivi - vyAptau' dhAtoH kapratyaye iva avyayaM, sAdRzye utprekSAyAM ISadarthe vAkyAlaGkAre ca / iha tu utprekSAyAm / virarAja - zuzubhe // vAcyaparivartanaM tvevam -vartmani pArthivena puraskRtayA pArthivadharmapatnyA ca pratyudgatayA - tayA dhenvA tadantare dinakSapAmadhyagatayA sandhyayeva vireje || mArge mahiSI dhenoragrataH pazcAt dilIpazca yathA dinanizayoH madhye sthitA (kisalayarAgAruNA) sandhyA cakAsti tathaiva tayoH sudakSiNAdilIpayormadhye'vasthitA nandinyapi' . didIpe, iti saralArthaH // 20 // pradakSiNIkRtya payasvinIM tAM sudakSiNA sAkSatapAtrahastA / praNamya cAnarca vizAlamasyAH zRGgAntaraM dvAramivA'rthasiddheH // 21 // pradakSiNIkRtyeti / na kSapyante ityakSatA: puMklIbaliGgaH / puMsi ayaM bahucanAnta: 44
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ cmom "lAjAH syuH punarakSatAH" iti haima: / pAti-rakSati AdheyaM, pIyate'smAditi vA pAtraM triliGgaH / "pAtrAmatre tu bhANDam(bhAjana)" iti haima: / pibanti anena pAtram / 'nI dAv-zas-yu-yuja-stu-tuda-si-sica-miha-pata-pA-nahastraTa (5 / 2 / 88 / ) iti 'zrIsi0'ra sUtreNa traT, 'pA0'mate pAdhAtoSTran / "pAtraM sruvAdikam" iti haima: / pIyate iti pAtraM / pravAhaH triliGgaH / "pAtraM tadanantaram" iti haima: / pAnti svabhUmikAmiti pAtrANi 'tra' // 446 / / iti 'uNAdizrIsi0'sUtreNa pAdhAtoH traT / "pAtrANi nATye'dhikRtAH" iti / haima:5 / pApAt trAyate iti niruktivazAt pAtram / "pAtraM jalAdyAdhAre, bhojanayogye'matre, ma * jJAnacaraNayukte, dAnayogye, munau, yajJIye, sruvAdau, tIradvayamadhyavartini jalAdhArasthAne, * A nATake'bhinaye, nAyakAdau ca napuMsakaH" / atra tu pAtramamatram / akSatAnAM pAtram akSatapAtram / akSatapAtreNa saha vartete iti sAkSatapAtrau / hasatIti hastaH-'damyami-tami-mA-vA-pU-dhUga-ja-hasi-vasyasi vitasi masINbhyastaH' // 200 / / iti '[ u]zrIsi0' sUtreNa 'hasehasane'dhAtoH 'te' hastaH-nakSatravizeSaH / "hastaH savitRdevataH" [iti haima:6] / hasatyanena / hastaH puMklIbaliGgaH / hasadbhiH mukhe dIyate vA hastaH / "paJcazAkhaH zayaH zamaH hastaH pANiH karaH" iti haima: / "hastaH prAmANiko madhye madhyamAGgalika:(kUpa)ram" iti / haima: / hasto'GgulaviMzatyA caturanvitayA iti tadarthaH / "caturviMzatyaGgalAnAM hastaH" iti / / haima: / hasyate'nena iti hastaH / "hastinAsA karaH zuNDA hastaH" iti haima:10 / atra hai hastakriyAkAritvAt hastaH / 'pANinIya'mate tu hasdhAtoH tani hastaH puM0 / "hastaH / - dehAvayavabhede caturviMzatyaGgulaparimANe" / 'yavodarairaGgalamaSTasaGkhyaiH hasto'GgalaiH SaDguNitaizcaturbhiH' iti lIlAvatI / hastizuNDe ca, azvinyAdiSu trayodaze nakSatre puM0 strI0 'jAhnavI hastayoge' iti / purANam / 'puSpA hastA tathA svAtiH' iti jyotiSam / samUhe ca yathA kezahastaH / atra 1. abhi0 ci0 tR0 401 / 2. abhi0 ci0 ca0 1026 / 3. abhi0 ci0 ta0828 / 4. abhi0 ci0 ca0 1079 / 5. abhi0 ci0 dvi0 327 6. abhi0 ci0 dvi0 112 / 7. abhi0 ci0 tR0 591 / 8. abhi0 ci0 tR0 599 / 9. abhi0 ci0 tR0 887 / 10. abhi0 ci0 ca0 1224 / F
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ - tu dehAvayavabhedo hastaH / sAkSatapAtrau hastau yasyAH sA sAkSatapAtrahastA / athavA akSataiH saha vartamAnaM sAkSatam / sAkSataM pAtraM hastayo: yasyAH sA sAkSatapAtrahastA / yadi vA sA iti vyastaM, akSatapAtraM hastayo: yasyAH sA akSatapAtrahastA / sA sudakSiNA / prazastaM payo'styasyAH sA payaH zabdAt prazaste vini GIpi ca payasvinI, tAM payasvinIm - prazasta kSIrAm / tAM dhenum / pradakSiNIkRtya - parikramya / praNamya ca / asyAH dhenvAH 'vervizAzaGkaTau (7|1|123 // ) iti 'zrIsi0 'sUtreNa vizAlaM vizaGkaTaM . sAdhU / "vizAlaM tu vizaGkaTam, pRthUru pRthulaM vyUDhaM vikaTaM vipulaM bRhat / sphAraM variSThaM, vistIrNaM tataM bahu mahad guru" iti haimaH / "vizaGkaTaM pRthu bRhat vizAlaM pRthulaM mahat" - ityamareH / zRNAtIti zRGgam- 'zRGgazArGgAdaya: // 96 // iti ' uNAdizrIsi0 'sUtreNa zRdhAtorgAnto nipAtaH / "viSANaM kUNikA zRGgam" iti haimaH / zIryate nirghAteneti vA zRGgam- zikharam / " zRGgaM tu zikharaM kUTam" iti haimaH / athavA zRdhAtorgAne pRSodarAditvAnmumAgame hrasve ca "zRGgaM na0 parvatoparibhAge, prAdhAnye, cihne, jalakrIDArthayantrabhede, 'pIcakArI' ti lokaprasiddhe, kAmodreke, pazvAderviSANe, mahiSazRGganirmitavAdyabhede, utkarSe, Urdhve, tIkSNe, . padme ca; kUrcazIrSakavRkSe ca puM0" / atra tu zRGgaM viSANam / zRGgayorantaraM zRGgArantam,. zRGgamadhyadezaM lalATapaTTamiti yAvat / aryate'sau artha: / 'kami-pru-gArtibhyasthaH ' // 225 // iti 'uNAdizrIsi0 ' sUtreNa RdhAtoH thaH / athavA arthyate iti artha: / "kAryaM syAdarthaH kRtyaM prayojanam" iti haima:' / athavA 'artha - yAcane' adAdiH curAdi: Atma0 dvi0 seT, arthayate Artithat - matAntare arthApayate ArtathApata iti " artha: puMbhAvakarmAdau yathAyathaM acviSaye, abhidheye, dhane, vastuni, prayojane, nivRttau hetau prakAre, abhilASe, uddezye tu" / atra tu prayojanamuddezyamityAdi yathAyogam / " 1. abhi0 ci0 Sa0 1429-30 / 3. abhi0 ci0 ca0 1264 | 5. abhi0 ci0 Sa0 1514 / 2. ama0 tR0 vizeSyanighnavarge-58 / 4. abhi0 ci0 ca0 1032 / 46
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhyati asyAmiti siddhiH / athavA sedhanaM siddhiriti sidhdhAto: ktini(tau) "siddhiH RddhinAmauSadhe, (durvAyAm) yogebhede'ntardhAne, niSpattau, pAke, pAdukAyAM, mokSe, vRddhau, sampattau, aNimAdyaSTavidhaizvarye, buddhau, sAdhyavattayA nizcaye, dakSakanyAbhede ca / " atra - tuH niSpatti: / arthasya siddhiH arthasiddhiH, tasyAH arthasiddheH- kAryaniSpatteH / ubhyate pUryate iti dvAram / 'dvAra - zRGgAra-bhRGgAra-kalhAra- kAntAra- kedAra- khAraDAdayaH // 411 // iti 'uNAdizrIsi0 ' sUtreNa 'umbhat pUraNe' itidhAtoH dvAdeze Arapratyaye ca - dvAram / dvArayatIti vA tatra dvAram / " valajaM pratIhAro dvArdvA re" iti haima:' / 'pANi0 'matetu dvAraM na0 / dvRdhAtorNici aci ca " dvAraM gRhAdinirgamanasthAne, pratIhAre, upAye, mukhe ca" / 'atra tu dvAraM pravezamArgam / iva / Anarca - arcayAmAsa - pUjayAmAsa iti yAvat / arcate: _ bhauvAdikAt parokSA, 'pANi0 ' mate liT // vAcyaparivartanaM tvevam-sAkSatapAtrahastayA sudakSiNayA tAM payasvinIM pradakSiNIkRtya praNamya cA'syA vizAlaM zRGgAntaramarthasiddheH dvAramivA''narthe / tataH sudakSiNA tandulAdisahitamarghabhAjanamAdAya zubhrakSIrAM tAM gAM prathamaM pradakSiNakriyayAsanmAnitAM cakAra; pazcAcca tAM praNamyA'rthasiddheH pravezamArgamiva tasyAH zRGgayoH madhyasthAnamarghyadAnena pUjitavatI, iti saralArtha: // 21 // vatsotsukA'pi stimitA saparyAM pratyagrahItseti nanandatustau / bhaktyopapanneSu hi tadvidhAnAM prasAdacihnAni puraH phalAni // 22 // vatseti / sA dhenuH / vadati mAtaraM dRSTveti vatsaH / ' mA - vA- vadyami-kami* hAni - mAni - kaSyazi- paci - muci- yaji-vR-tRbhyaH saH // 564 // iti 'uNAdizrIsi0 ' sUtreNa vadidhAtoH se vatsaH / " vatsaH zakRtkaristarNaH" iti haimaH / vadatyanenetyapi vatsaH puMklIbaliGgaH / " kroDoro hRdayasthAnaM vakSo vatso bhujAntaram iti haima: 1. abhi0 ci0 ca0 1004 / 2. abhi0 ci0 ca0 1260 / 2. abhi0 ci0 tR0 602 / d 47 "
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - R-C V he - utsumadgataM mano asya utsukaH / 'udutsorunmanasi' (7 / 1 / 192 // ) iti 'zrosi0'sUtreNa * utsuzabdAt asyetyunmanasyabhidheye kapratyaye utsukaH / "utkastUtsukaH unmanAH utkaNThitaH" - iti haima:' / 'pANinIya'mate tu utsukastriliGgaH / utpUrvAt sUdhAtoH kvipkani husve aura utsukaH / "iSTArthasaMpAdanAyodyukte, abhISTo gamiSyatIti utkaNThAnvite ca / " vatse utsukA kA * vatsotsukA / api avyayam-na pIyati gacchatIti 'pi-gatau' dhAtoH kvip , na tuk / "azakyakaraNAyodyamarUpAyAM, zaktyutkarSamAviSkartumatyuktirUpAyAM vA, saMbhAvanAyAM, snehe, ase nindAyAM, prazne, samuccaye, alpapadArthe, kAmacArAnujJAyAm, avadhAraNe, punararthe ca" / atra kI kA tu punararthe / svavatsadarzanotkaNThitA'pi / stimyati smeti stimitA / "timite aura ra stimitaklinnasArdA donnAM samuttavat" iti haima: / 'pANi 'mate tu 'stimita' napu0liGgAH / * stimdhAtoH bhAve ktaH / "ArdratAyAm, acAJcalye ca" / kartari ktaH, "acaJcale Ardra ca triliGgaH" atra tvacaJcalArthaH / stimitA-nizcalA stii| 'sapar-pUjAyAm' iti kaNDvAdidhAtoH 'dhAtoH kaNDvAderyak' (3 / 4 / 8 / / ) iti kA - 'zrIsi0' sUtreNa yaki 'zaMsipratyayAt' (5 / 3 / 105 / / ) iti 'zrIsi0' sUtreNa 'a'pratyaye para - Api saparyA / "pUjArhaNA saparyA'rcA" iti haima: / "pUjA tvapacitiH" iti haimazeSaH / "pUjA namasyA'pacitiH saparyA'rcAhaNAH samAH" ityamaraH / 'pA0'mate tu sapardhAtoH * yaki apratyaye TApi ca saparyA pUjAyAm / "so'haM saparyAvidhibhAjanene"ti agre raghau / [sarga-5 zlo022] / tAm saparyAm-pUjAm / pratyagrahIt-svIcakAra / iNdhAtoH ktici / * itIti avyayaM, "hetau, prakAzane, nidarzane, prakAre, anukarSe, samAptau, prakaraNe, svarUpe, * - sAnnidhye, vivakSAniyame, mate, pratyakSe, avadhAraNe, vyavasthAyAM, parAmarze, mAne, itthamarthe, aura , prakarSe, upakrame ca / " atra tu heturarthaH / iti-hetoH / vatsAvalokanautsukye'pi nizcalabhAvena * pUjAsvIkArAt hetoH iti bhAvaH / 1. abhi0 ci0 tR0 436 / 2. abhi0 ci0 Sa0 1492 / 3. abhi0 ci0 tR0 447 / 4. abhi0 ci0 haimazeSe -105 / * 5. ama0 dvi0 brahmavarge -37 / 48
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ tau-dampatI / nanandatuH -AnandaM prApatuH / pUjAsvIkArasya AnandahetutvamAha / * 'hi vardhane gatau ca' svAdiH para0 saka0 aniT / hinoti ahaiSIt / hAdhAtoH hidhAtorvA 5 apratyaye hi- avyayaM, "hetau, avadhAraNe, vizeSe, prazne, saMbhrame, hetUpadeze, zoke, asUyAyAM, na D, pAdapUraNe, ca" / atra tu hetau hetUpadezArthe vA hi / bhajanaM bhaktiH / "atha sevA bhaktiH paricaryA prasAdanA zuzrUSA''rAdhanopAstivarivasyAparISTayaH upacAraH" iti haimaH / "paryeSaNA - parISTizca" (zrAddhe dvijazuzrUSA) ityamaraH / pUjyeSu anurAgo bhaktiH / 'pANi 'mate bhajdhAtoH . bhaktini "bhaktiH" strIliGgaH, "sevAyAM, ArAdhanAyAM, tadekAgracittavRttibhede, vibhAge, gauNyAM vRttau, upacAre, avayave, bhaGgyAM, zraddhAyAM, svanAyAM ca" / "bhavati viralabhaktiH" ityagre - raghau [sarga-5 zlo094], bhaktizabdasambandhena bhaktireva yogaH bhaktiyogaH / tadekAgratA* rUpacittavRttirUpe yoge / evameva bhaktireva rasaH bhaktirasaH- AsvAdyaH bhaktirUpe, * ma dhyeyAnubhavAtmake, ratibhede / | atra bhaktizabdaprastAvAt prAsaGgikaM jinazAsanapratipAditaM bhaktisvarUpaM kathyate* tatrA'rhadviSayA bhaktiH kabhiprAyabhedena sAttvikI rAjasI tAmasIti bhedAt trividhocyate / tatsva rUpaM cedam sAttvikI rAjasI bhaktistAmasIti tridhA'thavA / jantostattadabhiprAyavizeSAdarhato bhavet // 1 // arhatsamyagguNazreNI-parijJAnaikapUrvakam / amuJcatA manoraGgamupasarge'pi bhUyasi // 2 // arhatsambandhikAryArthaM sarvasvamapi ditsunA / bhavyAGginA mahotsAhAt kriyate yA nirantaram / / 3 / / bhaktiH zaktyanusAreNa niHspRhAzayavRttinA / sA sAttvikI bhaved bhaktirlokadvayaphalAvahA // 4 // (tribhirvizeSakam) (vicArAmRtasaGgrahe prathamapade zlo0 197-200) 1. abhi0 ci0 tR0 496-97 / 2. ama0 dvi0 brahmavarge -34 /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadaihikaphalaprAptihetave kRtanizcayA / lokaraJjanavRttyarthaM rAjasI bhaktirucyate / / 5 / / dviSatAM tatpra(dviSadApatpra)tIkArabhide(kRte) yA kRtamatsaram / dRDhAzayaM(yAt) vidhIyeta sA bhaktistAmasI bhavet / / 6 / / rajastamomayI bhaktiH suprApA sarvadehinAm / durlabhA sAttvikI bhaktiH zivAvadhi phalAvahA / / 7 / / uttamA sAttvikI bhaktirmadhyamA rAjasI punaH / jaghanyA tAmasI jJeyA nA''dRtA tattvavedibhiH // 8 / / (iti vicArAmRtasaGgrahe zlo0 1-4) arhadbhaktiphalamevam bhattIe jiNavarANaM khijjati puvvasaMcitA kammA / AyariyanamukkAreNa vijjAmaMtAi sijhaMti // 1 // iti sAdhvI arhadbhaktiH / vastuto'bhilaSitArthasAdhakatvAt, ArogyabodhilAbhAderapi pAvara tannirvartyatvAt / tathA cA''ha bhattIi jiNavarANaM paramAi khINapijjadosANaM / AruggabohilAbhaM samAhimaraNaM ca pAvaMti / / 1 / / (ityAvazyakacaturviMzatistavAdhyayananiryuktau) atra tAmasyA eva bhakteranAdaraNIyatvoktyA tathAvidhAvasthAkAle paramparayA sAttvikIhetutayA mokSaprayojakatvena jinoktamiti sadbuddhyA kriyamANA kiJcitphaloddezavatyapi rAjasI bhaktiH zrIpAlAdInAmiva vidheyatvenaiva dhvanitA / uttamA'nusAtvikyeva saiva moksspraapikaa| bhaktiH sevAyAm / 'bhaktiH vinayaH seve'ti nvmssoddshkvivrnne| bhaktirabhimukhagamanAsanapradAnaparyupAstyaJjalibandhAnuvrajAnAdilakSaNe'ti pravacanasAroddhAraikazatASTacatvAriMzadvAravRttau / BAHE Na | Rel
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ "abbhuTThANadaMDaggahaNapAyapuMchaNAsaNapayANagahaNAdIhiM sevA jA sA bhattI bhavai''tti hai ma nizIthacUrNau / 'bhaktiH ucitapravRttyA vinayakaraNe' iti AvazyakaprathamAdhyayanamalayagirivRttau / 'vinayavaiyAvRttyAdirUpA pratipattirbhakti'riti dharmasaGgrahadvitIyAdhikAre / 'yathocitabAhyapratipattau' AvazyakaprathamAdhyayanamalayagirivRttau gacchAcAravRttau / dharmaratnavRttau ca / __ 'bhaktirucitopacAraH' iti dazavaikAlikanavamAdhyayanaprathamoddezakavRttau / 'abhyutthAnAdirUpe bahumAne' ityuttarAdhyayanaprathamAdhyayanapAiyaTIkAyAm / 'bhattI AyarakaraNaM jahociyaM jiNavariMdasAhUNaM' iti saMstArakaprakIrNake / 'anurAge bhaktiH' iti dharmasaMgrahaprathamAdhikAre / 'antaHkaraNAdipraNidhAne bhaktiH' iti AvazyakadvitIyAdhyayane darzanazuddhau ca / 'bhaktiH syAdgurudevAdI' iti vacanAttu gurudevAdiviSayiNI icchA bhaktiH / anuSThAnacatuSTaye prItibhaktivacanAsaGgAtmake tu bhaktivizeSitAnuSThAnasvarUpamidam gauravavizeSayogAcchuddhimato yadvizuddhatarayogam / kriyayetaratulyamapi jJeyaM tadbhaktyanuSThAnam // 1 // (SoDazaka0 10-4) itaratulyamapIti prItyanuSThAnasadRzamapi, tatsvarUpaM ca yathA yatrA''daro'sti paramaH prItizca hitodayA bhavati kartuH / / zeSatyAgena karoti yacca tatprItyanuSThAnam // 1 // (SoDazaka0 10-3) prItibhaktyoriyAn vizeSo dRSTAntadvAreNa atyantavallabhA khalu patnI tadvaddhitA ca jananIti / tulyamapi kRtyamanayotiM syAtprItibhaktigatam // 1 // (SoDazaka0 10-5) 51
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ evN pAtrAtmikAyAM saptakSetryAM dhanaM vapan / dayayA cA'tidIneSu mahAzrAvaka ucyate / / (iti yogazAstre -3-119) evaM ca vAcakavaryA api dAnabhedayoranukampA-bhaktivizeSitayoH svarUpamevA'' cakhyuH aindrazarmapradaM dAnamanukampAsamanvitam / bhaktyA supAtradAnaM tu mokSadaM dezitaM jinaiH // 1 // anukampA'nukampye syAdbhaktiH pAtre tu saGgatA / anyathAdhIstu dAtRRNAmaticAraprasaJjikA // 2 // bhaktistu bhavanistAravAJchA svasya supAtrataH / tayA dattaM supAtrAya bahukarmakSayakSamam // 20 // zuddhaM dattvA supAtrAya sAnubandhazubhArjanAt / / sAnubandhaM na badhnAti pApaM baddhaM ca muJcati // 22 / / bhavetpAtravizeSe vA kAraNe vA tathAvidhe / azuddhasyA'pi dAnaM hi dvayorlAbhAya nA'nyathA // 23 // athavA yo gRhI mugdho lubdhakajJAtabhAvitaH / tasyA tatsvalpabandhAya bahunirjaraNAya ca // 24|| itthamAzayavaicitryAdatrA'lpAyuSkahetutA / yuktA cA'zubhadIrghAyurhetutA sUtradarzitA / / 25 / / yastUttaraguNAzuddhaM prajJaptiviSayaM vadet / tenA'tra bhajanAsUtraM dRSTaM sUtrakRte katham // 26 // zuddhaM vA yadazuddhaM vA'saMyatAya pradIyate / gurutvabuddhyA tatkarmabandhakRnnA'nukampayA // 27 // ataH pAtraM parIkSeta dAnazauNDaH svayaM dhiyA / tatridhA syAnmuniH zrAddhaH samyagdRSTistathA paraH / / 29 / / 1. "evaM vratasthitau bhaktyA" / ma 52
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ eteSAM dAnametatsthaguNAnAmanumodanAt / aucityAnativRttyA ca sarvasampatkaraM matam // 30 // zubhayoge'pi yo doSo dravyataH ko'pi jAyate / kUpajJAtena sa punarnA'niSTo yatanAvataH ||31|| dharmAGgatvaM sphuTIkartuM dAnasya bhagavAnapi / ata eva vrataM gRhNan dadau saMvatsaraM vasu // 3 // itthaM dAnavidhijJAtA dhIraH puNyaprabhAvakaH / yathAzakti dadaddAnaM paramAnandabhAgbhavet ||32|| (dvAtriMzadvAtriMzikAyAM dAnadvAtriMzikA ) evaM bhaktidAnAdisvarUpaM sarvajJazAsanAtirikte nopalabhyate / punazca devaviSayiNyA bhakteH paJcavidhatvaM upadezataraGgiNyAM pratipAditam puSpAdyarcA tadAjJA ca tadddravyaparirakSaNam / utsavAstIrthayAtrA ca bhaktiH paJcavidhA jine // 1 // bhaktiH zrIvItarAge paJcaprakArA bhavati / prathamA puSpAdipUjA, AdizabdAnmuktAphalahArakanakamayachatrAdyAbharaNAni caTApyante / AbharaNapUjA hi zAzvatI / yaduktam glAyanti puSpanicayAH praharArdhakena vaigandhyameti divasena kRto'GgarAgaH / jIryanti ramyavasanAnyapi bhUrivarSairno jIryate yugazatairjinaratnapUjA ||2|| saptalakSaNamanuSyakalite zrIvastupAlasaGgha zrIanupamadevyA zrIgiranAre nIraprakSAlitasvamalaiH dvAtriMzaddrammalakSAbharaNaiH zrInemIzvaraH pUjitaH, tadanukoTipuSpaiH / yaduktamdvAtriMzatA drammalakSairekadA raivatAcale / mIzvarasyA'nupamA pUjAM cakre pramodataH // 3 // jinabhaktihRSTacetasA tejaH pAlena dvAtriMzallakSaTaGkakaistAni punarnavyAni kAritAni / 53
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ punarapi zatruJjaye tairAbharaNaiH mantritejaHpAladharmapatnyA'nupamadevyA zrIRSabhadevapratimA pUjitA, para tadA devarapatnIkRtAbharaNapUjAM vilokya mantrivastupAladharmapantyA lalitAdevyA'pi dvAtriMza- lakSaTaGkakAbharaNaiH pUjitA, zobhanAdAsyA lakSaTaGkamUlyasvAbharaNaiH pUjitA / vastupAlamantriNA aura kI sarvAsAmadhikamUlyAni (AbharaNAni) kAritAni / evaM devagirIya-saGghapatidhAidevena * muktAphalapravAlacunnIsuvarNapuSpAdibhiH zrIRSabhadevapratimAyA AGgI kRtA, tadanu navala kSacampakAeM / tathA 'jinAjJA' samyagmanasA pAlanIyA / tathA 'devadravyarakSA-vRddhikaraNaM' se jinapUjaiva / yaduktam vaDDhato jiNadavvaM titthayarattaM lahai jIvo / bhakkhaMto jiNadavvaM aNaMtasaMsArio bhaNio / / 1 / / bhakkhaNe devadavvassa paratthIgamaNeNa ya / sattamaM narayaM jaMti sattavArAu goyamA // 2 // ceiyadavvaviNAse risighAe pavayaNassa uDDAhe / saMjaicautthabhaMge mUlaggI bohilAbhassa // 3 / / tathA'STAhnikAsnAtrotsavazrIparyuSaNAkalpacaritrapustakavAcanaprabhAvanotsavAH kriyante, - sA'pi jinazAsanonnatihetutvAjjinabhaktireva / yataH - prakAreNA'dhikAM manye bhAvanAtaH prabhAvanAm / bhAvanA svasya lAbhAya svAnyayostu prabhAvanA // 1 // evaM tIrthayAtrotsavAdiH / ityAdiprakAraiH puNyavatA jinabhaktiH kAryA / iti upadezataraGgiNITIkAyAm / AbharaNapUjAyA vizeSanirjarAhetutvaM vyavahArabhASye - pAsAIyA paDimA lakkhaNajuttA samattalaMkArA / jaha jaha palhAyai maNaM taha taha Nijjamo viyANAhi / / 1 / / sUtre'pi 'AbharaNAruhaNaM'ti / ataH sAlaGkArA mUrtiH vizeSanirjarAheturiti tu niSkarSaH / 54
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ FAAAA ma nyAyAcAryairapi pramANanayatattvAlokAlaGkAre 'pazya puraH sphuratkiraNamaNikhaNDa, maNDitAbharaNabhAriNI jinapatipratimA'mityuktamiti / - 'maNimottiyadAmaehi' ityAdyAptoktezca jambUdvIpaprajJaptau nirvRtabhagavaccharIrasya pUjAkAlInAvasthAtrikabhAvanAsvarUpapratipAdane stavAnulepanAbharaNAdividhAnena rAtrAvapi gautamAdebhagavatsamIpAvasthAnopadezaH taccaityAvasthAnaniSedhAdisUcitabhAvakalpabimbakalpabhinnatayA cama kathaM vItarAgAvasthe vicarati bhAvArhati na vihitaM bhUSaNaropaNAdikaM tadvimbe kAryamityArekAkaNo'pi na vidheyaH / digambaranirAsaprastAve AbharaNaviSayakacarcAvistarastu sammateravaseyaH / devaguru| viSayiNI bhaktistu samyaktvaM bhUSayatIti samyaktvabhUSaNapaJcake bhaktinAmA'pi tRtIyaM bhUSaNam / yo | pUjyapAdairapi yathArthabhaktisvarUpaM pratipAdayadbhirevaM dvAtriMzikAyAM varNitam - "samyagdRSTiparigRhItAni mithyAdRkzrutAnyapi samyaktvena pariNamantI"ti / sattvAnurUpA sarvasya zraddhA bhavati bhArata ! / zraddhAmayo'yaM puruSaH yo yacchraddhaH sa eva saH // 1 // iti gItAvacanatAtparyavicAraNayA arhadupAsaka evA'rhan bhavitumarhati, nA'nyaH, ma ata eva 'vAlmIkIpraNIte yogavAsiSThe''pi zrIrAmacandreNa sudhyAtaM yat nA'haM rAmo na me vAJchA bhAveSu na ca me manaH / / zAnta AsitumicchAmi svAtmanyeva jino yathA // 1 // iti / padArthamAtrarasikastato'nupakRtopakRt / amUDhalakSo bhagavAn mahAnityeSa me matiH // 1 // arhamityakSaraM yasya citte sphurati sarvadA / paraM brahma tataH zabdabrahmaNaH so'dhigacchati // 2 // paraHsahasrAH zaradAM pare yogamupAsatAm / hantA'rhantamanAsevya gantAro na paraM padam // 3 // AtmA'yamahato dhyAnAt paramAtmatvamaznute / rasaviddhaM yathA tAnaM svarNatvamadhigacchati // 4 //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ KAL pUjyo'yaM smaraNIyo'yaM sevanIyo'yamAdarAt / asyaiva zAsane bhaktiH kAryA ceccetanA'sti vaH // 5 // sArametanmayA labdhaM zrutAbdheravagAhanAt / bhaktirbhAgavatI bIjaM paramAnandasampadAm // 6 // zramaNAnAmiyaM pUrNA sUtroktAcArapAlanAt / dravyastavAdgRhasthAnAM dezatastadvidhistvayam / / 7 / / nyAyArjitadhano dhIraH sadAcAraH zubhAzayaH / bhavanaM kArayejjainaM gRhI gurvAdisammataH / / 8 / / tatra zuddhAM mahImAdau gRhNIyAt zAstranItitaH / paropatAparahitAM bhaviSyadbhadrasantatim // 9 // aprIti va kasyA'pi kAryA dharmodyatena vai / itthaM zubhAnubandhaH syAdatrodAharaNaM prabhuH // 10 // Asanno'pi janastatra mAnyo dAnAdinA yataH / itthaM zubhAzayasphAtyA bodhivRddhiM zarIriNAm // 11 / / iSTakAdidalaM cAru dAru vA sAravannavam / gavAdyapIDayA grAhya mUlyaucityena yatnataH // 12 // bhRtakA api santoSyAH svayaM prakRtisAdhavaH / dharmo bhAvena na vyAjAddharmamitreSu teSu tu // 13 // jinagehaM vidhAyaivaM zuddhamavyayanIvi ca / drAk tatra kArayedvimbaM sAdhiSThAnaM hi vRddhimat / / 14 / / vibhavocitamUlyena kartuH pUjApuraHsaram / deyaM tadanaghasyaiva yathA cittaM na nazyati // 15 / / lokottaramidaM jJeya-mitthaM yadvimbakAraNam / mokSadaM laukikaM cA'nyat kuryAdabhyudayaM phalam // 16 / / itthaM niSpannabimbasya pratiSThA''ptaistridhoditA / dinebhyo'rvAk dezIyastu vyaktikSetramahAhvayA // 17 // 0 NEPAL
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyatrA''rambhavAn yastu tasyA'trA''rambhazaGkinaH / abodhireva paramA vivekaudAryanAzataH // 18 // (dvAtriMzadvAtriMzikA) taduktam annatthAraMbhao dhammeNAraMbhao aNAbhogo / loe pavayaNakhisA abohibIyaMti dosAya // 1 // ityAdi bahu vaktavyaM, tattu tata evA'vaseyam / pitAmahagurvAdibahujanakSayahetukasaGgrAmaparAGmukhAyA'rjunAya yuddhapravartanoddezenopadiSTAyAM gItAyAmapi pUrvapratipAditasAttvikyAdibhaktitrayasvarUpasaMvAditrividhakarmasvarUpamidam niyataM saGgarahitamarAgadveSataH kRtam / aphalaprepsunA karma yattatsAttvikamucyate // 1 // yattu kAmepsunA karma sAhaGkAreNa vA punaH / kriyate bahulAyAsaM tadrAjasamudAhRtam / / 2 / / anubandhaM kSayaM hiMsAmanapekSya ca pauruSam / mohAdArabhyate karma tattAmasamudAhRtam // 3 // trividhakartRsvarUpamapi tatra muktasaGgo'nahaMvAdI dhRtyutsAhasamanvitaH / siddhyasiddho nirvikAraH kartA sAttvika ucyate // 1 // rAgI karmaphalaprepsurlabdho hiMsAtmako'zuciH / harSazokAnvitaH kartA rAjasaH parikIrtitaH / / 2 / / ayuktaH prAkRtaH stabdhaH zaTho naiSkRtiko'lasaH / viSAdI dIrghasUtrI ca kartA tAmasa ucyate // 3 // evaM ca buddhidhRtidAnatapojJAnazraddhAdInAmapi trividhatvaM tatra pratipAditam, tattata ma evA'vaseyam / atra tu paryupAsanArUpA bhaktiH / 'pUjyeSvanurAgo bhakti' riti mallinAthaH / / POOR tayA / upapadyante smeti upaupasargapUrvAt paddhAtoH kte upapannAH yuktiyuktAH, teSu upapanneSu / yo 57
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ "upapannaM nanu ziva"miti raghuH [sarga-1 shlo060]| vidhIyate iti 'upasargAdAtaH' (5 / 3 / 110 / / ) iti 'zrIsi0'sUtreNa vipUrvAt dhAdhAtoH aGi vidhA / "karma kriyA vidhA" ko iti haima:' / 'pANinIya'mate tu 'vidh-vidAne chidrakaraNe chedane ca' tudAdiH para0 saka0 ko seT / vidhatIti vidhA / vidhdhAtoH kaH acceti "vidhaH puMstrIliGgaH / "vidhAne, gajabhakSyAnne, prakAre, vedhe, vRddhau, vetane, vedhane karmaNi ca" strI0 / atra tu prakArArthaH / * 7 tasyA vidhA iva vidhA-prakAro yeSAM te tadvidhAH, teSAM tadvidhAnAm-mahatAmityarthaH / prasadanamiti prapUrvAt saddhAto ve ghabi prasAdaH / "nairmalye, anugrahe, kAvyaguNabhede, svAsthye, prasakte, devanaivedye, gurujanabhuktAvaziSTe ca" / atra tvanugrahaH / cAhayatIti cihnAni / 'dina nagna-phena-cihna-adhna-dhena-stena-cyauknAdayaH' // 268 // iti 'uNAdizrIsi0'sUtreNa / * caherdhAto-ridupAntyo nAnto nipAtaH / "cihna, lakSaNaM lakSma lAJchanam; aGkaH / kalaGko'bhijJAnam" iti haima: / 'pANi 'mate 'cihna-lakSaNe' adAdizcurAdizca ubha0 saka0 seTdhAtoraci, yadvA cadhAtornapratyaye upadhAyA vikalpena itve cihnayantIti cAhayantIti vA / - cihnAni / "cihna na0 lAJchane lakSaNe ca" / prasAdasya cihnAni-liGgAni-pUjAsvIkArAdIni ra prsaadcihnaani| phalantIti phalam / "lAbho'dhikaM phalam" iti haima: / phalaM hetukRte jAtIphale phalakasasyayoH / triphalAyAM ca kakkole zastrAse vyuSTilAbhayoH // iti anekArthasaGgrahaH / | 'pANi'mate tu 'phala-niSpattau' bhvAdiH para0 a0 seT, 'phal-bhedane gatau ca' aura ra bhvAdiH para0 sa0 seT / atra tu niSpattyarthaH / phalatIti phaldhAtoraci phalam / "phalaM ki vRkSAdInAM sasye, lAbhe, kArye, uddezye, prayojane, jAtIphale, triphalAyAM, kakkole, bANAgre, ra OF phAle, dAne, muSke ca; kuTajavRkSe" puMliGgAH / svArthAdau kani phalakaH (DhAla iti khyAte) "carmamaye'strapratighAtanivArake padArthe, asthikhaNDe, nAgakezare, kASThAdipaTTake ca puMliGgAH" / puraHphalAni purogatAni pratyAsannAni phalAni yeSAM tAni puraHphalAni / avilambita- phalasUcakaliGgadarzanAdAnando yujyata ityarthaH / 1. abhi0 ci0 Sa0 1497 / 3. abhi0 ci0 tR0 869 / 2. abhi0 ci0 dvi0 106 / 4. anekArthasaGgrahe tR0 487 / 58
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ vAcyaparivartanaM tvevam-tayA vatsotsukayA'pi stimitayA (satyA) saparyA pratyagrAhiyo iti tAbhyAM nanande / hi bhaktyopapanneSu tadvidhAnAM prasAdacihnaH puraHphalaiH bhUyate // dhenuH yadyapi sAyaMkAle nijavatsAlokanArthamatyantaM vihvalA AsIt / tathA'pi sA 4 - rAjJA vihitAM pUjAM nizcalabhAvena svIcakAra / tattasyAM prasannatAcihna vilokya sudakSiNAdilIpaura | nirbharamAnandatuH / yato bhaktajanAn prati mahAtmanAM prasAdaH acireNaiva bhaktAnAmiSTasiddhi ra Vil kathayati, iti saralArthaH // 22 // guroH sadArasya nipIDya pAdau samApya sAndhyaM ca vidhiM dilIpaH / dohAvasAne punareva drogdhrIM bheje bhujocchinnaripurniSaNNAm // 23 // guroriti / bhujyete AbhyAmiti bhujau / 'bhujanyujaM pANiroge (4 / 1 / 120 // ) iti / 'zrI si0' sUtreNa ghaJ nipAtyate puMstrIliGgaH / "bhujo bAhuH praveSTo dorbAhA" iti haima: / kA "bhujabAhU praveSTo doH' ityamaraH2 / 'pANi0 mate bhujdhAtorghabarthe karaNe kaH ni0 katvAbhAvaH / / "bAhau, kare, trikoNacatuSkoNAdikSetrasya rekhAvizeSe-lIlAvatyAdiprasiddhe-"tathAyate / tadbhujakoTighAtaH" / ucchidyante sma iti ucchinnAH / iyartIti ripuH / 'kasyanisyAmipuk' * // 798 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa puki ripuH - zatrau / "pratipakSaH paro ripuH zAtravaH / - pratyavasthAtA pratyanIko'bhiyAtyarI dasyuH sapatno'sahano vipakSo dveSI dviSan vairyahito jighAMsuH durhat pareH panthakapanthinau dviT pratyarthyamitrAvabhimAtyarAtI" iti haima: / 'pANinIya' mate tu rapdhAtoH kupratyaye pRSodarAditvAt "ripuH zatrau coranAmagandhadravye, jyotiSokte / lagnApekSayA SaSThasthAne, kAmakrodhAdiSu ca" / atra tu zaJcarthaH / bhujAbhyAM ucchinnAH ripavo * yena sa bhujocchinnaripuH bAhuvidhvaMsitAriH / dilIpaH / dArayanti dIryante vA ebhiriti vA dArAH / 'puMliGgo' dAraprANA suvalvajA iti aura 2. liGgAnuzAsanavacanAt; bahuvacanAntazca' / 'ekavacanAnto'pi dRzyate yallakSyaM (yathAlakSyaM ?) 1. abhi0 ci0 tR0 589 / 2. ama0 dvi0 manuSyavarge - 81 / - 3. abhi0 ci0 tR0 728-29 /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ | | "dharmaprajAsampanne dAre, nA'nyaM kurvIta" iti / 'nyAyAvAyA(dhyAyodyAvasaMhArAvahArAdhAradArajAram) (5 / 3 / 134 / / ) iti 'zrIsi0' sUtreNa ghaTAdidRdhAtoH Nici ghanipAtane dArAH / "atha sarmiNI patnI sahacarI pANigRhItI gRhiNI gRhA dArAH kSetraM vadhUrbhAryA janI ra jAyA parigrahaH dvitIyoDhA kalatraM ca" iti haima: / "bhAryA jAyA'tha puMbhUmni dArAH" ityamaraH / 'pANinIya'mate tu dArayanti bhAtRsneham iti dRdhAtoH Nici aci ca "dArAH / puM0 bahuvacanaM patnyAm" / sA hi patyurdhAtRsnehaM bhinattIti lokaprasiddham / dAraiH saha vartamAnaH sadAraH, tasya sadArasya-sabhAryasya / / _ 'gRNAti dharma'miti guruH / 'kR-gR Rta ur ca' // 734 / / 'uNAdizrIsi0'sUtreNa 'gRz-zabde' iti dhAtoH kidupratyagne RkArasya cA'ri guruH / guruH AcAryaH laghupratipakSaH / pUjyazca janaH / "gururdharmopadezakaH" iti haima: / 'niSekAdikaro guruH' ityanye / 'giratI'ti guruH iti tu mahadarthe / 'gRNAti upadizatI'ti guruH / "bRhaspatiH surAcAryo jIvazcitrazikhaNDijaH vAcaspatidvAdazAcidhiSaNaH phalgunIbhavaH gIbRhatyoH patirutathyAnujAGgirasau guruH" iti haima: / 'pANinIya'mate tu giratyajJAnamiti gRNAtyupadizati vA dharmamiti gRdhAtoH kupratyaye uci ca guruH / niSekAdIni karmANi yaH karoti yathAvidhi / sambhAvayati cA'nyena sa vipro gururucyate // 1 // (2-142) iti manUkte niSekAdikartari, pitrAdau / / "sa gururyaH kriyAM kRtvA, vedamasmai prayacchati" ityukte AcArye, zAstropadeSTari, sampradAyapravartake, upAdhyAye, tAntrikamantropadeSTari, kA bRhaspatau, tadadhidaive, puSye, dvimAtre, dIrghe, svaravarNe, binduvisargayukte ekamAtre, saMyukta - varNAtpUrvasthite ekamAtre'pi varNe, droNAcArye kapikacchAyAJca, balavati, mahati, puujye|| 1. abhi0 ci0 tR0 512-13 / 2. ama0 dvi0 manuSyavarge - 6 / 3. abhi0 ci0 pra0 77 / 4. abhi0 ci0 dvi0 118-19 / Om SHIKARAN M 60
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ gururagnidvijAtInAM varNAnAM brAhmaNo guruH / patireko guruH strINAM sarvatrA'bhyAgato guruH // iti purANam / durja re, gurutvavati ca triliGge / atra tu pUjyAdiryathAyatham / jainadarzane tu guravo'neke pratipAditAstathA'pi upadezakamunirUpagurustu mahAvratadhara-bAra tvAdiguNagaNopeta eva / yadAha mahAvratadharA dhIrA bhaikSamArgopajIvinaH / sAmAyikasthA dharmopadezakA guravo matAH // 1 // dharmajJo dharmakartA ca sadA dharmaparAyaNaH / satvebhyo dharmazAstrArthadezako gururucyate / / 2 / / 'svayaM parihAraH' iti zrIharibhadrasUrivacanAt(?)yaH sarvArambhAdityAgavAn sI PG evopadezadAnAdhikArajJaH, netara iti jJeyam / yogapUrvasevAdhikAre tu evaMvidho'pi guruvargaH pratipAditastathA cA''ha pUrvasevA tu yogasya gurudevAdipUjanam / sadAcArastapo muktyadveSazceti prakIrtitAH // 1 // mAtA pitA kalAcArya eteSAM jJAtayastathA / vRddhA dharmopadeSTAro guruvargaH satAM mataH // 2 // pUjanaM cA'sya namanaM trisandhyaM paryupAsanam / avarNAzravaNaM nAma zlAghotthAnAsanArpaNe // 3 // sarvadA tadaniSTeSTatyAgopAdAnaniSThatA / svapumarthA(tha)manAbAdhya sArANAM ca nivedanam // 4 // (dvAtriMzadvAtriMzikA) | 'atra svapumarthamanAbAdhyetyanena yadi tadaniSTebhyo nivRttau iSTeSu ca pravRttau dharmAdayaH / puruSArthA bAdhyante tadA na tadanuvRttipareNa bhAvyam' iti taTTIkAyAm / tadvittayojanaM tIrthe tanmRtyAnumaterbhayAt / tadAsanAdyabhogazca tadvimbasthApanArcane // 5 / / WA 61
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ hd | akhAnAmnA jainetarabhaktenA'pi gurjarabhASAyAmuktam"guru guru nAma dharAve sahu, gurune ghera beTA ne vahu / gurune ghera DhAMDhAM ne Dhora, akho kahe Ape valAvA ne Ape cora // " iti / * 'gRNAti yathAvasthitaM zAstrArthamiti guruH - dharmopadezAdidAtari' AvazyakamalayagirIyavRttau / samyagjJAnakriyAyukte samyagdharmazAstrArthadezake-dharmasaGgrahadvitIyAdhikAre, aSTake, paJcAzake ca / gauravArhe-uttarAdhyayane / dharmAcArye-paJcAzakavivaraNe, * pravacanasAroddhAravRttau, uttarAdhyayane, nizIthacUrNau ca / samyaggurucaraNaparyupAsanAvikalatayA yathAvasthitatattvaveditari, yata: gurvAyattA yasmAcchAstrArambhA bhavanti sarve'pi / tasmAdgurvArAdhanapareNa hitakAGkSiNA bhAvyam / (prazamaratiprakaraNam-69) AvazyakavRttau, anuyogadvAravRttau, dharmaratnavRttau ca / 'gRNAti pravacanArthatattva'miti guruH - pravacanArthapratipAdakatayA pUjye-nandIvRttau, kalyANamitre-paJcasUtracaturthasUtre ca / gurucittaprasattyadhInatvAtsakalazAstrArthasya gurucittaprasAdane yatitavyaM gurukulavAsazca vidheyaH / yaduktam gurucittAyattAI vakkhANaMgAi jeNa savvAiM / to jeNa suppasanna hoi tayaM taM tahA kajja // 1 // (vizeSAvazyakabhASye gA.931) tadupAyAzceme jo jeNa pagAreNa tussai karaNaviNayANuvattIhi / ArAhaNAe maggo so cciya avvAhao tassa // 1 // AyAreMgiyakusalaM jai seyaM vAyasaM vade pujjA / taha viya siM na vi kUDe virahaMmi ya kAraNaM pucche / / 2 / / nivapucchieNa guruNA gaMgA kaomuhI vahai / saMpAiyavaM sIso jaha taha savvattha kAyavvaM / / 3 / / | KE 62
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ NANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe caritte a / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcati // 4 // (vizeSAvazyakabhASye gA. 932-933 - 934-3459) savvaguNamUlabhUo bhaNio AyArapaDhamasutte jaM / gurukulavAso'vassaM vasijja to tattha caraNatthaM // 5 // ( dharmaratnaprakaraNe 127) ityAdi / tasya guro:- vasiSThasya / jainamate tu RSimunirUpasya tyAginaH sadAragurorabhAvAdetadvarNanamayuktamevetyavaseyam / patsyate apadi pede vA pAda: / 'padarujavizaspRzo ghaJ' (5|3|16|| ) iti 'zrIsi0 'sUtreNa paddhAtorghaJi pAda: / " caraNaH kramaNaH pAdaH padoM'hnizcalana: krama:" iti, ma: / 'pA' mate tu padyate gamyate'neneti karaNe ghaJi pAda: / " ijyasya caraNe, caturthAMze, vRkSAdermUle, pUjye, kiraNe ca" / atra tu caraNArthaH / pAdau caraNau / na ( ni ) pIDya : saMvAhya / atra strIpAdasaMvAhanamayuktaM puruSasyetyabhisandhAyA' 'bhivandye 'ti [ vivRtavAn ] mallinAtha ityanumIyate / sandhyAyAM vihitaH sAndhyaH taM sAndhyaM - sAyaMkAlikam / vidhIyate'neneti vidhiH / "kalpe vidhikramau" iti haima: 2 / 'pANi0' mate tu vidhiH vipUrvAt dhAdhAtoH kipratyaye inapratyaye vA vidhiH " jagatsraSTari, brahmaNi, bhAgye, krame, 'cikIrSA kRtisAndhya (dhya) tvahetudhIviSayo vidhiH' ityukte, pravartanArUpe, niyoge, . tajjanake vAkye, viSNau, karmaNi, gajabhakSyAnne, vaidye, aprAptaprApakarUpe, vAkyabhede, 'saMjJA ca paribhASA ca vidhirniyama eva ca / atidezo'dhikArazca SaDvidhaM sUtramucyate / / ' iti vyAkaraNokte sUtrabhede" 'vidhiratyantamaprAptau niyamaH pAkSike sati / tatra cA'nya[tra] ca prAptau parisaGkhyeti gIyate // ' atra tu kramArthaH / taM vidhim anuSThAnam / samApya pUrNIkRtya / 1. abhi0 ci0 tR0 616 | 2. abhi0 ci0 tR0 839 / 63
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ dudhAto ve ghaJi, dohanaM [vA] dohaH / avasIyate'neneti avasAnam / "AghATastu ghaTo'vadhiH anto'vasAnaM sImA ca maryAdA'pi ca sImani" iti haima:' / 'pANi0' mate * tu avasAya: avasAnaM napuM0, avapUrvAt sAdhAto ve lyuT-"virAme, samAptau, sImAyAM, - mRtyau ca" / atra tu samAptyarthaH virAmArtho vA / dohasyA'vasAnaM dohAvasAnam, tasmin / * dohAvasAne / niSIdati smeti niSaNNA, tAM niSaNNAm-AsInAm / dohanazIlA dogdhrIm / atra dudhAtostRnpratyaye ca striyAM GIpi dogdhrI / dogdhrImiti nirUpapadaprayogAt kAmadhenutvaM aura HD * punAtIti 'pu(pU)sanyamibhya: punasanutAntAzca' // 947 // iti 'uNAdizrIsi0' va - sUtreNa apratyaye punAdeze ca dvitve ca punaH punaH / "bhUyo'bhIkSNaM punaH punaH asakRnmuhuH" / 1 iti haima: / "pANi0"mate tu paNdhAtorarupratyaye pRSodarAditvAt punaH-avyayam / H "avadhAraNe, bhede, adhikAre, pakSAntare, dvitIyavAre ca" / atra tu dvitIyavArArthaH / * iNdhAtorvati pratyaye eva-avyayam / "sAdRzye, anuyoge, avadhAraNe, cAraniyoge, vinigrahe, paribhave ISadarthe c| vizeSyasaGgato'nyayogavyavacchede yathA-'pArtha eva dhanurdhara' ityAdau, yA pArthAnyapadArthe prazasta-dhanurdharatvaM vyavacchidyate / vizeSaNasaGgato'yogavyavacchede yathA'zaGkha pANDura eve'tyAdau, zaGke pANDuratvAyogo vyavacchidyate / kriyAsaGgato' tyantAyogavyavacchede yathA-'nIlaM sarojaM bhavatyeve'tyAdau, saroje nIlatvAtyantAyogo ra vyavacchidyate / gantari trili0 / " atra tu avadhAraNe / bheje-siSeve || ___vAcyaparivartanaM tvevam -bhujocchinnaripuNA dilIpena sadArasya guroH pAdau nipIDya ca / sAndhyaM vidhiM ca samApya dohAvasAne niSaNNA dogdhrI punareva bheje // arikSayakartA dilIpaH AzramaM samAgatya dampatyoH vasiSThArundhatyoH pAdau bhaktyA / saMvAhya, mallinAthamate tu pUrvaM vasiSThamarundhatIM ca bhaktyA vavande / tato nijaM sAyaMkAlikamanuSThAnaM ( samApya doho(hA)vasAne sukhAsInAM tAM nandinImeva punaH sevitavAn, iti saralArthaH // 23 // tAmantikanyastabalipradIpAmanvAsya goptA gRhiNIsahAyaH / krameNa suptAmanusaMviveza suptotthitAM prAtaranUdatiSThat // 24 // 1. abhi0 ci0 ca0 962 / 2. abhi0 ci0 Sa0 1531 / 64
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAmiti / gopAyatIti 'gupau-rakSaNe' dhAtoH kartari tRcpratyaye gopA(ptA)-rakSako so dilIpaH / gRhamastyasyAM, gRhazabdAt astyarthe ini tato GyAM ca gRhiNI / "atha sarmiNI patnI sahacarI pANigRhItI gRhiNI gRhAH dArAH kSetraM vadhUrbhAryA janI jAyA parigrahaH dvitIyoDhA ra kalatraM ca" iti haima: / gehinItyapi / gRhiNI bhAryAyAM, gehkrmkushlaayaam| "gRhiNI sacivaH sakhImithaH" iti raghuH [sarga-8 zlo0 67] / saha ayate-gacchatIti sahAyaH / yI "sahAyo'bhicaro'nozca jIvi-gAmi-cara-plavAH sevakaH" iti haima:2 / "sahAyaH / sahacare'nukUle ca asAvanukto'pi sahAya eva" iti kumAraH [sarga-3 zlo021] / gRhiNI sahAyo yasya saH gRhiNIsahAyaH / anto'styasya ityantazabdAd ikapratyaye antikam / "pArvaM samIpaM savidhaM sasImAbhyAzaM savezAntikasannikarSAH sadezamabhyagrasanIDasannidhAnAnyupAntaM nikaTopakaNThe sannikRSTasamaryAdAbhyarNAnyAsannasannidhI" iti haima: / yadvA / antyate sambadhyate sAmIpyeneti antdhAtoH ghaJpratyaye antaH, so'syA'stIti matvarthIyaThani | 2. antikaH / 'sAmIpyavati, svArthe Thani, sAmIpye puM0, cUllyAM napuM0, auSadhibhede strI0 / * nyasyante smeti niupasargAt asdhAtoH karmaNi te nyastAH trili0 / "kSipte, tyakte, saya KP visRSTe, nihite ca" / balatyaneneti 'padi-paThi-paci-sthali-hali-kali- bali-vali valli-palli-kaTi-caTi-vaTi-badhi-gAdhyaci-vandi-nandyavi-vazi-vAzi-kAzi-chardi tantri-mantri-khaNDi-maNDi-caNDi-yatyaJji-masyasi-vani-dhvani-sani-gami-tami-granthira zranthi-jani-maNyAdibhyaH' // 607 // iti 'uNAdizrIsi0'sUtreNa bal-prANanadhAnyAvarodhayoH / iti dhAtoH ipratyaye "baliH puMstrIliGgaH" devatopahAraH dAnavazca / "upahArabalI samau" - | iti haima: / "bhUtayajJo baliH" iti vA haima: / yadvA baldhAtoH inapratyaye baliH puM0 / a pUjopahAre / "dadatustau baliM caiva, nijagAtrAsRgukSitaM'' iti caNDI / rAjagrAhye bhAge, upaplave, cAmaradaNDe, jainetaragRhasthakartavyapaJcayajJamadhye, bhUtayajJe-'balikarma tataH kuryAt' iti smRtiH / daityabhede, virocanaputre ca" / 1. abhi0 ci0 tR0 512-13 / 2. abhi0 ci0 tR0 496 / 3. abhi0 ci0 Sa0 1450-51 / 4. abhi0 ci0 tR0 447 / 5. abhi0 ci0 tR0 422 / * * 65
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___'yena baddho balI rAjA dAnavendro mahAbalI' // iti rakSAbandhanamantraH / SaSThaH / prativAsudevo vA baliH / te ca nava / yadAha haima: - azvagrIvastArakazca merako madhureva ca / nizumbha-bali-prahlAda-laGkeza-magadhezvarAH / / laGkezo rAvaNaH, magadhezvaro jarAsandhaH, iti TIkA / viSNuvadhyatrayoviMzatau dvAviMze, yadAha haima:2_"madhu-dhenukacANUra-pUtanA-yamalArjunAH / - kAlanemihayagrIvazakaTAriSTakaiTabhAH kaMsakezimurAH sAlvamaindadvividarAhavaH hiraNyakazipurbANaH / kAliyo narako baliH zizupAlazcA'sya vadhyAH" iti / 'ete trayoviMzatirasya viSNorvadhyA' yA / iti taTTIkA" / "jarayA zlathacarmaNi, strIli0 vA GIp / _ 'gRhasthastu yadA pazyet balIpalitamAtmanaH' / iti smRtiH / udarAvayave-'balitrayaM cAru babhAra bAlA' iti kumAraH [sarga-1 zlo039] / guhyasthe aGkarAkAre mAMsapiNDe / gRhadArubhede ca strI0, svArthe kan / tatrA'rthe / - iti(ini?,) balAyAM ca / dIpyate iti dIpaH, pra svArthe, meruH sumeruvat, pradIpaH / ___'dIpaH pradIpaH kajjaladhvajaH snehapriyo gRhamaNirdazAkarSo dazendhanaH" iti haima: / yadvA praupasargapUrvAt dIpdhAtoH kapratyaye pradIpaH, puMli0 pradIpe / balayazca pradIpAzca - balipradIpAH / antike nyastAH balipradIpA: yasyAH sA antikanyastabalipradIpA, tAm antikanyastabalipradIpAm-samIpasthApitapUjopakaraNadIpAm / tAM pUrvoktAM sukhAsInAM kA nandinIm / anvAsya-anuupasargapUrvAt 'As upavezane' dhAtortyapi anvAsya-anUpavizya / so kramaNaM-bhAve ghaji kramaH / "paryAyo'nukramaH kramaH paripATyanupUrvyAvRt" iti haima: / krAmantyaneneti kramaH-pAdaH "caraNaH kramaNaH pAdaH padoM'hizcalanaH kramaH" iti haima:5 / yadvA ra 1. abhi0 ci0 tR0 699 / 3. abhi0 ci0 tR0 686-87 | 5. abhi0 ci0 tR0 616 / 2. abhi0 ci0 dvi0 219-20-21 / 4. abhi0 ci0 Sa0 1503-4 / * 66
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'kram - gatau' vA bhvAdi: pakSe divAdiH para0 saka0 seT, krAmati krAmyati iti kramdhAtorghaJi kramaH puMli0 / "niyatapUrvAparabhAvarUpe, vidhAne, anukrame, zaktau, AkramaNe, pAde ca" / atra tvanukramArtha: / tena krameNa paripATyA / svapiti smeti svapdhAtoH kartari kte . suptA, tAM suptAM - nidritAm / anu-pazcAt saMviveza - suSvApa / prakarSeNA'tatyatreti 'prAdaterar' // 945 // iti '[ uNAdi0 ] zrIsi0 'sUtreNa prapUrvAt 'at- sAtatyagamane' iti dhAto: arpratyaye prAtaH - prabhAtam / " prage prAtaraharmukhe" iti [ haima:' / 'pANi0 ' mate arupratyaye "prAtar avyayaM prabhAte, 'prAtaH kAlo muhUrtAn trIn' iti smRtyukte sUryodayAvadhi trimuhUrtakAle ca" / prAtaH - prAta: kAle / uttiSThati smeti - utpUrvAt sthAdhAtoH kartari kte utthitA / pUrvaM suptA pazcAdutthitA suptotthitA, tAM suptotthitAmzayanotthitAM jAgaritAmityarthaH / anu pazcAt, udatiSThat - utthitavAn / atrA'nuzabdena dhenurAjavyApArayoH paurvAparyamucyate / kramazabdena dhenuvyApArANAmevetyapaunaruktyam / 'bhAgini ca pratiparyanubhi: (2|2|37||) iti 'zrIsi0 ' sUtreNa anuyoge 'karmapravacanIyayukte' [2|3|8|]. iti pA0 'sUtreNa cA'nuyoge 'anurlakSaNe' [1|4|84 // ] iti pA0 'sUtreNa ano: karmapravacanIyasaMjJA / tato dvitIyA // vAcyaparivartanaM tvevam - goptrA gRhiNIsahAyenA'ntikanyastabalipradIpAM tAmanvAsya, krameNa suptAmanusaMvivize prAtaH suptotthitAmanUdasthIyata // tasyA nandinyA nikaTe balipradIpAdipUjAsAmagrI saMsthApya tasyA upavezanAnantaraM . sudakSiNAdilIpau upavivizatuH krameNa nidrAyuktAyAM tasyAM tAvapi nidrAM prAptavantau prAta:kAle ca suptotthitAyAM tasyAM tAvapi udatiSThatAm iti saralArthaH ||24|| itthaM vrataM dhArayataH prajArthaM samaM mahiSyA mahanIyakIrteH / sapta vyatIyustriguNAni tasya dinAni dInoddharaNocitasya // 25 // itthamiti / anena prakAreNeti 'kathamittham' (7|2| 103 ||) iti 'zrIsi0 ' sUtreNa idamzabdAt etacchabdAcca thami idAdeze ca ittham iti nipAtyate / 'pANi0' mate tu idamzabdAt thamupratyaye ittham avyayam, "idamprakAre, anena prakAreNetyarthe ca " / prajAyate 1. abhi0 ci0 Sa0 1533 / 67
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti prapUrvAt jandhAto: 'kvacit' (5|1|171 | | ) iti 'zrIsi0 ' sUtreNa pratyaye prajA / " santatau, jane ca / tokApatyaprasUtayaH tuk prajobhayoH" iti / "loko janaH prajA" iti ca haim:| "prajA syAt santatau jane" ityamarazca / prajA evA'rthaH prayojanaM yasya tat, . prajAyai iti vA prajArtham / mahyate pUjyate iti 'mahyavimyAM hit' // 547 // iti 'uNAdizrIsi0 'sUtreNa 'maha - pUjAyAM' dhAtoH TidiSapratyaye mahiSaH sairibhaH rAjA ca / tato GyAM mahiSI rAjapatnI sairibhI ca / " kRtAbhiSekA mahiSI" iti haima: / 'nRpastrItyuttarata:: sambadhyate mahAdevItve kRtAbhiSekA yathA vAsavadatteti' tadvRttiH / " kRtAbhiSekA mahiSI". ityamaraH / yadvA madhAtoH TiSacipratyaye tato Gi ( GI) pi mahiSI / 'rAjJaH kRtAbhiSekAyAM' * mahiSajAtistriyAm auSadhibhede ca' / atra tu paTTarAjJI mahiSI, tayA mahiSyA / sampUrvAt 'am-gatau' dhAtoH, saGgatamamatIti samam / "sAkaM satrA samaM sArdhamamA saha" iti haimaH5 / 'yathA'smadupajJe dvayAzrayamahAkAvye "pulinAni saha kSomaiH sarAMsi * nabhasA samam" / 'jyotsnya (nyA) mAhanyAmiSanmeghAH sAkaM kailAzamunibhiH' iti tadvRttau yadvA samdhAtoH samupratyaye samam avyayaM, "sAhitye, ekadetyarthe ca" / 'samameva samAkrAntaM dvayam' iti raghu: [ sarga - 4 zlo04] / atra samaM saha / vriyate upavAsAdyatreti 'pRSi - raJji - siki-kA- lA-vRbhyaH kit' // 208 // iti'uNAdizrIsi0 'sUtreNa 'vRgaT-varaNe' iti dhAto: kidatapratyaye vratam - zAstravihito niyamaH / "niyamaH puNyakaM vratam" iti haima: / jainadarzane dezasarvAdibhedena vratAnAmanekavidhatvam / * dezataH zrAvakANAM dvAdazavratAni, sarvato munInAM paJca mahAvratAni / anye cA'bhigrahavizeSA, api vratAni gIyante / " vrataM lakSaNabhede puNyasAdhane upavAsAdiniyamabhede ca " / atra tu - jainetaramatena gosevArUpo niyamo vratam, tat vratam / dhArayatIti curAdi'dhR' dhAto: Nici zatRpratyaye [ca] dhArayan, tasya dhArayataHanutiSThataH pAlayata ityarthaH / mahituM yogyeti 'mah - pUjAyAM' dhAtoranIyapratyaye mahanIyA 1. abhi0 ci0 tR0 501 / 3. abhi0 ci0 tR0 520 / 5. abhi0 ci0 Sa0 1527 / 2. ama0 tR0 nAnArthavarge 38 / 4. ama0 dvi0 manuSyavarge - 5 / 6. abhi0 ci0 tR0 843 / 68 -
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjyA / 'pANi0' mate ca anAyarapratyaye / kIrtyate iti 'sAti-heti-yUti-jUti-jJaptiG, kIrttiH' (5 / 3 / 94 / / ) iti 'zrIsi0'sUtreNa 'kRtat-saMzabdane' dhAtoH bhAvAkoMH MiktipratyayAntanipAtane kIrtiH-yazaH / "zlokaH kIrtiryazo'bhikhyA samAjA" iti haima: / ra - 'pANi0'mate curAdi 'kRt' dhAtoH karmaNi ktini kIrtyate iti kIrtiH yazasi / "eka diggAminI kIrtiH sarvadiggAmukaM yazaH" / yadvA ___ "dAnapuNyaphalA kIrtiH parAkramakRtaM yazaH" iti / yaza:kIorarthabhedo'pyanyatra / atra tu yazasi / mahanIyA kIrtiryasya saH mahanIyakIrtiH, tasya mahanIyakIrteH-prazastayazasaH / __dIyate smeti 'si0'mate dIc kSaye, 'pA0' mate tu 'dI-kSaye' iti dhAtoH kartari te tasya ca natve "dInaH triliGgaH / "duHkhite, bhIte ca, tagarapuSpe napuM0, mUSikAyAM strI0" / udharaNaM uddharaNaM veti ut-upasargapUrvAt ha-dhRdhAtoH 'si0 mate bhAve'naTi, pA0'mate ca lyuTi uddharaNam / dInAnAmuddharaNam dInoddharaNam / ucyate smeti ucita: yogyaH / "nyAyyaM tUcitaM yuktasAMprate labhyaM prAptaM bhajamAnAbhinItaupayikAni ca" iti / hai haima:2 / 'vac-paribhASaNe' dhAtoH 'uvac-samavAye' dhAtorvA karmaNi kte, 'pANi 'mate / ucdhAtoH kte vacdhAtoH kitacpratyaye vA ucitaH triliGgaH / " nyaste, paricite, yukte" / . atra tu paricitArthaH / dInoddharaNe ucita:-paricitaH dInoddharaNocitaH, tasya diinoddhrnno| citasya dInajanarakSaNaniratasya / tanoti tanute veti tandhAtoH adi Diti ca tatrazabdaH trili0 / "pUrvokte, buddhisthe, parAmarzayogye, viprakRSTaviSaye ca; brahmaNi napuM0" / "auM tatsat iti nirdezo brAhmaNaH" iti gItA / tasya-SaSThyekavacane tasya-dilIpasya / 'tR-plavanataraNayoH' dhAtoDinpratyaye tarantIti trayo bahuvacanAntastrili0 tritvasaGkhyAviziSTe / striyAM tisrAdezaH, 1. abhi0 ci0 dvi0 273 / HD 2. abhi0 ci0 tR0 743 / 69
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ tisra ityAdi / guNyate iti guNaH - upasarjanam / "guNopasarjanopAgrANyapradhAne" iti haimaH / guNyate abhyasyate iti guNaH- rajjuH maurvI ca / "zulbaM (mbaM) varATako rajjuH zulvaM tantra vahI guNaH" iti (haima: 2 ) / "maurvI jIvo (vA) guNo gavyA ziJjA bANAsanaM duNA [ziJjinI jyA ca]" iti ca haima:' / 'pANi0' mate tu guNdhAtoraci ghaJi vA guNaH / "dhanuSo maurvyAM dhanurAkarSaNadAmani, rajjumAtre / " saguNo'pi pUrNakumbho yathA kUpe nimajjatI "tyudbhaTaH / zauryAdidharme, rAjJAM - sandhivigrahAdiSu, SaTsu sAdhaneSu / 'SADguNyamupayuJjIta' iti mAghaH [ sarga 2 zlo093] / jJAnavinayAdiSu 'guNAguNAnubandhitvAt' iti raghuH [sarga 1 shlo022]| sAGkhyamate 'puruSopabhogopakaraNabhUtatvAt tadbandhanopayogitvAcca sattvara* jastamaAdiSu padArtheSu' / 'prakRterguNasaMmUDhA sajyante guNakarmasu ' iti gItA / apradhAne / nyAyamate rUpAdicaturviMzatibhedabhinne padArthe / vyAkaraNokte"sattve nivizate'vaiti, pRthagjAtiSu dRzyate' / 'AdheyazcA'kriyAjazca so'sattvaprakRtiH guNaH / ' ityukte dravyamAtrAzrite / dravyabhinne utpAdyAnutpAdyatAsamAnAdhikaraNe, siddhadharme, vastudharme / vyAkaraNaparibhASite 'adeG guNaH' ityukte akAre ekAre okAre ca . 'guNo'redot' ityukte ari ekAre okAre ca / alaGkArokteSu mAdhuryAdiSu / AvRttau, tantau, utkarSe, dUrvAyAM ca / jainamate sahabhAvini, paryAye ca / atra tvAvRttyarthaH / yo guNa AvRttayo yeSAM tAni triguNAni - trirAvRttAni / sapdhAtoH kanini tuTi ca, athavA sapdhAtoH taninpratyaye vA saptan / "saptatvaviziSTe saGkhyAvizeSe, tatsaGkhyAyAM ca " / sapta / dIvyati raviratreti yadvA dyati tama iti - doMcdhAtornakpratyaye "dinaM sUryakiraNopalakSite SaSTidaNDAtmake tadviziSTe avakhaNDane vA 2. abhi0 ci0 tR0 928 / 1. abhi0 ci0 Sa0 1441 / 3. abhi0 ci0 tR0 776 / 70
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturyAmAtmake kAle" tacca manuSyANAM SaSTidaNDAtmakam / pitRRNAM gauNacandramAsAtmakam, teSAM hi candralokoparisthite: kRSNASTamIta eva sUryasya talloke kiraNasparzasaMbhavaH, zuklASTamyAM punarbhUvRttenA'cchAdanAcca na tatsamparkaH / devAnAmasurANAM ca sauravarSakAlAtmakam / brahmaNo -divyamAnena yugasahasrakAlAtmakamiti vivekaH " / etatsarvaM jainetaramate / atra tu SaSTidaNDAtmakaM. dinam / triguNAni dinAni - ekaviMzatirvAsarANItyarthaH / vyatIyuH - vyatikrAntAni // I vAcyaparivartanaM tvevam - itthaM prajArthaM mahiSyA samaM vrataM dhArayato mahanIyakIrte: . dInoddharaNocitasya tasya triguNaiH saptabhirdinaiH vyatIye / itthaM santAnAya patnyA samaM vrataM dhArayataH pUjitakIrte: dInarakSaNocitasya tasya nRpasya ekaviMzatirdinAni gatAni, iti saralArthaH ||25|| anyedyurAtmAnucarasya bhAvaM jijJAsamAnA munihomadhenuH / gaGgAprapAtAntavirUDhazaSpaM gaurIgurorgahvaramAviveza // 26 // anyedyuriti / anyasmin dine iti 'pUrvAparAdharottarAnyAnyataretarAdedyus ' ( 7|2|97) - iti 'zrIsi0 'sUtreNA'nyazabdAt anyasminnahni kAle'rthe edyuspratyaye anyedyuH / 'sadya:parutparAyaiSama:paredyavyadyapUrvedyuranyedyuranyataredyuritaredyuraparedyuradharedyurubhayedyuruttaredyuH' (5 / 3 / 22 // ) iti pA0 ' sUtreNa ca anyedyurnipAtaH / anyedyuH - dvAviMze dine / manyate jagatastrikAlAvasthAmasAviti 'manic- jJAne' iti dhAtoH 'manerudetau cA'sya. vA' // 612 // iti 'uNAdizrIsi0 'sUtreNa 'i' pratyaye'kArasyokAre ca muni:- jJAtavAn puMstrIliGgaH / " atha mumukSuH zramaNo yatiH vAcaMyamo vratI sAdhuranagAra RSirmuniH nirgrantho bhikSuH" iti haima: / jainetaramate tu 'munitrayaM namaskRtye' tyasya vyAkhyAne tattvabodhinyAM mantA-vedazAstrArthatattvAvagantA, iti / 'manerudetau cAsya vA' ityauNAdikasUtreNa manerata ukAre mane: pare inpratyaye ca muniH / athavA mananazIlo muniriti / munizabda:saptasaGkhyAyAmapi / atra vedazAstrArthatattvAvagantA munirgrAhyaH / hUyate'sAvagnAviti homa: / 'artIri-stu-su-hu-sR- ghR- dhR-zR - kSi-yakSi- bhA-vA-vyA - dhA-pA-yA - vali - padi-nIbhyo maH ||338 || iti 'uNAdizrIsi0 'sUtreNa 'huMk- dAnAdanayo: (dAnamiha haviSprakSepa :) 1. abhi0 ci0 pra0 75-76 / . 71
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ | dhAtoH 'ma'pratyaye, 'pANini' mate ca manipratyaye homaH-AhutiH / "syAd devayajJa AhutiH homo hotraM vaSaTkAraH" iti haima: / hUyate'sminniti homaH ityadhikaraNe'pi pu0 / "devatoddezena / vahnau, mantradvArA ghRtAdityAgarUpe havane; jainetaramate tu nityaM gRhasthakartavyeSu paJcasu yajJeSu kA madhye devayajJe, zrAddhIyaviprapANI, zraddhI(zrAddhIya?)yAgabhAgasya mantreNa dAne ca" / homAya. homasya vA dhenuH homadhenuH / muneH homadhenuH munihomadhenuH / muneH homArthaM ghRtapayodadhyAdisAdhana(naM) nandinI, idamapi jainetaramate eva / atati, satataM gacchatIti 'at-sAtatyagamane' dhAtoH 'sAtmannAtman-veman-romana / -kloman-lalAman-nAman-pApman-pakSman-yakSmanniti' // 916|| iti 'uNAdizrIsi0'sUtreNa meM manpratyayAntaH, 'pANini'mate ca maniNpratyayAnto nipAtaH, aterdIrghazcetyAtmA jIvaH / "kSetrajJAna ra AtmA puruSazcetanaH" iti haima: / athavA atatyaneneti AtmA-svabhAvaH / "syAdrUpaM lakSaNaM bhAvazcA''tmaprakRtirItayaH, sahajo rUpatattvaM ca dharmaH sargo nisargavat; zIlaM satattvaM saMsiddhiH" IN iti haima: / "AtmA svarUpe, yatne, dehe, manasi, vRttau, buddhau, arke, vahnau, vAyau, jIve, brahmaNi ca" / "AtmamAtuH svasuH putrAH, AtmapituH svasuH sutAH / AtmamAtulaputrAzca vijJeyA hyAtmabAndhavAH // " ityuktyanusAreNA'tra AtmA svIyArthaH / anucaratIti anu-upasargapUrvAt 'cargatibhakSaNayoH' iti dhAtoH acpratyaye, 'pA0'mate caTpratyaye anucaraH-anugAmI / "sahAyo'bhicaro'nozca jIvi-gAmi-cara-plavAH sevakaH" iti haimaH' / anucaraH trili0 sahacare, pazcAdgAmini dAsAdau / anugatazcaraM dUtaM gatisa0 / dUtAnuge tri0 / Atmano'nucaraH / ra AtmAnucaraH, tasyA''tmAnucarasya-svasevakasya rAjJaH / bhAvayati vicArayatIti bhUdhAtoNici ghaJi bhAvaH / "bhAvo vidvAn" iti haima:5 / yadvA'ntargatavAsanAtmatayA vartamAnaM ratyAkhyaM bhAvaM bhAvayatIti bhAvaH-aGgasyA'lpo vikAraH / O ile AN 1. abhi0 ci0 tR0 821 / 23. abhi0 ci0 Sa0 1376 -77 / 5. abhi0 ci0 dvi0 332 / 2. abhi0 ci0 0 1366 / 4. abhi0 ci0 tR0 496 / 72
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ E "bhAvahAvahelAstrayo'GgajAH" iti haimaH / bhavatyasminniti vA bhAvaH-abhiprAyaH puMklIba liGgaH / "chando'bhiprAya AkUtaM matabhAvAzayA api" iti haima: / "bhAvo'bhiprAya HP AzayaH" iti ca yAdavaH / 'pANi'mate tu bhAvaH puMliGgaH / bhAvayati cintayati ra ra padArthAn, curAdibhUdhAtoraci, bhauvAdikAt No vA / nATyoktau-nAnApadArthacintake paNDite / bhAvayati jJApayati hRdayagatam, bhU-Nic-ac / hRdayagatAvasthAvedake, mAnasavikAre, svedakampAdau, vyabhicAribhAve / bhU-bhAve ghaJ, zuddhadhAtvarthe-yathA pAka ityatra viklittyanukUlavyApAraH pacdhAtvarthaH, evameva viklittyanukUlavyApAro ghabarthaH / "sAdhyarUpe siddharUpe vA, kriyArUpe, dhAtorarthe, rAge, Azaye, prakRtijanyabodhe, prakArIbhUte, bhAve c"| atra tu | rAgArtha AzayArtho vA / taM bhAvam-abhiprAyaM dRDhabhaktitvam / jJAtumicchati iti 'tumarhAdicchAyAMkana sannatatsanaH' (3 / 4 / 21 / / ) iti 'zrIsi0'sUtreNa jJAdhAtoH icchArthe san, tataH 'zatrAnazAveSyati tu sasyau' (5 / 2 / 20 // ) iti 'zrIsi0' sUtreNA''nazi 'ato ma Ane' (4 / 4 / 114 // ) iti ko | 'zrIsi0' sUtreNa makArAgame Api ca jijnyaasmaanaa| 'pANi0' mate ca 'dhAtoH karmaNi(NaH) samAnakartRkAdicchAyAM vA' [3 / 17 / ] iti sUtreNa san, 'jJA-zrR-smR-dRzAM sanaH' [1 / 3 / 57||] 14 iti sUtreNA''tmanepadam, 'laTaH zatRzAnacAvaprathamAsamAnAdhikaraNe' [3 / 2 / 124 // ] iti / sUtreNa zAnaci, 'Ane muk ca (muk) [7 / 2 / 82 // ] iti sUtreNa mugAgame TApi ca / jijJAsamAnA-jJAtumicchantI (satI) / - gacchati samudramiti 'gamlaM-gatau' iti dhAtoH 'gamyami-ramyaji-gadyadi-cho-gaDikhaDi-gR-bhR-vR-svRbhyo gaH' // 92 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa gapratyaye 'pANi0'mate meM ca ganpratyaye gaGgA-devanadI strI0 / "gaGgA svanAmakhyAte, nadIbhede" / "gaGgA tripathagA aura ra bhAgIrathI tridazadIrghikA trisrotA jAhnavI mandAkinI bhISmakumArasUH saridvarA viSNupadI siddhasvaHsvargikhApagA RSikulyA haimavatI svarvApI harazekharA" iti haima: / prapatanti ra ' asminniti 'patroM-patane' dhAtoH 'vyaJjanAda(d ghaJ)' (5 / 3 / 132 / / ) iti 'zrIsi0' sUtreNa puMnAmni karaNAdhAre ghaji prapAtaH / prapatantyasmAditi vA 'bhAvAkatrorghaJ (koMH) (5 / 3 / 18 / / ) iti 'zrIsi0'sUtreNa ghaji prapAtaH / "prapAtastvataTo bhRguH" iti haima: / ra 1. abhi0 ci0 tR0 509 / 2. abhi0 ci0 10 1383 / * 3. abhi0 ci0 ca0 1081-82 / 73
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prapatyate yasmAt taTAt sa bhRguH ityake' iti tadvRttau / yadvA prapatanaM prapAtaH, bhAve ghaji prapAta:-chalAdAkramaNamityarthaH / "prapAtastvabhyavaskando dhATyabhyAsAdanaM ca saH" iti haima: / "prapAtaH puMli0 taTarahite niravalambe parvatasthAne, nirjhare, kUle, avaskande ca, ko OM bhAve ghaji patane" / atra tvadhikaraNavyutpatyA patanapradezaH / gaGgAyAH prapAtaH gaGgAprapAtaH / / * jainamate cullahimavatparvatAdhovartI gaGgAprapAtanAmA kuNDavizeSo'pyasti / amatIti 'am gatau' dhAtoH 'damyati-tami-vA-pU-dhU-ga-ja-hasi-vasyasi-vitasi-masINbhyastaH' // 20 // 1 iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa tapratyaye, 'pANi0'mate tanpratyaye ca antaH-avasAnaM, dharmaH samIpaM ca / "athA'ntimaM jaghanyamantyaM caramamantaH pAzcAtyapazcime" iti haima: / yadvA ] - amati sandehAbhAvamiti antaH-nirNayaH / "nirNayo nizcayo'ntaH" iti haima: / amatyanena / vaa'ntH-siimaa| "AghATastu ghaTo'vadhiH, anto'vasAnaM sImA ca maryAdA'pi ca sImani" iti haima: / "antaH napuM0 svarUpe, svabhAve ca, zeSe punapuM0, nAze, prAnte, sImAyAM, aura nizcaye, avayave ca puM0, nikaTe manohare ca triliGgaH" / atra tu sAmIpye / gaGgAprapAtAntaH / ma vizeSeNa rohanti, rohanti smeti vA; viupasargAt 'ruha-prarohaNe' dhAtoH kartari kte viruuddhaani| S virUDhazabdaH trili0 jAte aGkurite ca" / zIyata iti 'zadi-bAdhi-khani-haneH(ne) SaH ca' // 299 / / iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa 'zadlaM-zAtane' dhAtoH 'pa'pratyaye SAntAdeze meM ca zaSpaM-bAlatRNam / yadvA zaSatIti 'zaS-hiMsAyAM' dhAtoH 'pa'pratyaye, 'pANi0 mate ca aura 'pak pratyaye zaSpam / "zaSpaM tu tadanevaM (tad navam)" iti haima:6 / 'tat tRNaM navodbhinnaM bAlam' iti tadvattiH / "zaSpaM bAlatRNa(NaM) ghAsaH" ityamaraH / "zaSpaM napuM0 bAlatRNaghAse; pratibhAkSaye puM0" / gaGgAprapAtAnte jAhnavIpatanapradezasamIpe virUDhAni jAtAni zaSpANi bAlatRNAni yasya taditi gaGgAprapAtAntavirUDhazaSyam / gauratvAt gaurazabdAt 'gaurAdibhyo mukhyAn GIH' / 2 / 4 / 19 // iti 'zrIsi0'- sUtreNa GIpratyaye, 'pA0'mate ca GIppratyaye gaurI-pArvatI / "gaurI kAlI pArvatI mAtRmAtA'rpaNA1. abhi0 ci0 ca0 1032 / 2. abhi0 ci0 tR0 800 / * 3. abhi0 ci0 Sa0 1459 / 4. abhi0 ci0 Sa0 1374 / 5. abhi0 ci0 tR0 962 / 6. abhi0 ci0 ta0 1191 / 7. ama0 dvi0 vanauSadhivarge -167 / 74
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ rudrANyambikA tryambakomA durgA caNDI siMhayAnA mRDAnI kAtyAyanyau dakSajA''ryA kumArI satI zivA mahAdevI zarvANI sarvamaGgalA bhavAnI kRSNamainAkasvasA menAdrijezvarA nizumbhazumbha- mahiSamathanI bhUtanAyikA" iti haimaH / haimazeSazca gautamI kauzikI kRSNA tAmasI bAbhravI jayA / kAlarAtri: mahAmAyA bhrAmarI yAdavI varA // 1 // bahirdhvajA zUladharA paramabrahmacAriNI / amoghA vindhyanilayA SaSThI kAntAravAsinI // 2 // jAGgulI badarIvAsA varadA kRSNapiGgalA / dRSadvatIndrabhaginI pragalbhA revatI tathA ||3|| mahAvidyA sInIbAlI ska[ndha? ] dantyekapATalA / ekaparNA bahubhujA nandaputrI mahAjayA || 4 || bhadrakAlI mahAkAlI yoginI gaNanAyikA / hAsA bhImA prakuSmANDI gadinI vAruNI himA // 5 // anantA vijayA kSemA mAnastokA kuhAvatI / cAraNA ca pitRgaNA skandhamAtA ghanAJjanI ||6|| gAndharvI karburA gArgI sAvitrI brahmacAriNI / koTi zrIH mandarAvAsA kezI malayavAsinI ||7|| kAlAyanI vizAlAkSI kirAtI gokulodbhavA / ekAnasI nArAyaNI zailA zAkambharIzvarI // 8 // prakIrNakezI kuNDA nIlavastrogracAriNI / aSTAdazabhujA pautrI zivadUtI yamasvasA // 9 // 1. abhi0 ci0 dvi0 203-4-5 2. abhi0 ci0 haimazeSe 49-61 / 75
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunandA vikacA lambA jayantI nakulA kulA / vilaGkA nandinI nandA nandayantI niraJjanA // 10 // kAlaJjarI zatamukhI vikarAlA karAlikA / virajAH puralA jArI bahuputrI kulezvarI // 11 // kaiTabhI kAladamanI dardurA kuladevatA / raudrI kundrA mahAraudrI kAlaGgamA mahAnizA // 12 / / baladevasvasAputrI hIrI kSemakarI prabhA / mArI haimavatI cA'pi golA zikharavAsinI // 13 // iti / "gauryumA nagnikorvISu" ityanekArthasaGgrahaH / SoDazasu vidyAdevISu navamI vidyAdevI / vidyAdevyastu SoDaza rohiNI prajJaptirvajrazRGkhalA kulizAGkazA / cakrezvarI naradattA kAlyathA'sau mahAparA // 1 // gaurI gAndhArI sarvAstramahAjvAlA ca mAnavI / vairoTyA'cchuptA mAnasI mahAmAnasiketi tAH // 2 // iti haima: / gUyate iti vA [gauraH] 'khura-kSura-dUra-gaura-vipra-kupra-zvabhrAbhra- dhuumraandhrrndhrshiliindhrauddr-punnddr-tiivr-shiighrogr-tugr-bhugr-nidraa-tndraa-saandr-gundraa-rijraadyH||396|| iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa gaura iti rAnto nipAtaH / gauraH-avadAtaH, tato DyAM gaurIstrIdharmarahitA / gUyate upAdeyatayA gaurI / "gaurI tu nagnikA'rajAH" iti haimH| 'aSTavarSA bhaved gaurI dazame nagnikA bhavet' iti ca smArto vizeSaH / gaurI / strii0| "zalendukundadhavalA, tato gaurI tu sA matA // " ityuktyAM pArvatyAm / "aSTavarSA bhavedgaurI" ityuktyAmaSTavarSAyAM asaJjAtarajaskAyAM kanyAyAma, haridrAyAm / dAruharidrAyAm, ki * gorocanAyAm, priyaGgau, bhUmau, nadIbhede, maJjiSThAyAm, zvetadUrvAyAm, mallikAyAm, tulasyAm, 1. anekArthasaGgrahe dvi0 403-4 / 2. abhi0 ci0 dvi0 239-40 / / 3. abhi0 ci0 tR0 510 / POWR SEAR 76
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarNakadalyAm, AkAzamAMsyAm, rAgiNIbhede ca" / atra tu pArvatyarthaH / gauryAH guruH gaurIguruH, tasya gaurIguroH-pArvatipituH-himAcalasyetyarthaH / / gRhati gAhyate veti 'tIvara-dhIvara-pIvara-chitvara-chattvara-gahvaropahvara-saMyadvaro- dumbarAdayaH' // 444 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa varaTpratyayAntA(ta)nipAtane gahvaram / guheraccotaH / gahvaraM gahanaM mahAbilaM bhayAnakaM pratyantadezazca / yadvA gahvAH santyatreti vA azvAditvAd ranipAtane gahvaram / "akhAtabile tu gahvaraM guhA" iti haima: / ruditavizeSo / vA gahvaram / "tadapuSTaM tu gahvaraM(raH)" iti haima: / tad ruditam apuSTaM gadgadsvaratvAda jAtoccapUtkAraM gAhate hRdayAntariti gahvaram / 'jaThara-krakara-makara-zaGkara-karpara-kUrpara2 tomara-pAmara-prAmara-prAdmara-sagara-nagara-tagarodarAdara-zRdara-dRdara-kRdara-kukundara-gorvarAmbara. mukhara-khara-Dahara-kuJjarA-jagarAdayaH' // 403 // iti 'uNAdizrIsi0'sUtreNa gAdhAtoH - kidarapratyayAnto nipAtaH / 'pA0 mate tu gahvaraH pu0, gAdhAtorvaracpratyaye nipAtyate / "nikuJje, dambhe, sne, rodane, viSamasthAne, anekAnarthasaGkaTe ca napuM0, guhAyAM napuMstrI0" | "gahvaro biladambhayoH, kuJje'tha" ityanekArthasaGgrahaH / strItvapakSe GIp / atra tu guhArthaH / / tad gahvaram-guhAm / Aviveza-praviveza // vAcyaparivartanaM tvevam-anyedhurmunihomadhenvA AtmAnucarasya bhAvaM jijJAsamAnayA se * satyA gaGgAprapAtAntavirUDhazaSpaM gaurIguroH gahvaramAviveze // dvAviMze dine dhenuH nijasevakasyA'bhiprAyaM jJAtumicchantI-dvAviMze dine nandinI / kimayaM svArthasAdhanAnurodhAduta vizuddhabhaktiyogAt mAmevaM sevate, iti mAyAbalena nijasevakasya kA * dilIpasyA'bhiprAyaM jJAtumicchantI surasaritprapAtAntarvirUDhabAlatRNAM himAlayaguhAmAviveza, ra va iti saralArthaH // 26 // sA duSpradharSA manasA'pi hiMspairityadrizobhAprahitekSaNena / alakSitAbhyutpatano nRpeNa prasahya siMhaH kila tAM cakarSa // 27 // seti / sA nandinI / hiMsantItyevaMzIlA iti hiMsanazIlA 'smya-jasa-hiMsa-dIpa1. abhi0 ci0 ca0 1033 / 2. abhi0ci0 Sa0 1402 / * 3. anekArthasaGgrahe tR0 543 / In clot 77
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ kampa-kama-namo ra:' (5 / 2 / 79 / / ) iti 'zrIsi0'sUtreNa 'his-hiMsane' dhAtoH zIlAdAvarthe / 'ra'pratyaye hiMsrAH-vyAdhAH / "hijai(sra) zarArudhA(ghA)tukau" iti haima:' / "hiMsraH syAddhAtuke hiMsrA mAMsI kAkAdanI vasA" ityanekArthasaGgrahaH2 / "pA0'mate'pi hiMsdhAtoH rapratyaye kA hiMsraH trilinggH| "hiMsAzIle, ghore, bhaye, hare, bhImasene ca puM0, mAMsyAm, kAkAdanyAm / * elavAlukAyAm, nADyAm, jaTAmAMsyAm, gavedhukAyAm, zirAyAM ca strii0"| atra ghAtukArthaH / taiH hiMstraiH-ghAtukairvyAghrAdibhiH ityarthaH / manyate jAnAtyarthamiti 'as' // 952 // iti 'uNAdizrIsi0'sUtreNa 'manicjJAne' iti dhAtoH aspratyaye mana:-noindriyam / "antaHkaraNaM mAnasaM manaH, hacceto hRdayaM / cittaM svAntaM gUDhapathoccaleH" iti haima: / 'yadavocAmastarke sarvArthasaMgrahaNaM manaH' iti / tavRttau / 'pANi0'mate 'man-bodhe' divAdiH Atmane0 saka0 aniTdhAtoH tanAdiH / Atma0 saka0 seTdhAtorvA manyate'neneti asipratyaye karaNe asunpratyaye vA "manaH / sarvendriyapravartake atIndriye iti nyAyamate / vedAntamate saGkalpavikalpAtmakavRttimadantaH karaNe, tacca sukhaduHkhAdyAdhAraH / kAmaH saGkalpo vicikitsA zraddhA'zraddhA dhRti_(6ri| tyetatsarvaM mana eva iti zruteH / nyAyamate tajjJAnasAdhanamiti bhedaH, manaHzilAyAM ca" | iha tu sarvendriyapravartakamatIndriyam / tacca nyAyamate'NusvarUpam / tadasAmpratam / sarvatra / * dehAvayavAvacchedena sukhaduHkhAdyupalabdheH / jainamate 'jIvavat sarvazarIrAvagAhi manastvena bhI ra pariNatamanovargaNApudgalasamUhAtmakam / tena manasA / api-punaH / ko duHkhena dhRSyate'sau iti duSpradharSA-durdharSA-anabhibhavanIyeti yAvat / etIti iNdhAtoH / ticpratyaye iti-avyayaM, "hetau, prakAzane, nidarzane, prakAre, anukarSe, samAptau, prakaraNe, * svarUpe, sAnnidhye, vivakSAniyame, mate, pratyakSe, avadhAraNe, vyavasthAyAM, parAmarza, mAne, aura itthamarthe, prakarSe, upakrame ca" / atra hetvarthaH / iti-hetoH / ____ adyate vajreNeti 'taGki-vaLyaGki-makya-hi-zadyadi-sadyazau-vapi-vazibhyo riH' // 692 // iti 'uNAdizrIsi0'sUtreNa 'adaMk-bhakSaNe' dhAtoH ripratyaye adriH-parvataH / OM 1. abhi0citR0 369 / / 2. anekArthasaGgrahe dvi0 461 / 3. abhi0 ci0 Sa0 1369 / 78
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ | "zailo'driH zikharI ziloccayagirI gotro'calaH sAnumAn grAvA parvatabhUdhrabhUdharadharAhAryA nagaH" iti haima: / "girau prapAtI kuTTAraH urvaGgaH kandarAkaraH" iti haimazeSaH / adriHvRkSaH / "vRkSo'gaH zikharI ca zAkhiphaladAvadriharidurdumo jIrNo durviTapI kuThaH kSitiruhaH kAraskaro viSTaraH / nandyAvartakarAlikau taruvasU parNI pulAkyaMhipaH sAlAnokahagacchapAdapanagA rukSAgamau puSpadaH // " iti haimaH / | "vRkSe cA''rohakaH skandhI sImikaH haritacchadaH uruH jantuH vahnibhUzca" iti haimazeSaH / jainetaramatenendrazatrusaptake dvitIyo dviT / tatra adantIti adrayaH / "asya tu dviSaH pAko'drayo / | vRtraH pulomA namucirbalaH jambhaH" iti haima: / asyetIndrasya dviSaH zatravaH, te tuma * pAkAdayaH sapta / 'pA0 mate tu addhAtoH ktinpratyaye adriH puM0 / "parvate, vRkSe, sUrye, hara parimANabhede ca" / atra tu parvato'driH / zobhanaM bhidAditvAt aGi zobhA / "AbhA rADhA vibhUSA zrIrabhikhyAkAntivibhramAH lakSmIzchAyA ca zobhAyAm" iti haima: / zobhA alaGkAravizeSaH / "prAgalbhyaudAryamAdhuryazobhAdhIratvakAntayaH dIptizcAyatnajAH" iti haima: / ra zobhA rUpAdyaiH puMbhogapabRMhitaiH kiJcchiyAntarAzrayaNam iti tadvRttiH / 'pA0 mate zobhate kA iti zubhdhAtoH apratyaye TApi ca zobhA strI0 / "dIptau, haridrAyAM, gorocanAyAM ca" / atra ra tu dIptiH kAntirvA / adreH-parvatasya zobhA-kAntiH AdrizobhA / prahi(hI)yate smeti / prapUrvAt 'hi-vadhane gatau ca' dhAtoH dhAdhAtorvA karmaNi kte prahitaM triliGgaH / "kSipte, niraste, prerite ca, sUpe na0" / atra tu kSiptaH prerito vA'rthaH / IkSyata AbhyAmiti IkSaNe asA ra netre / 'cakSurakSIkSaNaM netraM nayanaM dRSTirambakaM locanaM darzanaM dRk ca''iti haima: / "akSNi * rUpagraho devadIpaH" iti haimazeSaH / yadvA IkSyate iti IkSaNam-avalokanam / "IkSaNaM tu ra * 1. abhi0 ci0 ca0 1027 / 2. abhi0 ci0 haimazeSe - 158 / 3. abhi0 ci0 ca0 1114 / 4. abhi0 ci0 haimazeSe - 173-74 / 1 5. abhi0 ci0 dvi0 174-75 / 6. abhi0 ci0 0 1512 / 7. abhi0 ci0 tR0 509 / 8. abhi0 ci0 tR0 575 / 9. abhi0 ci0 haimazeSe - 121 / 79
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ nizAmanam, nibhAlanaM, nizamanaM, nidhyAnamavalokanam, darzanaM, dyotanaM, nirvarNanaM ca" iti / haima: / 'pA0'mate IkSdhAto ve lyuTi avalokane, karaNe lyuTi netre ca" / atra tu - netrArthaH / adizobhAyAM adrizobhAyai vA prahite IkSaNe yena sa adrizobhAprahitekSaNaH, - tenA'drizobhAprahitekSaNena-parvatazobhAvalokanadattanayanena / nRzabdAt pAdhAtoH apratyaye, 'pA0'mate ca kapratyaye nan pAtIti nRpo rAjA / * "rAjA rAT pRthivIzakramadhyalokezabhUbhRtaH, mahIkSit pArthivo mUrdhAbhiSikto bhU-prajA-nR paH" iti haima: / "nRpaH caturyojanaparyanteSvadhikArI nRpo bhavet ityukte, rAjavizeSe, rAjamAtre ca" / atra rAjamAtraH / tena nRpeNa-rAjJA dilIpena / lakSyate smeti lakSitam / ma ko 'lakS-darzane' dhAtoH karmaNi kte lakSitaM triliGgaH / "lakSaNayA bodhite'rthe, jJAte, anumite para ca / kartari kte lakSaNAzraye, lakSakazabde ca" / atra tu jJAtArthaH / na lakSitaM alakSitaM ajJAtam / na bhAtIti bhAdhAtoH kipratyaye abhi avyayaM / "kaJcitprakAraM prAptasya dyotane, ra Abhimukhye, abhilASe, vIpsAyAma, lakSaNe, samantAdarthe ca" / atrA''bhimukhyamarthaH / utpUrvAt patdhAtoH bhAve lyuTi utpatanamiti, utpatyate iti utpatanam, Urdhvagamane utpattau / ca / Abhimukhyena utpatanaM abhyutpatanam / alakSitaM abhyutpatanaM yasya saH alakSitAbhyutpatanaH-adRSTAkramaNaH / hinastIti siMhaH / "hiMseH sim ca' // 588 // iti 'uNAdizrIsi0'sUtreNa va * "hiMsup-hiMsAyAm' ityasmAd dhaH pratyayaH asya ca simAdezaH siMhaH-mRgarAjaH / yadvA kI 0 hiMsdhAtoraci pRSodarAditvAt siMhaH / "siMhaH kaNThIravo hariH, haryakSaH kesarIbhAriH / * paJcAsyo, nakharAyudhaH, mahAnAdaH paJcazikhaH pArindraH, patyarI mRgAt, zvetapiGgo'pi" iti yA T: haima:3 / siMhe tu syAt "palaGkaSaH zailATo vanarAjo nabhaHkrAnto gaNezvaraH zRGgoSNISo rakta . jihvo vyAdIrNAsyaH sugandhikaH" iti haimazeSa: / "siMhastu rAzibhede mRgAdhipe zreSThe * syAduttarasthazca" ityanekArthasaGgrahaH / siMhaH caturviMzasya jinapatelAJchanaM bhagavato - varddhamAnasvAminaH / 'pA0'mate sicdhAtoH kapratyaye hiMsdhAtoraci vA pRSodarAditvAt / 1. abhi0 ci0 tR0 576-77 / 2. abhi0 ci0 tR0 689-90 / 3. abhi0 ci0 ca0 1283-84-85 / 4. abhi0 ci0 haimazeSe 184-85 / 5. anekArthasaGgrahe dvi0 590-91 / 80
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ "siMhaH puMstrI0, "siMho varNaviparyayAt' / svanAmakhyAte pazubhede, raktazobhAJjane, meSAditaH / paJcame rAzau ca, padAntasthaH zreSThArthe ca" / atra pazubhedaH mRgarAjaH / "siMho mRgendraH paJcAsyaH" ityamaraH / prahasanaM (prasahana) pUrvamiti prasahya haThe / "haThe prasahya" iti haimaH / zrI , yathA-'prasahya vittAni haranti caurAH' / 'pA0'mate prapUrvAt sadhAtoH lyapi prasahya-avyayaM kI haThAdityarthe / "prasahya tejobhirasaGkhyatAM gataiH" iti mAghaH [sarga-1 zlo0 27] / "prasahya tu haThArthakam" ityamaraH / kildhAtoH kapratyaye kila-avyayaM, "vArtAyAm, para ra anuzayArthe, nizcaye, sambhAvye, prasiddhapramANadyotake, satye, hetau, arucau, alIke, tiraskAre ma ca" / atra kiletyalIke // vAcyaparivartanaM tvevam - tayA hiMsrairmanasA'pi duSpradharSayA (bhUyate) iti adrizobhA* prahitekSaNena nRpeNa alakSitAbhyutpatanena siMhena prasahya sA cakRSe // kila mahAprabhAvAmimAM kAmadhenuM siMhAdayo manasA'pyabhibhavituM na prabhavantIti / D, nizcitya parvatazobhAvalokanadattadRSTinA bhUpenA'valokita eva siMho jhaTiti haThAt tAM kAmadhenora(numa)lIkamAyayA''krAntavAn, iti saralArthaH // 27 // tadIyamAkranditamArtasAdhorguhAnibaddhapratizabdadIrgham / razmiSvivAdAya nagendrasaktAM nivartayAmAsa nRpasya dRSTim // 28 // tadIyamiti / guhyate'nayeti bhidAditvAt aGi guhA-gahvaram / "akhAtabile tu ko ra gahvaraM guhA" iti haima: / "guhaH skande guhA punaH, gahvare siMhapucchyAM ca'' ityanekArthasaGgrahaH / OM 'pA0 mate guha puM0 / gudhAtoH kapratyaye "kArtikeye, azve, rAmamitre, zRGgavairAdhipe, caNDAlanAthe, gate, viSNau ca puM0, siMhapucchIlatAyAm, akRtrime, devakhAte, parvatagarte, hRdaye / ca strI0" / "guhAM praviSTo" iti zrutiH, "saiSA guhA duravagAhA" iti ca zrutiH / "darI meM tu kandaro vA strI devakhAtabile guhA" ityamaraH / atra tu gahvarArthaH / nitarAM badhyate smeti ra nibaddhaH-niyantritaH / "baddho nigaDito naddhaH kIlito yantritaH sitaH, (sandAnitaH saMyatazca) mA 'iti haimaH / zapati kUToccAraNamiti 'zA-zapi-mani-kanibhyo daH // 237 / / iti 'uNAdiKha, ama0 di0 siMhAdivarge -1 / / 2. abhi0 ci0 Sa0 1539 / 3. ama0 tR0 avyayavarge - 10 / 4. abhi0 ci0 ca0 1033 / 15. anekArthasaGgrahe dvi0 585 / 6. ama0 dvi0 zailavarge - 6 / mA 7. abhi0 ci0 ta0 438-39 / nibA. 81
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsi0'sUtreNa 'zapI-Akroze' dhAtoH dapratyaye zabda:-zrotragrAhyo'thaH / yadvA zabdyate iti zabdaH / "zabdo ninAdo nirghoSaH svAno dhvAnaH svaro dhvaniH, nirjhado ninado hAdo niHsvAno niHsvanaH svanaH, ravo nAdaH svanirghoSaH saMvyAGbhyo rAva AravaH, kvaNanaM / nikvaNaH kvANo nikvANazca kvaNo raNaH" iti haima: / 'zabda-zabdakaraNe' adAdiH curAdiH / ubha0 saka0 seTdhAtoH ghatri zapdhAtordanpratyaye vA "zabdaH puM0 dhvanyAtmake, varNAtmake ca zrotrendriyagrAhye, naiyAyikAdimate AkAzAdisthe guNabhede ca" ! 'AkAzaguNaH zabdaH' para , iti naiyAyikAH / tadasAmpratam / zabdapratighAtAderanugrahopaghAtadarzanAt phonogrAphAdiSu ma gRhyamANatvAcca bhASAtvapariNatabhASAvargaNApudgalaskandharUpo'yam / prathadhAtorDatipratyaye prati kA -avyayaM, "vyAptI, lakSaNe, kaJcitprakAramApannasya kathane, bhAge, pratidAne, pratinidhIkaraNe, stoke, kSepe, nizcaye, vyAvRttau, Abhimukhye, svabhAve ca" / atra vyAptyarthaH / pratirUpa:(gataH) zabdaH pratizabdaH-pratidhvaniH / dRNAti husvabhAvamiti 'maghA ghavAghadIrghAdayaH' // 110 // zrI iti 'uNAdizrIsi0'sUtreNa dRNAterdIri ghapratyayAnte nipAtane dIrghaH anya(Aya)taH uccazca / * "dIrghAyate same" iti haimaH2 / "davIyazca daviSThaM ca sudUraM dIrghamAyatam" ityamaraH / ra 'pA0'mate tu dRdhAtorghA ghasya netvam dIrghaH puM0 / "zAlalatAvRkSe, uSTra, dvimAtre svaravarNe ca; Ayate triliGgaH" / atra tvAyatArthaH / guhAyAM nibaddhaH guhAnibaddhaH, guhAnibaddhazcA'sau va pratizabdazca guhAnibaddhapratizabdaH, guhAnibaddhapratizabdena dIrgham guhaanibddhprtishbddiirghm| kandarapratibaddhapratidhvAnAyatam / tasyAH idam tadIyam / AphdhAtoH kvipi pRSodarAditvAt palope A-avyayaM, "vAkye (vAkyasyA'nyathAtvadyotane), "pUrvamevaM maMsthA idAnImevam" iti pratipAdanapare / 0 smRtau (A evaM manyase iti smRtasyA'nyathApAdane), anukampAyAM, samuccaye, aGgIkAre, * ISadarthe, kriyAyoge, sImAyAM, vyAptau ca" / vAkyasmRtibhinne'sya Gitvamicchanti, yadAha ISadarthe kriyAyoge maryAdAbhividhau ca yaH / etamAtaM GitaM vidyAdvAkyasmaraNayoraGit / / iti / iha vyAptyarthaH / AkrandanaM ruditam Akranditam / "ruditaM kranditaM kuSTam" iti / 1. abhi0 ci0 Sa0 1399-1400 / 2. abhi0 ci0 Sa0 1428 / 3. ama0 tR* vizeSyanighnavarga 82
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ | * A SN haima: / yadvA Akrandyate iti Akanditam / 'pA0'mate ApUrvAt kranddhAtoH ktapratyaye / Akranditam / AphUrvAt 'R-gatau' bhvAdirjuhotyAdizca pa0 su0 (sa.) aniT , 'RhiMsAyAM ca' krayAdiH para0 saka0 aniT / tatra gatyarthAddhAtoH ktapratyaye Rcchati sma iyarti smeti vA''rtaH pIDite, duHkhite, susthe ca / uttamakSamAdibhirguNavizeSairbhAvitAtmA sAdhnotIti / sAdhuH, sAdhayati vA samyagdarzanAdibhiH paramaM padamiti 'kR-cA-pA-ji-svadi-sAdhyazau-- dR-snA-sani-jA-nirahINbhya uN' // 1 // iti 'uNAdizrIsi0'sUtreNa 'sAdhaMT-saMsiddhau' iti dhAtoH uttamakSamAdibhistapovizeSairbhAvitAtmA sAnoti sAdhuH / samyagdarzanAdibhiH paramapadaM sAdhayati vA sAdhuH-saMyataH / ubhayalokaphalaM vA sAdhayatIti sAdhuH-dharmazIlaH / / "atha mumukSuH zramaNo yatiH, vAcaMyamo yatI sAdhuranagAra RSimuniH, nigrantho bhikSuH" iti / haima:2 / sAdhayati kAryANIti vA sAdhuH-sajjanaH / "sAdhau sabhyAryasajjanAH" iti haima: / sAdhu-ramaNIyam / "cAru hAri ruciraM manoharaM valgu kAntamabhirAmabandhure, vAmarucyasuSamANi zobhanaM maJjumaJjulamanoramANi ca, sAdhuramyamanojJAni pezalaM hRdyasundare, kAmyaM karme kamanIyaM kA saumyaM ca madhuraM priyam" iti haimaH / / "sAdhujainamunau vArddhaSike sajjanaramyayoH" ityanekArthasaGgrahaH / sAnoti parakAryamiti vA sAdhuH, sa caivaMbhUto yadAha paNDitarAjaH parArthavyAsaGgAdupajahadapi svArthaparatAmabhedaikatvaM yo vahati gurubhUteSu satatam / svabhAvAdyasyA'ntaH sphurati lalitodAttamahimA samartho yo nityaM sa jayatitarAM ko'pi puruSaH // 1 // satpu(pU)ruSaH khalu hitAcaraNairamandamAnandayatyakhilalokamanukta eva / ArAdhitaH kathaya kena karairudArai rindurvikAsayati kairaviNIkulAni // 1 // 'pANi 'mate sAdhdhAtoruNapratyaye sAdhuH triliGgaH / "uttamakulajAte, sundare, aura 1. abhi0 ci0 Sa0 1402 / 2. abhi0 ci0 pra0 75-76 / 3. abhi0 ci0 tR0 379 / 4. abhi0 ci0 Sa0 1444-45 / 5. anekArthasaGgrahe dvi0 250 / ra 83 .
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ VAASE ARTS manohare, ucite ca, striyAM GIp munau, jine ca; na prahaSyati sanmAne nA'pamAne ca kupyati / na kruddhaH paruSaM brUyAdetaddhi sAdhulakSaNam // ityAdyuktadharmavati jane, vArddhaSike ca puM0" / iha tUcitArthaH / ArteSu sAdhuH aura hitakArI ArtasAdhuH, tasyA''rtasAdhoH-dInarakSaNaparicitasya / nan pAtIti nRpaH, tasya nRpasya, rAjJo dilIpasya / sthAvaratvAt na gacchatIti 'nago'prANini vA' (3 / 2 / 127 // ) iti 'zrI0si0'sUtreNa 'nagaH' iti nipAto vA naJo'dabhAvaH / nagaH parvato'go'pi / nagAH vRkSAH / 'pA0'mate tu na-pUrvAt gamdhAtoH Dapratyaye "nagaH parvate, vRkSe ca puM0" / atra tu parvatArthaH / indatIti 'bhI-vRdhi-rudhivajyagi-rami-vami-vapi-japi-zaki-sphAyi-vandIndi-padi-madi-mandi-candi-dasighasi-nasi-hasyasi-vAsi-dahi-sahibhyo raH' / / 287 / / iti 'uNAdizrIsi0'sUtreNa 'iduparamezvarye' iti dhAtoH rapratyaye indraH-zakraH pUrvadikpatizca / "indro harirduzcyavano'cyutAgrajo vajrI bIDaujA maghavAn purandaraH, prAcInabarhiH puruhUtavAsavau saGkandanAkhaNDalameghavAhanAH, sutrAma-vAstoSpati-dalmi-zakA vRSA zunAsIra-sahasranetrau, parjanya-haryazva-RbhukSi-bAhudanteyavRddhazravasasturASAT, surarSabhastapastakSo jiSNurvarazatakratuH, kauzikaH pUrvadig-devApsaraHsvarga-zacI-patiH, pRtanASADugradhanvA marutvAn maghavA" iti haima:' / indre tu "khadiro nerI trAyastriMzapatiH jayo gauravAskandI vandIko varANo devadundubhiH kilANAto harivAna ke yAmanemirasanmahAH zayIcirmAhiro (zapIviH mihiro) vajradakSiNo vi(va)yuno'pi ca" iti haimazeSaH2 / indraH pUrvadikpatiH / tiryagdizAM tu pataya indrAgniyamanaiRtAH / varuNo vAyukuberAvIzAnazca yathAkramam // [iti haima:2] indrAdayo'STau dikpAlAH / indraH viSabhedaH / "atha halAhalaH, vatsanAbhaH kAlakUTo ma brahmaputraH pradIpanaH, saurASTrikaH zaulkikeyaH kAkolo dArado'pi ca; ahicchatro meSazRGgaH 1. abhi0 ci0 dvi0 171-72-73-74 / 2. abhi0 ci0 haimazeSe -33 / 3. abhi0 ci0 dvi0 169 / * * 84
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Pav - kuSTha-vAlakanandanAH, kairATako haimavato markaTa: karavIrakaH, sarSapo mUlako gaurAdrakaH / sa, saktuka-kardamau, akollasAraH kAliGgaH, zRGgiko madhusikthakaH, indro lAliko visphuliGga* piGgalagautamAH, mustako dAlavazceti sthAvarA viSajAtayaH" iti haima: / 'ete sarve'pi / ra sthAvaravanaspatibhavatvAt sthAvarA viSasya jAtayo bhedAH' iti / ete sarve'pi puMklIbaliGgAH' * iti vAcaspatiH, iti taTTIkAyAm / indanAdindraH svAmI / "adhipastvIzo netA parivRDho'dhibhUH, patIndrasvAminAthAryAH prabhu rtezvaro vibhuH, Iziteno nAyakazca" iti haima: / aura , "indraH zake'ntarAtmani / Aditye yogabhede ca syAdindrA tu phaNijjake" ityanekArthasaGgahaH / 4 'pANi'mate tu ididhAtoH apratyaye indraH puM0, "devAdhipe, paramezvare, paramaizvaryayukte kA (paramazobhAyukte ityarthaH), indradaivatajyeSThAnakSatre / dvAdazArkAzcaturdaza candrAH iti tu jainetaramate . jainamate tu asaGkhyA arkAH indrAzca catuSSaSTiH iti / viSkumbhAditaH SaDvize yoge, * kuTakavRkSe ca" / atra tu svAmyarthaH-paramazobhAyukto vetyarthaH / nagAnAM nageSu vendraH nagendraH-parvatAdhipaH, parvateSu zobhamAno vA himAlayaH / sajyate smeti sajdhAtoH karmaNi / kte saktA "Asakte, avirate ca triliGgaH" / "tatpare prasitAsaktau" ityamaraH / nagendre ra saktA nagendrasaktA, tAM nagendrasaktAm-parvatarAmaNIyakAvalokanaprasitAm / dRzyate'nayeti dRzdhAtoH karaNe ktipratyaye, 'pA0'mate ca ktinpratyaye dRssttiHckssuH| "cakSurakSIkSaNaM netraM nayanaM dRSTirambakam, locanaM darzanaM dRk ca" iti haimaH5 / | "akSNi rUpagraho dI(de)vadIpaH" iti haimazeSaH / darzanamiti bhAve ktipratyaye dRSTiH matiH / "matirmanISA buddhi/rdhiSaNAjJapticetanAH, pratibhA pratipat prajJAprekSAcidupalabdhayaH, saMvittiH zemuSI dRSTiH" iti haimaH / dRzdhAtoH "bhAve kti(ktau) nidarzane, buddhau ca, karaNe ktini / netre, dvittvasaGkhyAyAm, "cakSurjanyamanovRttizcidyuktA rUpabhAsikA dRSTirityucyate" ityuktAyAM kA manovRttau ca" / atra tu netrArthaH / jainamate ca "ogha-yogabhedena dvividhA, samyagdRSTyAdibhedena ra trividhA ca / tatra yogadRSTi:1. abhi0 ci0 ca0 1195-96-97-98-99 / 2. abhi0 ci0 tR0 358-59 / 3. anekArthasaGgrahe dvi0 385 / 4. ama0 tR0 vizeSyanighnavarge - 7 / / 5. abhi0 ci0 tR0 575 / 6. abhi0 ci0 haimazeSe - 121 / 7. abhi0 ci0 dvi0 308-9 /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ "mitrA tArA balA dIprA sthirA krAntA prabhA pareti bhedAdaSTadhA" / tatsvarUpaM ca yogadRSTisamuccaye dvAtriMzadvAtriMzikAyAM ca / "dRSTijJAne'kSiNa darzane" ityanekArthasaGgrahaH * tAM dRSTim / aznute'nayeti 'azo razcAdiH' // 688 // iti 'uNAdizrIsi0 sUtreNa 'azauTi* vyAptau' dhAtoH mipratyaye dhAtorAdau rephAgame ca razmiH pragrahaH mayUkhazca / "razmau valgA'vakSepaNI kuzA" iti haima:2 / aznute dyAmiti vA razmiH-kiraNaH / "rocirusrarucizociraMzugo aura OM jyotirarcirupadhRtyabhIzavaH, pragrahaH zucimarIcidIptayo dhAmaketughRNirazmipRznayaH, pAda dIdhitikara-dyuti-dyuto rugviroka-kiraNa-tviSi-tviSaH, bhA-prabhA-vasu-gabhasti-bhAnavo bhA-mayUkha-mahasI chavivibhA" iti haima: / "razmighRNipragrahayoH" ityanekArthasaGgrahaH / 'pA0'mate azdhAtoH mipratyaye dhAtorazAdeze ca, yadvA 'raz-svapne' dhAtoH mipratyaye / kA "razmiH puM0 kiraNe, azvAdidAmani ca; padme napuM0 / " "kiraNapragrahau razmI" ityamaraH / aura ra atra pragrahArthaH / teSu razmiSu / AdAyeva gRhItveva / nivartayAmAsa-parvatAvalokanAt / parAvartayAmAsa // __vAcyaparivartanaM tvevam-guhAnibaddhapratizabdadIrgheNa tadIyenA''kranditena ArtasAdho nRpasya nagendrasaktA dRSTiH razmiSvAdAyeva nivartayAmAsa nivartayAJcakre / ma yathA sArathiH dhAvantamazvaM razmibhirAkRSya nivartayati, tathaiva siMhAkramaNena | guhAnibaddhapratizabdatvenA'tidIrghastasyAH krandanazabdo rAjJo dilIpasya parvatasaktAM dRSTiM tataH | parAvartayAmAsa, iti saralArthaH // 28 // sa pATalAyAM gavi tasthivAMsaM dhanurdharaH kesariNaM dadarza / adhityakAyAmiva dhAtumayyAM lodhradrumaM sAnumataH praphullam // 29 // [sa iti / ] dhanyate'ryate dhamati zabdAyate jyAghAtena veti 'rudyatijani-taniki dhani-mani-granthi-pR-tapi-trapi-vapi-yaji-prAdi-vepibhya us' // 997 // iti 'uNAdi zrIsi0 sUtreNa 'dhan-dhAnye' iti sautrAddhAtoH dhamdhAtorvA uspratyaye dhanu:-cApam / 1. anekArthasaGgrahe-dvi0 90 / / 2. abhi0 ci0 ca0 1252 / 3. abhi0 ci0 dvi0 99-100 / 5. anekArthasaGgrahe-dvi0 326 / * 5. ama0 tR0 nAnArthavarge -145 / ART 86
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ "dhanuzcApo'stramiSvAsaH kodaNDaM dhanva kArmukam, druNA''sau" iti haima: / dhanurukArAnto'pi bhavati, tatrA'pi 'dhan-dhAnye' iti sautrAddhAtoH 'bhR-mR-tR-tsari-tani-dhanyani-mani-masjikA zI-vaTi-kaTi-paTi-gaDi-caJcyasi-vasi-trapi-za-sva-snihi-klidi-kandIndi-vindya ndhi-bandhyaNi-loSTi-kunthibhya u:' // 716 / / iti 'uNAdizrIsi0'sUtreNa upratyaye "dhanuH / astraM, dAnamAnaM ca" / atra tUspratyayAntaH / dhanurdharatIti yaugikatvAt dhanurdharaH-dhanurbhRt / / 'pA0'mate dhandhAtoH uspratyaye dhanus puM0 |"priyaalvRksse; dhanurdhare triliGgaH; cApe, meSAdito pani navame rAzau ca napuM0" / dharatIti dhRdhAtoracpratyaye dharaH / dhanuSo dharaH dhanurdharaH / saMjJAyAM kA dhanurdhArayatIti 'dhArerdharca' (5 / 1 / 113||) iti 'zrIsi0' sUtreNa khapratyaye dhArerdharAdeze ca / dhanurdharaH / 'pA0'mate ca saMjJAyAM dhanurdhArayatIti 'saMjJAyAM bhR-tR-vR-ji-dhAri-sahi-tapi damaH' [3 / 2 / 46 / / ] iti sUtreNa NijantadhRdhAtoH khaci 'khaci husvaH' [6 / 4 / 94 // ] iti sUtreNa ca husve dhanurdharaH dhAnuSke (tIraMdAja-nizAna tAkI tIra pheMkanAra) / "tUNI dhanurbhUda anya dhAnuSka: syAt" iti haima: / dhanurdharaH-kodaNDadhArI dhanuSmAniti yAvat / "dhanvI * dhanuSmAn dhAnuSko niSaGgyastrI dhanurdharaH" ityamaraH / / sa dilIpo rAjA / pATyatIti NyantAt 'paTa-gatau' dhAtoH 'mRdi-kandi-kuNDimaNDi-maGgi-paTi-pATi-zaki-kevR-deva-kami-yami-zali-kali-pali-gudhvaJci-caJci - - capi-vahi-dahi-kuhi-tR-sR-pizi-tusi-kusyAni-drameralaH' // 465 / / iti 'uNAdi zrIsi0'sUtreNA'lapratyaye pATalaH varNaH "guNe zuklAdayaH puMsi guNiliGgAstu tadvati" * [ityamaraH] iti tadvatyAm Api pATalA / pATalo vRkSavizeSo'pi / "pATaliH pATalA" yA MA: iti haim:5| 'tAmrapuSpatvAdvA' iti tadvRttiH / 'pA0'mate tu pATayatIti NijantapaTadhAtoH aura kalacpratyaye pATala: puM0 / "zvetaraktavarNe, tadvati triliGgaH, pArula iti khyAte vRkSe strI0; . tatpuSpe AzudhAnye ca napuM0" AMsu(Azu)nAmnA mithilAyAM prasiddha dhAnyaM bhAdrapade mAsika jAtamazuddhamiti kRtvA devapitRkriyAyAM na vyApAryate / hemantau jAtaM tacchuddhaM vyavahriyate / tuSasahitaM tat zAlisadRzam / tasyAM pATalAyAM-ISadraktavarNAyAm / "zvetaraktastu pATalaH" ' ityamaraH / 1. abhi0 ci0 tR. 775 2. abhi0 ci0 tR0 771 / 3. ama0 dvi0 kSatriyavarge -69 / 4. ama0 pra0 dhIvarga-18 / 5. abhi0 ci0 ca0 1144 / 6. ama0 pra0 dhIvarga-16 / 87
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ gacchantyAzrayanti devAstAmiti 'ghugamibhyAM DoH' // 867 // iti 'uNAdizrIsi0'* sUtreNa 'gamla~-gatau' dhAtoH Diti opratyaye gauH-svargaH strI-pu0liGgaH / "svargastriviSTapaM SP dyodivau bhuvistaviSatAviSau nAkaH, gaustridivamUrdhvalokaH surAlayaH" iti haima: / "phalodayo merupRSThaM vAsavAvAsasairikaH / didiviH dIdiviH dhuzca divaM ca svargavAcakAH" iti haimshess:2| * svazcA'vyayeSu / gacchatyasmAttama iti vA "gauH-kiraNaH puMstrI0" / "rocirasrarucizociraMzugo ko jyotircirupadhRtyabhIzavaH, pragrahaH zuci-marIci-dIptayo dhAma-ketu-ghRNi-razmipraznayaH, pAda-dIdhiti-kara-dyuti-dyuto rugviroka-kiraNa-tviSaH; bhAH prabhA-vasu-gabhasti-bhAnavo bhA-mayUkha-mahasI chavivibhA" iti haima: / gacchatIti vA gauH-vANI / "vAg brAhmI / bhAratI, gaurgIrvANI bhASA sarasvatI; zrutadevI" iti haimaH / gacchantyasyAmiti vA gauH * pRthvI, gorUpadharatvAdvA gauH / "bhUrbhUmiH pRthivI pRthvI vasudhorvI vasundharA, dhAtrI dharitrI ra dharaNI vizvA vizvambharA dharA; kSitiH kSoNI kSamA'nantA jyA kurvasumatI mahI, gaurgotrA bhUtadhAtrI kSamA gandhamAtA'calA'vaniH; sarvasahA ratnagarbhA jagatI medinI rasA, kAzyapI parvatAdhArA sthirelA ratna-bIja-sUH vipulA sAgarAccAgre syurnemImekhalAmbarAH" iti haim:5| aura "atha pRthivI mahAkAntA kSAntA mervadrikarNikA gotrakIlA ghanazreNI madhyalokA jagadvahAna * dehinI kelinI maulimahAsthAlI ambarasthalI" iti haimazeSaH / gacchatIti vA gauH- vRSabhaH / "atha RSabho vRSabho vRSaH; vADaveyaH saurabheyo bhadraH zakkara-zAkvarau, ukSA'naDvAn / kakudmAn gaurbalIvardazca zAGkaraH" iti haima: / gacchatIti vA gauH-surabhiH / "gauH saurabheyI - mAheyI mAhA surabhirarjunI, usrA'ghnyA rohiNI zRGgiNyanaDvAhyanaDuASA; tampA nilimpikA ko taMvA" iti haimaH / * sA surabhirvarNairanekadhA zabalA dhavalA ityAdiH / "sA tu varNairanekadhA" iti / haima: 1 / garbhavatI sA praSThauhI-2 / "praSThauhI garbhiNI" iti haima:10 / vandhyA sA vshaa3| "vandhyA vazA" iti haima:19 / vRSopagA sA vehad garbhopaghAtinI-4 / "vehad vRSopagA" 1. abhi0 ci0 dvi0 87 / 2. abhi0 ci0 haimaroSe -3 / 3. abhi0 ci0 dvi0 99-100 / 4. abhi0 ci0 dvi0 241 / 5. abhi0 ci0 ca0 935-36-37-38 / 6. abhi0 ci0 haimazeSe 157-58 / 7. abhi0 ci0 ca0 1256-57 8. abhi0 ci0 ca0 1265-66 / 9. abhi0 ci0 ca0 1266 / 10. abhi0 ci0 ca0 1266 / 11. abhi0 ci0 ca0 1266 / NOA SNAKSNA.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ WARNESEX SELEL iti haima: / "vehada garbhopaghAtinI" ityamarazca / apaprasavavatI mRtavatsA sravadgarbhA sA'vatokA 5 / "avatokA sravadgarbhA" iti haima: / "mRtavatsA sravadgarbhA" iti nAmamAlA / ma * akAladugdhA vRSeNA''krAntA ca sA sandhinI grbhgrhnnvtii-6| "vRSAkrAntA tu sandhinI" iti haima: / "adugdhA dohakAle tu sandhinI" iti kAtyaH / "sandhinyakAladugdhA gauSAkrAntA ca sandhinI" iti zAzvataH / ciraprasUtA prauDhavatsA sA baSkayiNI-7 / "prauDhavatsA baSkayiNI" iti haimaH5 / pratyagraprasUtikA sA dhenuH-8 / "dhenustu navasUtikA" para ( iti haima:6 / bahuprasUtiH sA pareSTuH-9 / "pareSTurbahusUtiH syAt" iti haima: / ekazaH / * prasUtikA gRSTiH 10 / "gRSTiH sakRtprasUtikA" iti haima: / prAtargarbhagrahaNavatI sA kAlyA 11 / "prajane kAlyopasaryA" iti haima: / sukhena dohanIyA sA suvratA-12 / "sukhadohyA tu suvratA iti haima:10 / duHkhena dohanIyA sA karaTA-13 / "duHkhadohyA tu karaTA" iti / haima:11 / bahudugdhavatI sA [vaJjulA] droNadughA-14 / "droNadugdhA droNadughA" iti haima:12 / - puSTastanavatI sA pInodhnI-15 / "pInodhnI pIvarastanI" iti haima:13 / pItadugdhA sA / dhenuSyA-16 / "pItadugdhA tu dhenuSyA saMsthitA dugdhabandhake" iti haima:14 / sarvAsu goSUtamA sA naicikI-17 / "naicikI tUttamA goSu" iti haima:15 / bAlagarbhavatI sA paliknI / "paliknI-18 bAlagarbhiNI" iti haima:16 / prativarSa prasavavatI sA samAMsamInA-19 / ma * "samAMsamInA tu sA yA prativarSa vijAyate" iti haima:17 / evamAdayo'neke bhedAH / / atra tu gozabdena iSadraktavarNA gRSTiH vaJjulA pInoghnI naicikItyAdirUpA gauAhyA / 1. abhi0 ci0 ca0 1266 / 3. abhi0 ci0 ca0 1267 / 15. abhi0 ci0 ca0 1267 / 7. abhi0 ci0 ca0 1268 / 9. abhi0 ci0 ca0 1268 / 11. abhi0 ci0 ca0 1269 / 13. abhi0 ci0 ca0 1269 / 15. abhi0 ci0 ca0 1270 / 17. abhi0 ci0 ca0 1271 / 2. ama0 dvi0 vaizyavarge -70 / 4. abhi0 ci0 ca0 1267 / 6. abhi0 ci0 ca0 1267 / 8. abhi0 ci0 ca0 1268 / 10. abhi0 ci0 ca0 1268 / 12. abhi0 ci0 ca0 1269 / 14. abhi0 ci0 ca0 1270 / 16. abhi0 ci0 ca0 1270 / Kap
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ | "gaurudake dRzi svarge dizi pazau razmau vaje bhUmiviSau giri" ityanekArthasaGgrahaH / dazasvartheSu strIpuMsAH / anye tu "vAgAdau striyAm, svargAdau puMsi, pazau dvayorjalAkSNoH klIbe" ityAhuH / udake yathA-'gAvo vahanti vimalA: zaradi sravantyAm' / dRzi yathA 'gojalAdritakapolatalAstAH' / svarge yathA-'sa gopatirvajravighaTTanena' / dizi yathA-'gobhyaH / * saMbhRtasadvittaH' / pazau yathA-'gAvazcaranti kamalAni sakesarANi' / razmau yathA-['gosvAmini / sphuritatejasi dRSTamAtre, caurairivAzu pazavaH prapalAyamAnaiH // ] (kalyANamandire) / vaje aura yathA-'goghAtenaiva zailAH" / bhUmau yathA-[jugopa gorUpadharAmivorvIm] / [raghau sarga - 2 / zlo0 3] // iSau yathA-'gobhiH saMbhinnasannAhaH' / giri yathA -[.....] // giri-yathA AviSkRtAzeSapadArthasArthA doSAnuSaktaM timiraM vidhUya / gAvaH prathante'skhalitapracArA yasyeha taM vIraraviM praNamya // 1 // ___iti jinezvarasUrayo'STakavRttau / ra atra vIrapakSe vANI ravipakSe ca kiraNaH iti / 'pA0'mate tu gacchatIti 'gamla~-gatau' dhAtoH / Dopratyaye gauH puM0 / "vRSabhe, svarge, kiraNe, vajra, jale, pazau, candre, vAyau, sUrye, RSabhanAmauSadhau ca, saurabheyyAm, dRSTau, bANe, dizi, mAtari, vAci, bhUmau ca strI0" / atra ra tu saurabheyI / ___atha gozabdasya gacchatIti gauriti vyutpattyA gatikriyAvatyeva surabhirvAcyo'rthassyAttathA ca sthitAyAmupaviSTAyAM vA gamanAbhAvavatyAM gavi gozabdapravRttirna syAditi ra cet / nA vyuttpattimAtramevaitadgacchatIti gauriti, na tu pravRttinimittam / anyathA gamanakriyAvati / ra puruSe'pi gozabdapravRttiH syAd, na ca sA bhavatIti pravRttinimittabalAdeva vAcye vAcakapravRttiH / - pravRttinimittatvaM ca "vAcyatve sati vAcyavRttitve sati vAcyopasthitiprakAratvam" / tasyAM / gavi-kAme(ma)dhenau / tasthau iti 'SThAM-gatinivRttau' dhAtoH 'tatra kvasukAnau tadvat' (5 / 2 / 2 / / ) iti / 1. anekArthasaGgrahe pra0 6 / | | 90 po For Private
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ " zrIsi0'sUtreNa 'kkasuzca' [3 / 2 / 107||] iti 'pA0'sUtreNa ca kvasau 'ghasekasvarAtaH kvasoH' (4 / 2 / 82 / / ) iti [ zrIsi0'sUtreNa] 'vasvekAjAdaghasAm' [7 / 2 / 67||] iti 'pA0'sUtreNa va * ca AderiTi kvasupratyaye tasthivAn, taM tasthivAMsam-sthitam / kesarAH skandhasaTAH santyasyeti kesarazabdAdini kesarI-siMhAH / "siMhaH kaNThIravo bhI hariH, haryakSaH kesari(rI)bhAriH paJcAsyo nakharAyudhaH, mahAnAdaH paJcazikhaH pArIndraH patyarI * mRgAtzvetapiGgo'pi" iti haima: / siMhe tu syAt "palaGkaSaH zailATo vanarAjo nabhaHkrAnto - gaNezvaraH zRGgoSNISo raktajihvo vyAdIrNAsyaH sugandhikaH" iti haimazeSa: / "kesarI puM0 yA siMhe, azve, puMnAgavRkSe, nAgakesaravRkSe, bIjakapUravRkSe, hanumatpitari, vAnarabhede, ca" / taMtra | kesariNaM-siMham / sanati mRgAdIn sanoti vA sukhamiti 'kR-vA-pA-ji-svidi-sAdhyazau-dR-snAA sani-jA-nirahINabhya uNa' // 1 // iti 'uNAdizrIsi0 'sUtreNa 'SaNa-bhaktau"SaNUyI-dAne' / veti dhAtoH uNapratyaye, 'pA0' mate jhuMpratyaye sAnu:-parvataikadezaH / "snuH prasthaM sAnuH" / iti haima: / puMklIbaliGgaH / "parvatasthe samabhUmideze, prasthe, vane, vAtasamUhe, pathi, agre, * kovide, arke, pallave ca" / atra parvatasthasamabhUmipradezArthaH / sAnUni sAnavo vA santyasyeti sAnuzabdAt tadasyA'stIti matupi sAnumAn parvataH / "zailo'driH zikharI ziloccayagirI gotro'calaH sAnumAn, grAvA parvatabhUdhrabhUdharadharAhAryA nagaH" iti haima: / "girau pa(pra)pAtI kuTTama(TTAra) urvaGgaH kandarAkaraH" iti haimazeSa:5 / tasya sAnumataH-adreH / dadhAti pItatvamiti 'kR-si-kamyami-gami-tani-mani-janyasi-masi-sacyavibhA-dhA-gA-glA-mlA-hani-hA-yA-hi-kruzi-pUbhyastun' ||4(7)73||iti 'uNAdi* zrIsi0'-sUtreNa 'DudhAGk-dhAraNe ca' iti dhAto tunpratyaye dhAtuH-lohAdiH rasAdiH - zabdaprakRtizca / "dhAtustu gairikam" iti haimaH / 1. abhi0 ci0 ca0 1283-84-85 / 3. abhi0 ci0 ca0 1035 / / 5. abhi0 ci0 haimazeSe-158 / 2. abhi0 ci0 haimazeSe -184-85 / 4. abhi0 ci0 ca0 1027 / 6. abhi0 ci0 ca0 1036 / 21
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAtU rasAdau zleSmAdau bhvAdigrAvavikArayoH / mahAbhUteSu loheSu zabdAdAvindriyAsthani // 171 / / ityanekArthasaGgrahaH / lohAni 'svarNAdIni' ydaah| 9 e on H 10 39 / indriyaM 'cakSurAdi zukra vA' | * asthi paJcamo dhAtuH / rasAdau bhvAdau zleSmAdau loheSu ca yathA abhyastarUpasiddhiH suviditadhAtUpasargavinipAtaH / yogI vaiyAkaraNo jayati bhiSaklArtikendro vA (vArtikendro vA) (yys. 4) // grAvavikAre 'ME-1021' / zabdAdau 'na dhAtUnapi gRhNIyAdunmanIbhAvamAgataH' / indriye 'dhAtupATavamavekSya tiSThataH' / asthina "yasyeha bhajyate dhAturbhavettasyaiva vedanA' / dhAtuH puM0 / dhAraNAddhAtavaste syurvAtapittakaphAstrayaH // ' ityukteSu vAtAdiSu, 'rasAsRgmAMsamedo'sthimajjAzukrANi dhAtavaH' / ityukteSu rasAdiSu, 'suvarNarUpyatAmrANi haritAlaM manaHzilA / gairikAJjanakAsIsasIsalohaM sahiMgulam // gandhako'bhrakamityAdyA dhAtavo girisaMbhavAH' / ityukteSu svarNAdiSu, 'hematArAranAgAzca tAmraraGge ca tIkSNakam / kAMsyakaM kAntalohaM ca dhAtavo nava kIrtitAH' // ityukteSu hemAdiSu navasu, 'hiraNyaM rajataM kAMsyaM tAnaM sIsakameva ca / raGgamAyasaM raityaM ca dhAtavo'STau prakIrtitAH' // ityukteSu aSTasu, 'suvarNaM rajataM tAnaM lauhaM kupyaM ca pAradam / raGgaM ca sIsakaM caiva ityaSTau devasaMbhavAH' // ityukteSu aSTasu vastuSu / - lokeSu sarvasAdhAraNatvAtparamezvare 'sa eSa ciddhAtuH' iti zrutiH, vyAkaraNokte / -gaNapaThite kriyAvAcake bhUprabhRtau, zabdabhede ca / iha tu gairikAdyarthaH / dhAtovikAra iti 1. anekArthasaGgrahe dvi0 171 / PAN
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAtuzabdAt vikArArthe mayaTi 'doraprANinaH' (6 / 2 / 49 / / ) iti 'zrIsi0 'sUtreNa 'pA0' mate te (tu) 'nityaM vRddhazarAdibhyaH' [4 / 3 / 144 // ] iti sUtreNa ca 'aNameyekaNnanaJTitAm' / (2 / 4 / 20 / / ) iti 'zrIsi0 'sUtreNa 'TiDDhANaddhayasajdaghnamAtractayapThakThakaJcarapaH' para [4 / 1 / 15 / / ] iti 'pA0 'sUtreNa ca GIpi dhAtumayI / tasyAM dhaatumyyaaN-gairikaadidhaatuprcuraayaam| parvatamadhirUDhA UrdhvabhUmiriti 'upatyakAdhityake' (7 / 1 / 131 // ) iti 'zrIsi0'sUtreNA'dhityaketi nipAtaH / "adhityakordhvabhUmiH syAt" iti haimaH / 'pA0 'mate / 'upAdhibhyAM tyakannAsannArUDhayoH' [5 / 2 / 34 // ] iti sUtreNa tyakanpratyaye adhityakA / "upatyakAnerAsannA bhUmirurdhvamadhityakA" ityamaraH / praphullatIti 'phull-vikAse' bhvAdiH / * para0 aka0 seTdhAtoH apratyaye, 'pA0'mate ca pacAdyacIti acpratyaye prphullm-viksitm| "prabuddhojjRmbhaphullAni vyAkozaM vikacaM smitam; unmiSitaM vikasitaM dalitaM sphuTitaM / sphuTam, praphullotphullasamphullocchasitAni vijRmbhitam; smeraM vinidramunnidra-vimudrahasitAni / ca" iti haima: / 'triphalA-vizaraNe' iti dhAtoH kartari te 'utpasyAtaH' [7 / 4 / 881] - iti 'pA0 'sUtreNa ukArAdeze praphalatIti praphullam / ___ruNaddhi vraNamiti rodhraH, latve lodhraH / "lodhe tu gAlavo rodhra-tilva-zAvaramArjanAH" iti haima:' / 'pA0 'mate tu rudhdhAtoH rapratyaye rasya latve ca lodhraH / druH para OM zAkhA'styasyeti 'dhudrubhyAm' / / 744 / / iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa 'dru-gatau' dhAtauH kA * Diti upratyaye duH-vRkSazAkhA vRkSazca / "vRkSo'gaH zikharI ca zAkhiphaladAvadriharidrurdumo, ra jIrNo drurviTapI kuThaH kSitiruhaH kAraskaro viSTaraH, nandyAvarta-karAliko taruvasU parNI pulAkyaMhipaH, sAlAnokahagacchapAdapanagA rukSAgamau puSpadaH" iti haima:5 / vRkSe tu "ArohakaH skandhI sImiko haritacchadaH uruH jantuH vahnibhUzca" iti haimazeSaH / lodhra iti, yadvA 'rohaH zira' itivadabhedaSaSThyAM lodhrasya drumaH lodhradrumaH, taM lodhradrumaM lodhrAkhyaM drumamiva / dadarza* avalokayAmAsa // 1. abhi0 ci0 ca0 1035 / 3. abhi0 ci0 ca0 1127-28-29 / 5. abhi0 ci0 ca0 1114 / 2. ama0 dvi0 zailavarge -8 / 4. abhi0 ci0 ca0 1159 / 6. abhi0 ci0 haimazeSe-173-174 / | 93
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcyaparivartanaM tvevam-dhanurdharaNa tena (rAjJA) pATalAyAM gavi tasthivAn kesarI dhAtumayyAm adhityaMkAyAM sAnumataH praphullaH lodhradruma iva dadRze / / dhanurdharaH sa dilIpaH raktavarNAyAM gavi sthitaM siMhaM gairikAdidhAturaktavarNAyAM parvatoparitanabhUmau vikasitaM lodhrAkhyaM vRkSamiva avalokayAmAsa ityarthaH, iti saralArthaH / * // 29 // tato mRgendrasya mRgendragAmI vadhAya vadhyasya zaraM zaraNyaH / jAtAbhiSaGgo nRpatirniSaGgAduddhartumaicchatprasabhoddhRtAriH // 30 // tata iti / tasmAditi tacchabdAtpaJcamyarthe 'kimadvayAdisarvAdyavaipulyabahoH pita * tas' (7 / 2 / 89 // ) iti 'zrIsi0 'sUtreNa taspratyaye 'paJcamyAstasil' [5 / 3 / 7 // ] iti / 'pA0 'sUtreNa ca tasilpratyaye tataH / tataH -siMhadarzanAnantaram / mRgyante vyAdhairiti 'mRg, anveSaNe yAcane ca' adAdiH curAdiH A0 saka0 seT asti, 'mRg-anveSaNe' divAdiH * para0 saka0 seT asti ca / tataH kapratyaye mRgAH-hariNAH / "mRgaH kuraGgaH sAraGgo kA | vAtAyurhariNAvapi" iti haima: / 'mRge tu ajinayoniH syAt' iti haimazeSaH / mRgo gajajAtibhedaH / "bhadro mando mRgo mizrazcatasro gajajAtayaH" iti haima: / 'mRgo mRga iva hInasattvatvA'diti TIkA / mRgo nakSatrabhede / "mRgazIrSa mRgaziro mArgazcAndramasaM mRgaH" iti / sa, haima: / SoDazajinapateH zrIzAntinAthasya bhagavato lAJchanaM mRgaH / "mRgaH pazumAtre, * hariNe, gajabhede, azvinyavadhike paJcame nakSatre, mRg adAdicurAdiH bhAve ac, anveSaNe kara 2. yAcane yajJabhede ca ac, mRgamade makararAzau ca puM0" / atra hariNaH pazumAtratvAt / / mRgANAmindraH mRgaH indra iva vA mRgendraH / gamiSyatIti gAmI / mRgendraM gAmI mRgendrgaamii| yadvA mRgendra iva gacchatIti 'kartuNin' (5 / 1 / 153 / / ) iti 'zrIsi0'sUtreNa, 'pA0' [mate] aura 'kartaryupamAne' [3 / 2 / 79 / / ] iti 'pA0'sUtreNa ca Nini, mRgendre gAmI siNhgaamii| zaraNe sAdhuriti 'tatra sAdhau' (7 / 1 / 15 / / ) iti 'zrIsi0 'sUtreNa 'tatra sAdhuH' va / [4 / 4 / 98||] iti 'pA0 'sUtreNa ca yatpratyaye zaraNyaH / zIryate zItAdyaneneti zRdhAto: lyuTi 1. abhi0 ci0 ca0 1293 / 2. abhi0 ci0 haimazeSe -186 / HT 3. abhi0 ci0 ca0 1218 / 4. abhi0 ci0 dvi0 109 / 94
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zaraNam-gRham / "gehaM tu gRhaM vezma niketanam; mandiraM sadanaM sama nikAyyo bhavanaM kuTaH, Alayo nilayaH zAlA sabhodavasitaM kulam; dhiSNyamAvasathaH sthAnaM parastyaM saMstyAya - AzrayaH, oko nivAsa AvAso vasatiH zaraNaM kSayaH, dhAmA'gAraM nizAntaM ca" iti aura para haima: / "zaraNaM gRharakSitroH" ityamaraH / "zaraNaM rakSaNe gRhe" iti yAdavaH / zaraNaM na0 / * "gRhe, rakSake, rakSaNe, vadhe, ghAtake ca; prasAraNyAM strI0; Ap-TAp vA" / atra tu rakSaNam / zaraNe sAdhuriti 'tatra sAdhau' iti 'zrIsi0 'sUtreNa zaraNazabdAt yapratyaye 'tatra sAdhuH' iti 'pA0 'sUtreNa ca yatpratyaye zaraNyaH / zR-anyazca (anaH yazca?) / "zaraNAgatatrANakaraNayogye; durgAyAM strI0" / pragatA sabhA atreti prasabham-haThaH / "balAtkArastu prasabhaM haThaH" iti haima: / sabhayA hi yuktAyuktavicAro lakSyate / klIbaliGgo'yamiti vRttiH / "prasabho'strI balAtkAraH" / iti vaijayantI puMsyapyAha / anye tu "prasabhaM triliGgaH" / pragatA sabhA sabhAdhikAro yasmAt / balAtkAre / uddhiyante smeti utpUrvAt hadhAtoH dhRdhAtorvA karmaNi kte uddhRtAH unmIlitAH / / "unmUlitamAbarhitaM syAdutpATitamuddhRtam" iti haima: / "uddhRtaH tri0 utkSipto(se), bhuktojhito(te), kRtoddhAro(re), pRthakkRte, ucchedite ca" / atra tu utkSiptArthaH / iyartIti / 'svarebhya haH' // 606 // iti 'uNAdizrIsi0'sUtreNa 'Rk-gatau' dhAtoH ipratyaye, 'pA0'* mate itpratyaye ca ariH zatruH / "zatrau pratipakSaH paro ripuH, zAtravaH pratyavasthAtA - pratyanIko'bhiyAtyarI; dasyuH sapano'sahano vipakSo dveSI dviSan vairyahito jighAMsuH, durhata ) pareH panthaka-panthinau dviT pratyarthyamitrAvabhimAtyarAtI" iti haima: / arAH santyasminniti vA'ri:-cakram / "rathAGgaM ratha(kSa)pAdo'ri cakram" iti haima:6 | "ariH puM0 zatrau, rathAGge, aura cakre, viTkhadire, SaTsu kAmakrodhAdiSu, tatsaGkhyAsAmyAt SaTsaGkhyAyAm, jyotiSprasiddha lagnAvadhike, SaSThasthAne, Izvare (zive) tantroktamantrabhede, rAjJo viSayAntarasthite nRpatau, prerake ra triliGgaH" / atra tu zatruH / prasabhena balAtkAreNa uddhRtA-unmUlitA arayaH zatravo yenasaH prsbhoddhRtaariH| 1. abhi0 ci0 ca0 989-90-91-92 / 2. ama0 ta0 nAnArthavarge -59 / 3. abhi0 ci0 tR0 804 / / 4. abhi0 ci0 Sa0 1480 / * 5. abhi0 ci0 tR0 728-29 / 6. abhi0 ci0 tR0 755 /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayatIti 'niyo Dit' / / 854 / / iti 'uNAdizrIsi0'sUtreNa 'NIMg-prApaNe' dhAtoH Diti Rpratyaye, 'pA0 'mate ca Diti Rnpratyaye nA-puruSaH puM0 / "martyaH paJcajano bhUspRka * puruSaH pUruSo naraH, manuSyo manuSo nA vid manujo mAnavaH pumAn" iti haima: / "nR puM0 ki manuSye, puruSe ca, jAtau GIpi nArI" / pAtIti 'pAtervA' // 659 / / iti 'uNAdizrIsi0'* sUtreNa 'pAMk-rakSaNe' dhAtoH kidati pratyaye 'pA0 'mate ca Dati pratyaye "pati: bhartA, rakSitA, prabhuzca" / "adhipastvIzo netA parivRDho'dhibhUH, patIndrasvAminAthAryAH prabhurtezvaroko sa, vibhuH, Iziteno nAyakazca" iti haima:2 / patiH varaH / "preyasyAdyAH puMsi patyau bhartA sektA * patirvaraH, vivoDhA ramaNo bhoktA rucyo varayitA dhavaH" iti haima: / "patiH puM0, bhartari, ra mUle, adhipatau triliGgaH, striyAM vA GIp" nRNAM patiH nRpatiH "kubere, rAjani ca" | atra rAjArthaH / nRpatiH-rAjA, dilIpaH / jAyate smeti jAtaH / 'jan-prAdurbhAve' dhAtoH ktapratyaye "jAtaM-samUhaH na0 jAtam, triliGgaH utpannam" / "saGghAte prakaraugha-vAra-nikara-vyUhAH samUhazcayaH sandohaH samudAyarAzi-visara-vAtAH kalApo vrajaH kUTaM maNDala-cakravAla-paTala-stomA gaNaH peTakaM vRndaM cakra-kadambake samudayaH puJjotkarau saMhatiH, samavAyo nikurambaM jAlaM nivaha-saJcayau jAtam" iti haima: / "jAtaM jAtyoghajaniSu" ityanekArthasaGgrahaH5 / jAti:-sAmAnyaM yathA 'ratnaM na . sujAtaM kanakAvadAtam' / oghe yathA 'ni:zeSavizrANitakozajAtam' / janirjanma / saMpanne'pi na dvayoryathA 'jAte putrasya jAte samajani vanitA vallabhA bhUmibhartuH' / putre'pIti mngkhH| yathA 'jAtalakSmaNapavitritaM tvayA' iti tadvRttiH / "jAtaM napuM0 samUhe, vyakte, janmani ca; utpanne / prazaste ca triliGgaH" / atra tUtpannArthaH / abhipUrvAt saJdhAtorghabi abhisaJjanam / ra "abhiSaGgaH puM0 parAbhave, Akroze, zapathe, vyasane ca" / "abhiSaGgaM jaDaM vijajJivAn" * ityagre raghuH / jAtaH abhiSaGgaH parAbhavo yasya sa jAtAbhiSaGgaH-jAtaparAbhavaH saH / yI "abhiSaGgaH parAbhave" ityamaraH / * 1. abhi0 ci0 tR0 337 / 3. abhi0 ci0 tR0 516-17 / 5. anekArthasAhe dvi0 166 / 2. abhi0 ci0 tR0 358-59 / 4. abhi0 ci0 Sa0 1411-12 / 6. ama0 tR0 nAnArthavarge -29 / 96
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadhamarhatIti 'daNDAderyaH' / 6 / 4 / 178 // iti zrIsi0' sUtreNa 'daNDAdibhya(bhyo) 1 yat' 5 / 1 / 66 / / ] iti 'pA0 'sUtreNa ca vadhazabdAt yapratyaye vadhyaH, tasya vadhyasya / vadhArhasyamRgANAmindraH mRgendraH, tasya mRgendrasya-siMhasya / hananamiti 'hano vA vadh ca' (5 / 3 / 46 / / ) iti 'zrIsi0 'sUtreNa handhAtoH alpratyaye vadhAdeze ca vadhaH-vyApAdanam / kA * "vyApAdanaM vizaraNaM pramayaH pramApaNaM nirgranthanaM pramathanaM kadanaM nibarhaNam, nistahaNaM vizasanaM yA kSaNanaM parAsanaM projjAsanaM prazamanaM pratighAtanaM vadhaH; pravAsanodvAsanaghAtanirvAsanAni saMjJaptike nizumbhahiMsAH, nirvApaNAlambhaniSUdanAni niryAtanonmanyasamApanAni; apAsanaM varjanamArapiJjA lAmA niSkAraNakrAtha vizAraNAni" iti haima: / "vadho hiMsakahiMsayoH" ityanekArthasaGgrahaH / / tasmai vadhAya-hiMsAyai / / jainamate "pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA" / munInAM sA sarvato manovAkkAyaiH / * karaNakAraNAnumatibhiH sarvathA trasasthAvarANAM sarveSAmapi tyAjyA, ata eva teSAM viMzati viMzopakarUpA'hiMsA / gRhasthAnAM tu dezataH sA, ata eva teSAM sapAdaviMzopakalakSaNA'hiMsA / yathA hiMsAhiMsAsvarUpaM jainamate tathA na bauddhamate vedAntyAdimate ca / yathA ca te AhuH prANI prANijJAnaM ghAtakacittaM ca tadgatA ceSTA / prANaizca viprayogaH paJcabhirApadyate hiMsA / / iti bauddhAH / manurapyAha yajJArthaM pazavaH sRSTA svayameva svayambhuvA / yajJasya bhUtyai sarvasya tasmAdyajJe vadho'vadhaH // 1 // auSadhyaH pazavo vRkSAstiryaJcaH pakSiNastathA / yajJArthaM nidhanaM prAptAH prApnuvantyucchritIH punaH // 2 // eSvartheSu pazUn hiMsanvedatattvArthavid dvijaH / AtmAnaM ca pazuMzcaiva gamayatyuttamAM gatim // 3 // 29 1. abhi0 ci0 tR0 370-71-72 / 2. anekArthasaMgrahe dvi0 243 / 97
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvametadasamaJjasam, 'mA hiMsyAt sarvabhUtAni' ityasyaiva sarvairapyudghASitatvAt / mAMsasyA'pi hiMsAmantareNa nopapattiH, ato mAMsabhakSako'pi hiMsaka eva / yata uktamanumantA vizasitA nihantA krayavikrayI / saMskartA copahartA ca khAdakazceti ghAtakAH // 1 // tathA ca niyuktastu yathAnyAyaM yo mAMsaM nA'tti mAnavaH / sa pretya pazutAM yAti saMbhavAnekaviMzatim // 1 // yA vedavihitA hiMsA niyatA'smiMzcarAcare / ahiMsAmeva tAM vidyAdvedAddharmo hi nirbabhau // 2 // iti / mAMsabhakSaNasvArasikatvena yattairuktam na mAMsabhakSaNe doSo na madye na ca maithune / pravRttireSA bhUtAnAM nivRttistu mahAphalA // 1 // asya zlokasya vyAkhyAnaM kecidevaM kurvanti yajJe mAMsabhakSaNakaraNena, sautrAmaNiyajJe - madyapAnakaraNena, Rtusamaye dharmapatnIsamAgamanena doSo nA'sti, prANinAM pravRttirevaiSeti kRtvA, tathA'pi nivRttermahAphalavattvam / ayaM bhAvaH - yajJa - sautrAmaNiyajJa - RtusamayAtirikte sarvatrA'pi sthale doSaH / kecittvevaM vyAkhyAnti yajJe ucchiSTamAMsabhakSaNena, sautrAmaNiyAge madyapAnena, RtuM - vinA'pi svastriyaM prati gamanena doSo nA'sti, tathA'pi tannivRtteH mahatpuNyam / yajJe'pi mAMsabhakSaNAkaraNena sautrAmaNiyAge'pi surApAnAkaraNena RtuM vinA svastriyaM pratyapyagamanena * mahatphalamiti tAtparyam / evaM bahuvidhAni tadvyAkhyAnAnyupalabhyante, na tAni samIcInAni / samyagdRSTistu mithyAvAkyamapi tat samyak pariNamayyaivaM vyAkhyAti - bhUtAnAmanAdimithyA- vAsanAgrastapravRttimattvAdyadyapi pravRttirbhavati, tathA'pi akAraprazleSAt mAMsabhakSaNe'doSo na, kintu dvau naJau prakRtamarthaM dRDhayataH iti doSa eva / evaM madye'doSo na, kintu doSa eva / nivRttermahAphalavatvena varNitatvAtpravRtterdoSavattvaM sujJAnameveti akAraprazleSeNa vyAkhyAnaM yuktam / 98
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ SY 'nivRttistu mahAphalA' ityasya tu yathAzrutamevA'rthaH / mAMsazabdArtho'pi mAMsabhakSaNaM niSedhayati / tathA cA''ha mAM sa bhakSayitvA'mutra yasya mAMsamihAmyaham / etanmAMsasya mAMsatvaM pravadanti manISiNaH // iti / 9 evameva zrutivacanAnyapyasamaJjasAni / "vAyavyaM pazumAlabheta bhUtikAmaH, sthUlapRSatImAgni* vAruNImanaDvAhImAlabheta" iti pataJjalipraNItamahAbhASyoddhRtazrutivAkyam / evaM bahuzo meM - vede sarvatra sthAne sthAne hiMsApratipAdakAni vacAMsi zrUyante / nanu kathaM vedAtmake zAstre evaM prANivyApAdanasvarUpaM zrUyate iti cet / * prAcInAnAmahiMsApradhAnAnAM bharatapraNItAnAmAryavedAnAM lope mAMsalubdhAdibhistannAmnaiva tasya / SP praNItatvAt / saMbhAvyate caitat yat ata eva zruti'riti tasya nAma / zrutizabdaH zravaNazrutiriti / zabdazaktibalAdeva jJApayati / pUrvamAryA ahiMsAparAyaNAstattad hiMsAsUcakaM vaco'bhigamya tAnprapacchuryaduta 'mA hiMsyAt sarvabhUtAni' iti sarvajanaviditamahAvAkyavirodhivAkyAni ho 2 hiMsAtmakAni upadizyante tatra kiM pramANam ? tadA te uttaradAnAkSamA UcuH-"asmA* bhiretacchrutametacchuta''matastasya zrutiriti nAma saMvRttam / kathaM tatpramANIkriyeta? __ athA'stvetat / kintu manvAdibhistu mAMsabhakSaNabahulA prajAmupalabhya tAM niyamitumevamuktaM yad, 'mAMsaM cet bhakSayatu tadA yajJa eva niyuktIbhUya netarathA' iti niyama sUcayati / tadapyasAmpratam / mAMsabhakSaNAkaraNe pratyavAyasya niyukta stvityAdivAkyenA'pratipAdanAnna manuvacanAni niSedhaidamparyANi kintu mAMsabhakSaNapravartakAni / tadvacanAnAmapi . smRtyabhidhAtvena pramANAbhAvavantyeva zabdazaktibalAdeva nAGgIkArArhANi ca / yat tatrA'pi yA A pUrvavat AryANAM prazne manvAdirevamAcakhyau yad 'evaM me smRtam evaM me smRtam' iti / aura tataH sarvatra smRtinAmnA tatprasiddhiH / kiJca hiMsAvidhInuktvaiva na te viratAH, api tu pazumAraNaprakArAnapi adhikaraNara' tnamAlAdiSUktavanto yat sadayAnAmAryANAM zravaNe'pyanarhANi tadvacanAni / 'mA hiMsyAt aura | sarvabhUtAni' ityetanmahAvAkyamAdau yaduktam, tadapi dayAvirodhivacanazravaNAvagaNayantI| mAryaprajAmupalabhya tasyA vipralambhanAya, yadvayamapi 'ahiMsAM prathamatayaivamanumanyAmahe' iti / HOBH
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vipralambhavacanamiSAt bhadrasvarUpAM dayaikarasikAM karaNAnuraJjitamAnasAmAryaprajAM pravaJcayitumiva / yathA kazciduparibhAgena zubhatvenekSyamANamAdhArasvarUpaM pradarzya dhUrtayati bhadraprakRtIn / * kiJca zubhamaGgalAcaraNAdho na ko'pi mRtyAdizokodantaM la(li)khati api tu ra vivAhAdimAGgalikaM, evaM yadIdaM vAstavaM 'mA hiMsyAt' iti maGgalAcaraNamabhaviSyat, tadA na zrutismRtiSu dAruNahiMsApracurA yajJAdivicArA AgamiSyan / ata eva pUjyapAdAH / kalikAlasarvajJabirudadhAriNaH zrIhemacandrasUribhagavanto yathAtathamuktavanta: 'varaM varAkazcArvAko yo'sau prakaTanAstikaH / channarakSo na jaiminiH' / kiJca yadi 'yajJe hatAH pazava uttamAM gatimApnuvantI'ti ced yuSmatsiddhAntastadA / svapitRpitAmahamAtRmAtAmahAdIn hatvaiva yajJaM vidhatta / kiM te sadgatimApnuvIran tatte'nabhISTam? / na teSu te bhaktiH / api ca, yajJe hatA ghAtakAzca yadi svargaM prApnuyustadA narake kaiH gamyate ? AkarNayatA'vadhAnatayA'smAkaM jainAnAmAtmaiva dayArasAnusyUta iti / yeSu keSucidanyadRzAMka OM zAstreSu dayApratipAdakavacAMsi mAMsaniSedhaparANi hiMsAmayayajJAn prati AryANAM tiraskaraNIyatAHdarzakAni vacanAni tAni katiciduddhiyante / mahAbhAratAnuzAsanaparvaNi na hi prANAtpriyataraM loke kiJcana vidyate / tasmAddayAM naraH kuryAt yathA''tmani tathA pare / / iti / zAntiparvaNyapi ahiMsA sarvajIvAnAM sarvajaiH paribhASitA / idaM hi mUlaM dharmasya zeSastasyA'sti vistaraH / / 1 / / yathA mama priyAH prANAstathA tasyA'pi dehinAm / iti matvA prayatnena tyAjyaH prANivadho budhaiH // 2 // bhAgavatacaturthaskandhapaJcaviMzAdhyayane yathA hi pUrvaM barhirAjena svecchApUrtaye | vedAnusaraNena sahasrazaH pazuvadhayutA yajJA vihitAstathA punaH sa na kuryAditi nAradastamupadideza / NeAE - 100
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ bho bhoH prajApate rAjan ! pazUn pazya tvayA'dhvare / saMjJApitAn jIvasaGghAn nighRNena sahasrazaH / / 1 / / ete tvAM saMpratIkSanto smaranto vaizasaM tava / samparetamayaHkUTaiH chindantyutkaTamanyavaH // 2 / / zivapurANAdiSvapi evameva yajJIyAyA api hiMsAyA mAMsabhakSaNasya ca niSedho * darIdRzyate / granthagauravabhayAnnA'tra likhitaH / vizeSajijJAsunA tata evA'vaseyam / __ yavanazAstre'pi kutra kutracijjIvahiMsAniSedhaH pratipAdyate / tathA hi jarathostidharmamAnye zAhanAmA iti vidite granthe evaM pratipAditam-'asmAkaM jarathostidharma evaM pAvanaH (neka) yatpazUn hatvA na tadbhakSaNaM vidheyam, na ca tanmRgayA kartavyA' / tathA ca / ( tadvacAMsi tadIyazabdaiH - "nIsta jhaMda khurone jAnavarajU, canIna astadIne jharadUstaneka" / pArasikAnAM 'ijasne'nAmakadharmapustakasya dvAtriMze trayastriMze cehAnAmake vibhAga kI avastAbhidhayA tadIyabhASayA proktam "majadAo akAmaro daIo geoi / mareMdAna oru okhaza okhatI jIo tum| - aerIa manaz ca / nadeMnato geoz cA vAzatarAd avezatama / mana tU Iazate vIzape kA ma jezatema zarAzema javIyA au aMbAno" / asyA'rthaH - 'ye catuSpadAnAM pazUnAM mAraNe santuSTaM jIvanaM manyante, ye vA tAna WE chittvA bhakSaNAyA''dizati(nti) te horamajadenAmnA pArasikaparamezvareNa vadhyA' iti kathitam / / ( yadvA te duSTA dUrIkartavyA iti kathitam / 'ye janAH pavitra(neka)nirdezAnavagaNayya 'pazUna, chittvA bhakSaNaM vidhAsyAma' iti duSTavicAraNayA catuSpadAn tRNajalAdibhiH poSayanti te janAH kyAmata iti nAmnA vidite tadIyamAnye puNyapApanyAyadivase pApAn mocayituMga azomaradonAmakaM tadIyaparamezvaraM prArthayiSyante, na tu prArthanA svIkariSyate' / anyadapi jamIyAdayastanAmakasyA'STapaJcAze AlApe(phakaro) jarathostaprabhRtiSu ra IS tadIyadharmapustakeSu ca pazuhiMsAyA mAMsabhakSaNasya ca dRDhatayA niSedho varIvati / kiJca te 101
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ * V pArasikAH svakIyaM pUjyaM (paravaradIgAraM) 'pazupAlakaH pazupremI'tyAdisaMjJayA'dyA'pi smarantaH / zrUyante / phuTsa eNDa pherInezIyAnAmake pustake'pi likhitamasti yat, 'pArasikAnAM prAcInA dharmaguruva: sadaiva phalapuSpAdIn bhakSayantau(nto) babhUvuH' / plenInAmakaH prasiddhastattvavettA svakIye ekAdaze pustake likhati yat, 'jarathostaH / alabarujhaparvataguhAyAM (khudAtAlA) paramezvaraprArthanAyai monAjAtaye ca viMzati varSANi lIna ra AsIt / zarIrapoSaNaM svanirvAhaM kevalaM panIraphaladugdhabhakSaNenA'kArSIt', ityAdi / - __ api ca rAvajIvorAjAtIyA ye prasiddhyA loTIyAvorA ucyante / te'pi / mAMsAdanasyA'tininditatvAt kadA'pi mAMsaM nA'danti / ata eva teSAM 'nagosIyA (na mAMsAdAH) namAMsIyA iti vA' iti prasiddhiH / tadIyadharmapustakeSvapyuktaM tadbhASayA "phalA taja alU butUna kuma makAvarala hayavAnAta" / / ayamarthaH-pazupakSikalevarAzrayatvaM tavodaraM na kuryAH / ayamAzayaH-tAn hatvA yA nA'tsyasIti / mahammadIyAnAmapi kurAnezarIphanAmakadharmapustakasthasUrAanaAmavibhAgasya / AyatanAmake ekazatadvicatvAriMze prakaraNe allAtAlA iti nAmnA tadIyezvareNa spaSTaM nirdiSTaM nA "va minala anaAme ham lataM va pharzA / kulUmimmArajakakumullaho" / / ayaM bhAva-allAnAmezvareNa catuSpadeSu katicidbhArodvahanAya sRSTAH / bhakSaNAya ca me M bhUmisaMgatavanaspatidhAnyAdi sRSTam, tadyUyamadyAta / api ca tasminneva sUrA-ana-AmaprakaraNe rudhiramAMsabhakSaNaniSedha uktaH / bakarI ida iti nAmake tadIyamAnyadivase'pi ajAvadhaniSedhaH huzanagranthasya surAhajja-vibhAgasya / SaTtrize AyAtanAmake prakaraNe allAtAlA iti nAmnA tadIyezvareNoktaH / tena svayaM tatra / pratipAditaM-mAMsaM zoNitaM vA na mAM miliSyati, api tu nivRttyA prArthanayaiva vA'haM tuSTo / bhaviSyAmi / api cA'dyA'pi yadA ko'pi mahammadIyaH zAlekA kaH) zarIrayatapradezAt / TarapITapradezaM pravizati tadA so'pi mAMsAdanasya dUSitatvAt mAMsabhakSaNAt tvaritameva nivartate / 04 102
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ AGglabhUmijAnAmapi bAibalanAmakadharmapustakasya viMzatitame prakaraNe kathitaM, yat-'Thou shalt not kill (Advice to Moses) | | ayaM bhAvaH-tvaM na kamapi jIvaM hanyAH / punarapi tasyai [va] dvAviMze prakaraNe proktaM yat- 'And ye shall be holy-man untome neither shall ye eat any flesh that is torn of beasts in the fields. ayaM bhAvaH-tvaM mAM prati pavitratayA vartethAH / vanyAn pazUn hatvA tadIyaM mAMsaM nA'dyAH / bAibalAt purAtane jenIsIsapustake'pyuktaM yat 'The Primitive injunction of God to man at the creation was Behold I have given you every herb bearing Beed, which is upon the face of all the earth. and every tree in which is the fruit of a tree yielding seed to you it shall be for meat (Gen. I-29) ayaM bhAvaH - paramezvareNa manujotpatterevaM khalvAdAvevA''diSTaM yat, "avahitavyaM' bhavadbhiH, yaduta mayA bhavadbhyaH pRthvItaloparyudgacchantaH sabIjA: vallyAdaya: sabIjaphalA vRkSAzcA'rpitAstadeva bhavadbhakSaNAyA'lam bhavadbhiretadeva bhakSaNIyaM nA'nyaditi" tadAzayaH / tathaiva husIyAnAmaka pustakasyA'STamAdhyAye paJcadaze AyAtanAmake prakaraNe - And When ye spread forth your hands, I will hide my eyes from you. yes, when. ye make many prayers. I will not hear. your hands are full of blood. ayaM bhAvaH - (Izvaro vakti) "yadA yUyaM bhavaddhastau prArthanAyai lambayiSyatha tadA'haMnetre bhavato'nyato nivarsyAmi bhUriprArthanAyAmapi vA'hamIkSiSye / yataH prANihiMsAto bhavaddhata zoNitaliptau vartete / ebhiH pUrvoditaistattaddharmapustakapAThaiH hiMsAyA mAMsabhakSaNasya ca niSedhaH spaSTa eva // 103
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ cintanadhArA (AsvAda muniratnakIrtivijayaH eka: satyaprasaGgaH paThitaH / "ekadA mannarakADanAmake grAme ekasya musalmInasya gRhe'gniH prajvalitaH / NY Sh tatsamIpasthe gRhe nivasatA kRSNanenaitajjJAtam / jhaTityutthAya sa tatra gatavAn / prANAnapina in paNIkRtya dahyamAne gRhe sa utplutyA'ntaH praviSTavAn / svakIyajIvanasya, svapatnyAH, dvayoH sy putrayoH, vRddhAyAzca mAturapi vicArastadA taM na pIDitavAn / zanaiH zanairagnirbhayAvahaM svarUpaM dhRtavAnAsIt / tathA'pyantargatvA prativezino dvau bAlakau yathAkathaJcidapi bahiH prApayya ATM karAlAbhyo'gnijvAlAbhyo rakSitavAn / kintu bahirAgacchan sa svayamagnijvAlAbhirveSTito'bhUt / ra kSaNenaiva ca sarveSu pazyastveva so'gnisAjjAtaH / sarvatra hAhAravaH prasRtaH / tasya kuTumbaM nirAdhAratAM prAptam / eka evA''dhAraH sa AsIt teSAm / atha kim ? tadA kAlIkaTanagarAt prakAzyamAne 'mAtRbhUmi'nAmake dainikavRttapatre eSA ghaTanA prakAzitA / tatra ca 'nirAdhAraM jAtamidaM kuTumbakam, atastadarthaM kimapi karaNIyamiti samAjasya dAyitvam' - evaMrUpeNa yAcikA'pi tatra patrakAreNa dattA''sIt / tatpratyuttarUpeNa svalpenaiva kAlena rUpyakANAM caturviMzatisahasraM saJcitamabhavat / hindujanA musalmInajanAzca sammIlya tatra sAhAyyaM kRtavantaH / atha 'prathamaM tAvadetad dhanaM kutropayojya'miti tatrasthairmahAjanaiH kRSNanasya patnI pRSTA / tadA sA vidhavA rudatI satI karuNasvareNaitaduktavatI yad- 'bhavanto yathArucyetadupayuJjantu, kintu mamaikaiva manISA'sti yat prathamaM tu nirAdhAratAM prAptavatAM mama prativezinAM kRte'smAda ra dhanAd gRhamekaM zIghraM nirmApayantu' iti / " udAttamenaM prasaGga paThitvA hRdayaM gadgadaM jAtam, akSiNI Ardra saMvRtte, ApAdatalaM ca romodgamaH saJjAtaH / eta AsannasmAkaM saMskArA audAryasya bhrAtRbhAvasya maitrIbhAvasya vA, ye pArivArikAt sAmAjikAd vA vAtAvaraNAt sahajatayaiva sicyamAnAH puSTiM vRddhiM ca 104
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 prApyamANA Asan / ete saMskArA evA'smAkaM sampadAryatvasya ca paricaya Asan / 'Arya' - iti zabdo yatra prayujyate tatra sarve'pyanye hindu-musalmInAdayaH paricayA gauNA eva jAyante / so My anyasatkAni sukhaduHkhAni svakIyAnIti kRtvA ya: saMvedayati sa AryaH / etAdRzaM / tejomayamAryatvaM yatra vidyate tatra hIzvaraH svayamevA''vasati, tasya sahAyArthaM ca sadopasthito - sa bhavati / IzazraddhAyA ato'pyuttamo'nyaH paripAkaH kiM nAma bhavitumarhet ? etAdRzA udAttA / 15 IzvarIyA aMzA yadi noddhaTeran tIMzazraddhA'pi kevalaM viDambanarUpA bhavati / AstikyaM tu MY na kevalamIzvarasya svIkAre paryavasati kintvantaHsthitAni suSuptAnIzatattvAni zanaiH zanairudghATya svakIyamIzvaratvaM pratyagresarIbhavane tat sArthakyaM bhajati / kiJca, atra kimapi pratiphalaM pratyupakAraM vA'pekSitaM na dRzyate / antaHparitoSa eva / 1 phalaM nA'nyad bAhyaM kimapi / etAdRzasya prasaGgasya paThanenaikA zraddhA dRDhA bhavati yanmanuSya sa evezvaro bhavitumarhati / atra prasaGge yat sattattvaM dRzyate tadIzvarasyaivAM'zaH khalu ? TH 1 etAdRzamekamaMzaM dRSTvA jJAtvA cA'pi yadi netre klinne bhavataH, zIrSaM namati, hRdayaM ca / MAY pulakitaM bhavati tarhi tAdRzA IzvarIyA sarve'pyantaHsthA aMzA yadodghaTitA bhaveyustadA tu kA Viar vArtA ? etAdRzastvIzvara eva bhavati / aparaM ca sattattvaM dRSTvA yannetrakledAdirUpeNA'hobhAvo jAyate tadapIzvaraM prati pakSapAta eva khalu / eSodAttA vRttirIzvaratvAvirbhAvasya mArgo'sti, - ahobhAvazcezvarasAmIpyasya mArgo'sti / asyA ghaTanAyAH sravantyudAratA paramAtmani vidyamAnAyA / anantAyAH karuNAyA bIjamasti / kintu, kutra gatAste divasAH ? kutra luptA sA''tmaupamyavRttirmAnavatA vA ? kva vilInaH sa guNavaibhavo yo'smAn pramANIkurvannAsIt ? yena ca vayamunnatamastakA Asan ? asmAbhivismRto'yaM vaibhavaH / antaHsphUrtAdetAdRzAd vaibhavAdapi bAhyo vaibhavo mahattvapUrNaH pratibhAsate / AtmIyatAyAH sthAnaM svArthena gRhItamasti / AtmasammAnanasya Atmagauravasya vA sthAne mithyAbhimAno jAgRto'sti / yatrA''tmatRptireva sukhasya mAnadaNDa AsIttatra parAbhiprAya evA'dhunA mAnadaNDAyate / prabhUto bAhyo vaijJAniko vA vikAso jAto'sti kintu tadarthaM tAdRzAnAmudAttAnAM paristhitInAM vAtAvaraNAnAM vicArasaraNInAM yo hAsaH sampAditastasya pUrtistvetAdRgbhirvikAsasaharairapi na kartuM zakyA / kAcasahasrANyapi 105
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ kimekasyA'pi ratnasya sthAnaM grahItumalam ? gartasahasrANi kiM samudro bhavitumarhanti ? TAY bAhyadRSTyA kadAcidasmAbhiH prabhUtamupalabdhaM syAt kintu svatvaM tvasmAkaM nAzitameva / ata A) eva ceyAn bhautiko vikAsaH sAdhitaH sannapyasmAkamAsye hAsyaM, tejaH, ojaH, ullAsaH, MAA tRptirvA na dRzyate eva / nirantaramasmAkaM sattvaM sukhaM vA mlAnaM malinaM ca bhavati / yacca HD mukhe dRzyate tanna tRptestejo'pi tu mithyAdarpasyopalepa evA'sti / ___ uparyuktA ghaTanA hyasmAkameva bhUtakAlo'sti / tato jharat satyamasmAkameva jIvanasatyamasti / kevalaM tirobhUtamadhunA tat / yatsvarUpaM vartamAnakAle dRzyate'smAkaM tanna an vAstavikam / asyAM ghaTanAyAmabhivyajyamAnaM svarUpamevA'smAkaM vAstavaM svarUpaM svatvaM / N vA'sti / satyametad yad vayaM mUlasthitito dUramAgatAH smaH kintu pratinivartanaM na zakyamiti tu na / prajAnAM mUlabhUtaM sattvaM tyAga-samarpaNa-bhrAtRtva-sadAcArAdirUpeNA'sti / ya eSa ra viparyAso viparyayo vA dRzyate sa tvAropitaH / prajAnAmajJAnamupayujya taccitte vair| vaimanasya-pArasparikAvizvAsa-gurutAdibhAvAnAM bIjAnyuptAni santi / yadyadyA'pi vayaM jAgRtA . - na bhaviSyAmastarhi bahuvilambo bhaviSyati / pazcAdAstAM tataH pratinivartanasya vArtA paraM NAL tAdRzo vicAro'pi duHzako bhaviSyati / AtmanirIkSaNasya samayo'dhunA paripakvo jAto'sti / - ra kutra skhalitA vayam ? kiyat kiM kiM ca nAzitam ? avasaro'yamasti jAgarukatAyAH / Song yAvaccitte sattvasyaiko'pi tejaHkaNaH prajvalito'sti tAvajjAgRtairbhavitavyamasmAbhiH / Mad CM evameva vayamasmAkaM vinaSTaM mlAnaM sattvaM punarjAgRtaM tejasvi ca kartuM zakSyAmaH / - svasthamAtmanirIkSaNamevA'tropAyaH / tadevA'smAkamAryatvaM punaH prasthApitaM kariSyati tejonvitaM . nizitaM prabhAvi ca nisspaadyissyti| girayo guravastebhyo'pyurvI gurvI tato'pi jagadaNDam / tasmAdapyatiguravaH pralaye'pyacalA mahAtmAnaH / / 106
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmIyabandho ! cetana ! TRI patram namo namaH zrIgurunemisUraye // dharmalAbho'stu / HIV PARSHWANTIITS tava kuzalaM kAmaye / mayA hya evaikaH prasaGgo dRSTaH / tatra svAsyA'parAdhe satyapi prasiddhajanAnAM svarakSaNArthaM kRtaM lajjAspadaM sadhASTrryaM niSThuraM ca vartanaM vIkSyaikA lokoktiH smRtipathamAgatA / "khyAtasyA''caraNaM lIlA / tadevA'nyasya viTaceSTA" // munidharmakIrtivijayaH kenacidapi vAstavadarzinA eSA paGktilikhitA / eSA paGktirAtyantikI mArmikI gabhIrA'pi satyA'sti / asyAM ca vartamAnakAlInasthiteH sAGgopAGgaM vAstavikacitraM dRggocarIbhavati / hRdaye duSTavRttyAM satyAmapi jagati sajjanatvena pratiSThitAnAM janapriyANAM prasiddhAnAM ca janAnAM paizAcikIM manovRttiM dhRSTatAM ca nirUpayati; tathA vastutaH sajjanA nirmalacittAH saralAzca santo'pi ye samAje na janapriyAH prasiddhAzca teSAmalpAparAdho'pi mahAn aparAdhaH kathyate iti / adyatanakAlInyA rAjakIya-sAmAjikIya- dhArmikIya-kauTumbikasthitervaicitryaM kaNTakavanme manaH pIDayati / sAmprataM gaDDarikAyUthapravAha iva sarve'pi janAH pravartante / na kutracidapi svakIyA vicAradhArA, buddheH kauzalyaM cAturyaM ca svamanISAyA viniyogazca dRzyante, pratyutA'jJAnopahatacittA mohatamasA''vRtAzca sarve'pi paradhiSaNAdhInA mUrkhaprAyAzcaiva dRzyate / svamatiH parasmai pradattaiva, iti pratibhAti khalu / atyaudAryabhRtahRdayAnAM teSAM janAnAM svabuddheretAdRzamanupamaM samarpaNamavalokya maccitte kutUkamapi saMjAyate / adya sarvatraitAdRzyeva sthitiH pravartate yad, yadi nAma loke paJcadazabhirjanaireSa sajjano jJAnI 107
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saccAritrI pravaktA tapasvI prazAntaH tyAgI ceti varyeta tadA'nyadhiyA pravartamAnaiH sarvairjanaiH tasyA''bhyantaravRttiM sahajaM svarUpaM cA'nupalakSya tathA vAstavikatAmavagaNayyaiveSa sajjano jJAnI tyAgI cetyucyate / tathaiva yadi kenacidekenA'pyeSa duSTo durAcArI krodhI mithyAbhimAnI / ceti gadyeta tadA sarvairjanairapi tathaiva tena saha vyavahriyate / nA'tra svakIyasya vicArasya / * ko'pyavakAzo'sti / evaM sarve janA gatAnugatikatayaiva pravartante / tadaite buddhebrahmacAriNaH 1 - (mUrkhA:) iti kiM nA''bhAti ? / bandho ! etAdRsthiteH prabhAvAdidAnI deze samAje kuTumbe dharmasthAne cA vAstavikadRSTyA'tIva nikRSTA duHzIlAzca janA loke sajjanarUpeNa pratiSThitAH, dezasya / samAjasya cA'graNItvena sthApitAH / kadAcittu kamalasya 'ka' kIdRzaH ? ityapi na # R jAnanti ye te'pi mahAjJAnitvena vikhyAtAH / yeSAM dehe pratiromaM kAmavAsanAgniH prajvalati / tAdRzA api cAritracUDAmaNi-akhaNDabrahmacaryapAlakatvena varNitAH / kadAcit kaizcit / dhanena sattayA vAkcAturyeNa caivaM yena kena prakAreNa samAje loke ca sanmAna-pada-pratiSThAdikaM in prAptam / evaM ye janA loke prasiddhA lokapriyAzca syuH te 'vayaM kimapi kartumadhikAriNa' iti manvate / pazcAt yathA "prasiddhena yat kriyate sA lIlA" prarUpyate tathaiva tAdRzai 1HzIlairajJAnimUrdhanyairapi lokaprasiddhatvAdibirudadhAribhiH tairjanairyat kimapi vidhIyate tat EN sarvaM lIlAtvena svIkriyeta / vastuta etAdRzaistucchajanaiH svamanISikayaiva zAstranirapekSa dharmahAnikara janaviruddhaM kalaGkarUpaM vA yat kimapi kathyate Acaryate ca tat sarvaM / - zlAghanIyamAcaraNIyaM vandanIyaM vA'pi bhavati / atrA'pyAzcaryaM tvetad yad, janapriyairyadAcaritaM - gaditaM vA tadeva yadi nAma sAmAnyajanaiH kriyeta tarhi tannindanIyaM syAt / aho ! prasiddhajanAnAM 1 lIlA varNanIyaiva khalu / bandho ! teSAM mAhAtmyaM (?) kathaM varNayAni ? teSAmasatyavAgapi satyarUpeNa 0 pratiSThApyate, tathA te satyavAdiharizcandrasyA'vatArA manyante / kAmavAsanAtireko durAcArazcA'pi Eva vAtsalyatvena nirUpyete / abhimAnina uddhatA vA santo'pi te vinayino gaNyante / pratipadaM va mAyA-prapaJcAdikamanusaranto'pi saralahRdayatvena prasiddhyante / kRpaNadhiyo'pi dAnavIratvenA' 5 bhinandyante / skhalanto bhASamANA api vAkpaTutvena manyante / AzukopanA api prazAntAH / | ( kathyante / aho ! khalu teSAM lIlA ! / 108
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ NEWS kiJca-vAstavikadRSTyA ye janA atIva sajjanAH prazAntA nirmalacittA nirabhimAninaH / sadAcAriNa eva santi, tathA'pi yadi te samAje na prasiddhAH, na ca janapriyAH syuH tarhi EN taiH kRtaM prazaMsanIyamAdaraNIyaM cA'pi kAryaM nindanIyaM bhavati / evaM cA'nye janA tAn janAna tiraskurvanti, teSAmavarNavAdaM kurvate, sadA tAnupekSante'pi / 1 hanta ! idAnIM rAjyasthAne dharmasthAne caivaM sarvatra sarvairjanairevameva vyavahiyate / sarveSvapi kSetreSu ye ye'graNyaH pramukhAdhikAriNazca santi, te te svAdhikAravazAt padapratiSThAyA / balAt sattAyA balAcca svecchApUrtyarthaM mahattvAkAGkSAyAH poSaNArthaM cA'tyantaM nindanIyaM / jugupsanIyaM ca kAryaM kurvanti, kArayanti ca, tathA'pi te vandanIyA mahAntazca kathyante, yataH 6 te prasiddhA janapriyAzca santi / bandho ! pUrvaM grAmeSu bahurUpiNo'Tanti sma / te cA''jIvikArthaM vividhAni / rUpANi viracayya janAnAM manoraJjanamakurvan / kadAcit te rAmasya hanumataH zaGkarasya / ) rAvaNasya caivaM vividhaM rUpaM bhajante sma / kintu tattadrUpasya dhAraNamAtratvAt na te tAdRzA ra bhavanti / kevalaM bAhyaveSasya bAhyavartanasya ca parivartanAnnA''bhyantaravRttiH parivartate / ato na kadA'pi bAhyAcaraNaM nirIkSyaivaiSa jJAnI sadAcArItyevaM tattadvyaktermUlyAGkanaM karaNIyam / tathaivaite prasiddhajanA api yathAkAlaM nAnAvidhaM rUpaM nirmAnti / nA'tra taccitte guNalezo'pi vidyate, na ca guNaprAptyarthaM bhAvo'pyasti, kintu hRdaye tu duSTavRttaya eva pravartante / tathA'pyaho ! te janaprasiddhAH santi, ataH teSAM nindanIyamakRtyaM ca kAryamapi prazaMsanIyamAdaraNIyaM ca / bhavati / kintu hanta ! eSA rItirdayanIyA'sti, yata etannItervazAt deze samAje dharmasthAne / pratigRhaM ca klezo'zAntiH saGgharSazca pravartante, tathA ca janA apyantato nistejaso nirmAlyAzca bhavanti / bhrAtaH ! sUkSmadRSTyA nirIkSaNe kRte evamAbhAti yad, asyAH sthitermUlaM mahattvAkAGkSA'sti / adya bAlakAdArabhya vRddhaparyantAH sarve'pi janA mahattvAkAGkSiNo vidyante / ra RO AstAmajJAninaH saMsAriNazca, api tu jJAninaH sAdhavo'pi mahattvAkAGkSayA pIDitA dRzyante / jalArthaM raNe'Tanto hariNA ivaite janA api mahattAprAptyarthamaTanti / "ahaM zreSTho mahAn jJAnI cA'smi, na kadA'pi me kArya skhalanA nyUnatA ca syA"diti sarveSAM citte mithyAbhimAnaM C) raMramyate / atra keSAJcidapi na tAdRzI mahattAM prAptuM zaktirasti, na ca kadA'pi tatprAptyarthaM / 109
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ I prayatnaH kriyate taiH / tathA'pi te janAH svAn paNDitAn mahatazca manvate / tato'pi mahadAzcaryaM tvetad yad, naitAvAn teSAM mahecchAyA avadhiH, api tvanye sarve'pi janA asmAn "ete jJAnino mahAntaH paNDitAzceti kathayeyuH, sarve'smadadhInAH syu" riti mahantImabhilASAM sevante te / kintvAyAsamakRtvaivaitAdRzI mahecchA''sevanIyA, sA tu mahAmUrkhatA'sti / hanta ! mUDho'pi janaH paNDitaMmanya iva ceSTate / ato dvayormadhye kimantaram ? / na kadAcidapi ko'pi jano janmata icchAtazca mahAnasti, api tu puruSArthenaiva mahAn bhavati / vastuto yo mahAn jJAnI cA'sti sa na hi svaM mahAntaM darzayituM prayatate yazca prayatate sa kadA'pi mahAnna syAt / kRtrimatAyA AvaraNamapAkRtya vAstavikatAyA udghATane eva yathArthA mahattA vidvattA ca staH / tathA'pyadya sarve'pi janAH svazaktimajJAtvaiva vAstavikatAM nirudhya ca kevalaM mahattAmabhilaSante, na tu prayatante / kiJca - idamapi jJeyaM yad, yathA rasAyanasyocitopayogaH zaktivardhakaH, evaM ca / yathecchaM tadupayogaH zaktinAzako bhavati / tathaiva mahattvAkAGkSApyekamuttamaM jIvanarasAyanaM vidyate / sA kAMzcan jIvAn tArayati, kadAcit saiva mahattvAkAGkSA jIvAn mArayedapi / ato mahattvAkAGkSA'pi svazaktyanurUpaivA'' sevanIyA / kiM paGgurmerugirimAroDhuM zakto bhavet ? kiM bhikSuko bhUmIzo bhavituM zaknuyAt ? naitacchakyam / tathaiva na zaktizUnyA jIvA mahattAM prAptumarhAH santi / ete pUrvavyAvarNitAH prasiddhajanAH zaktizUnyAH santi, tathA'pi te mahattvAkAGkSiNaH santi / ato yena kena prakAreNa mahattAmavAptuM prayatante te / tadA ca tucchA varAkAzca te jIvA atyantaM nikRSTaM jugupsanIyaM ca mArgaM svIkurvanti / " eSA'nyasya rekhAM laghvIM kRtvA svasya rekhAyA vRddhe cchA'sti yad anyasya sadguNA api durguNatvena kathanIyAH, tathA''tmano durguNA api saguNarUpeNa varNanIyA" iti / atrA'nyasya rekhAM laghvIM kRtvA svarekhAyA vRddhikaraNe na pauruSam / etaddvAreNa tu tAdRzA jIvA Atmano durbalatAM napuMsakatvaM caiva pramANIkurvanti / hanta ! etAdRzA jIvAH puMstvazUnyAH santo'pi mahattvAkAGkSAyA balAdetAdRzIM mlAnarItimanusaranti, anusRtya tucchaprasiddhyA svaprazaMsArthaM nirantaraM prayatante / yato "yadi nAmaikadaivaMrItyA samAje grAme deze ca prasiddhA janapriyAzca bhavema tarhi kA cintA ? pazcAttu kimapi kartuM svatantrA vayaM bhavAmaH / tathA ca vayaM svecchayA kAryaM kartuM kArayituM ca zaknumaH / vayaM yat 110
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ at kimapi kathayema. Acarema ca tata sarvaM hi nirAbAdhatayA zAstraM janasammatamAptavacana mAgamapramANitaM ca bhavet / tadA tu sarveSAM mugdhajanAnAM vaJcane kA bAdhA syAt ?" iti / SMS jAnanti te / kathitaM ca - svecchAviracitazAstraiH pravrajyAveSadhAribhiH kSudraiH / nAnAvidhairupAyairanAthavanmuSyate lokaH // sarvatraiSaiva rItiH pravartamAnA'sti / atra nA'nyat kimapi pramANamAvazyakam, yato cha vayaM sarve'pi pratidinametAM rItimanubhavAmaH / bandho ! pravartamAnayaitadpaddhatyA dvAvalAbhau bhavataH / ekataH sajjanA budhajanAzca dezasamAjayoH satkAryebhyaH zanaiH zanairdUrIbhavanti / yata ete prasiddhajanAH sadA'smAkaM vinA kAraNamavahelanAM nindAM ca vidhAsyanti, tathA svapratiSThArthamasmAkaM pratiSThAM mlAnIkariSyantIti BE jAnanti te prAjJajanAH / evaM deze samAje ca sajjanAnAM guNijanAnAM ca saGkhyA'lpIbhaviSyati, tathA ca durjanAnAmuddhatajanAnAM ca vRddhirbhaviSyati / prAnte kevalaM durjanAnAM durguNAnAM caivA'stitvaM ha bhaviSyati / aho ! pazyatu, adyA'pi mukhyasthAnAnAM mukhyAdhikAriNaH kIdRzAH santi ! a aparato'sadAcaraNaM durnItiviruddharItizcaiva deze samAje kuTumbe dharmasthAne ca paramparA bhaviSyati, yato'graNyo yat kurvanti tadeva tadAzritA janA anukurvanti / kathitaM ca - yadyadAcarati zreSThastattadevetaro janaH / sa yatpramANaM kurute lokastadanuvartate // (gItA - 3-21) 6 ___ evaM yadA'gragaNyA mukhyAdhikAriNazcaiva svecchApUrtyarthaM sukhabhogArthaM cA'sadAcaraNaM viparItavartanaM ca kuryuH tadA tadAzrayiNo mugdhajanAH "etadevocitaM mAnyaM ca tathaiSaivA'smAkaM . kularIti"riti matvA'nusareyuH / samAje jIvane cA'dharmasyA'nItezca pravezaH svakIyAnAmagraNInAM pramAdavazAdeva bhavati / evaM sati gacchati kAle mUlaparamparA vilupsyate tathA'zuddhaceSTeva ER rItitvena sthAsyati / tato na kadA'pi lokaviruddhamAcAraviruddhaM ca karaNIyamagraNIbhi nyajanaizca, yat ete mAnyajanA anekeSAM jIvAnAmAdhArabhUtAH, keSAJcijjIvAnAM zraddhAspadarUpAH santi / ato yadA te eva pratikUlamAcareyuH tadA naikeSAM jIvAnAM zraddhAbhaGgo bhavati, kadAcidaneke jIvA dharmavimukhA nItivimukhAzcA'pi bhavanti / tataH prasiddhajanairatyantaM 111
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvadhAnairbhAvyam / pramAdato'pi svaparo bhayorhAniryathA na syAttathA vartitavyam / ekaikasya vyakteraniSTAcaraNaM tattadvyakterevA'hitaM karoti, kintu mAnyajanAnAmagraNIjanAnAM ca viparItavartanaM tu bahujanAnAM kRte hAnikArakaM bhavati, anarthaparamparAyA nidAnamapi bhavati / ataH teSAmAcaraNamevaitAdRzaM syAd yenA'nye jIvA tannirIkSya svayameva gabhIrAH zAntAH sthirAzca 19 bhaveyuH / tathA samAdhimavApya svajIvanaM kRtakRtyaM kuryuH / te prasiddhajanAstu madhyasthAH syuH / kasyacid laghuguNo'pi prazaMsanIyaH tathA''tmano laghudoSo'pi nindanIyaH / kiM tvaM jAnAsi ? jJAtatrilokAntargatasamastavastusvarUpAH zrIkevalibhagavanto'pi paramparAyAH pAlanArthaM parISahopasargAn sahante / "paMcehiM ThANehiM kevalI udine parIsahe uvasagge jAva ahiyAsejjA, jAva mamaM caNaM ahiyAsemANassa bahave chaumatthA samaNA niggaMthA udinne parIsahovasagge samma sahissaMti, jAva ahiyAsissaMti" ityuktaM zrIAcArAGgasUtrasya TIkAyAm / evaM kevalibhagavantaH sarvazaktilabdhisaMpannAH santi / teSAM samakSaM sarve'pi jIvAH tucchA:- varAkAH santi / tathA'pi yadi te kevalinaH paramparArakSaNArthaM parISahAdIn viSahya svarItyAH pAlanaM kuryuH tarhyasmAkaM kA vArtA ? ataH svamanorathapUrtyarthaM na kadA'pi manonukUlaM karaNIyaM mAnyajanaiH / ante, "khyAtasyA''caraNaM lIlA, tadevA'nyasya viTaceSTA" iti nItyA jAyamAnAnalAbhAnavetya svArtha- mahattvAkAGkSA-lobha-tRSNAdikaM vihAya niHsvArthatayaiva vartitavyaM prasiddhajanairmAnyajanaizca / tathA ca taddvAreNa vayaM sarve vastutaH prasiddharUpA bhavema, ityAzAse / 1. paJcabhi: sthAnaiH kevalyudIrNAn parISahAnupasargAn yAvadadhyAsayet, yAvanmama ca adhyAsayato bahavaH chadmasthAH zramaNA nirmanthA udIrNAn parISahopasargAn samyak sahiSyante, yAvadadhyAsiSyante / 112
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAdaH || kartavyagrahaNam munikalyANakIrtivijayaH sa Aameshweshawarisekese sAyaMkAlo jAtaH / astAcalaM prasthito raviravani cintAkulatayA pRcchati sma'ko mama kartavyAni pArayiSyati ? kaH zUnyAvakAzaM pUrayiSyati ?' zrutvemaM prazna vicchAyavadanAH sarve stabdhAzva; tAvatA ekasmAt koNAt kSullaka: mRttikAzarAvo'kUjat'cintA mA'stu prabho ! atyalpamasti me sAmarthya tathA'pi tatrA'haM yathAzakti yatiSye' prasannaH sUryo'vadat'cirAyurbhava !!' BIHAR PARAN 113
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ ON anuvAdaH > hRdayavedhaH ekaH zaraH ekA ca gadA / dvAvapi sodarau bhraatRbhginyau| zaro durbalo laghukazca / gadA sthUlA gurvI ca / sA nijazArIrikasAmarthyena garvotratA''sIt / ata ekadA sA zaraM kathitavatI bhoH zara ! yadyapi tvaM me bhrAtA'si tathA'pi tava bhrAtRtvaprabhAvAd mama zobhA nyUnIbhavati / tvamasi nirbalaH zuSkazarIrazca / ahaM tu bRhatkAyA balavatI ca / mama bhAra gauravapUrNAM mUrti dRSTvA sarve'pi mAM namasyanti / anyathA'haM teSAM mastakaM sphoTayiSyAmIti kA te jAnanti / etadvaiparItyena tvaM tu nitarAmakiJcitkaro'si / tava yatkiJcidapi sammAnanaM meM bhavati tad mamaiva prabhAvAd bhavati / atastava jIvanaM sarvathA niSphalaM nirarthakaM ca / tvaM kA tu padyamiva tapasvI laghuzca / ahaM tu gadyamiva mahattvayutA gurvI ca / ato mamaiva jIvanaM / saphalaM sArthakaM ca / zrutvaitat sarvaM zaro'vadat bhagini ! satyametad yat tvaM gurvI ahaM tu laghukaH, tvaM balavatI zirobhaJjanI cA'haM kI tu durbalaH zuSkadehazca / kintvetAvanmAtreNaiva tvaM mahattvayutA saprayojanA ca, ahaM tu akiJcitkaro niSprayojanazca; tava jIvanaM sArthakaM mama tu vyarthaM niSphalaM cetyAdi siddhaM na bhavati / - yadi tvaM mAmatizayitumevA'bhilaSasi tarhi yat kAryamahaM karomi tat kRtvA kara SL drshy| ahaM hRdayavedhaM karomi / tvamapi mastakasphoTanAd nivRtya hRdayavedhe pravartasva / tadA'haM tvAM mahattvazAlinI maMsye / etacchrutvA gadA tUSNIM jAtA / sA mastakasphoTane dakSA''sIt kintu hRdayAvit tu zara eva / padyakAryaM sAdhayituM gadyaM nA'laM khalu !! [mUlakartA : bAMglAbhASAyAM mahAkavi zrIravIndranAtha TAgoraH, kaNikAnAmni muktaka-kavitikAsaMgrahe / tasya gUrjarAnuvAdaH kA raviprasAde zrIramaNalAlasonIkRtaH] Bra.Com ANATAANRASAIRAL 114
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAdaH jainAcAryazrIsiddhasenadivAkarasUriH ____ (saMkSipaparicayaH pradAnaM ca) 600- ... gUrjarabhASAyAM muktabhAvAnuvAdaH mU.le. zrImAvajIbhAI sAvalA madhusUdana-vyAsaH saMskRtavibhAgAdhyakSaH ArTsa koleja, hai po. zAmalAjI. 383355 (gUja.) ___ paricaya :- vi.saM. 1334 tame varSe zrIprabhAvacandrasUribhI racitaH 'prabhAvakacaritram' nAma granthaH samupalabhyate / tatrA''cAryazrIsiddhasenadivAkarasUre vanavRttamasti / tadanusAreNa Hars tasya janmasthalam 'ujjayinI'nagaramAsIt / 'siddhasena' iti tasya nAmA''sIt / tasya pitA ca kAtyAyanagotrIyo devarSinAmA brAhmaNa AsIt / sakalavedavidyApAragAmitvaM tena prAptamAsIt / vAdakalAnaipuNyaM prAptavataH siddhasenasya manasyahaGkAra AsId yad, 'mAM na ko'pi vAde parAbhavituM zaknoti' / atastena saGkalpitaM yad, yadi nAma mAM ko'pi vAde 06, parAjayettadA tasya ziSyatvamahamaGgIkariSye / jainAcAryazrIvRddhavAdisUribhiH parAjitaH sa . svapratijJAnusAreNa teSAM ziSyatvamaGgIcakAra / pazcAcca jainasAdhurbhUtvA tena jinazAsanonnateranekAni ". kAryANi kRtAni / tasya yogyatvaM vijJAya gurubhirAcAryapade sthApitaH saH / tadanantaraM sa OM siddhasenadivAkarasUrirityAkhyayA vizruto jAtaH / yadyapi tasya samayo na suspaSTatayA nirNItaH, tathA'pi vikramasya paJcamaSaSThazatAbdyoH tasya vidyamAnatA''sIditi viduSAM matam / 'siddhasenazataka'nAmake pustake tatsampAdakena / - munizrIbhuvanacandreNaivaM tarkitaM yad, 'vi.saM. 666tamavarSe zrIjinabhradragaNikSamAzramaNena racite * 'vizeSAvazyakabhASya'nAmake granthe zrIsiddhasenadivAkarasUreH samullekhaH prApyate / ata etat . siddhaM bhavati yat saptamazatAbdIpUrvameva sa saJjAtaH" / 115
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradAnam - tena sUriNA'rthagabhIrA vividhaviSayakA aneke granthA racitAH / tatra OM... - prAkRtagAthAnibaddhaH 'zrIsanmatitarkaprakaraNa' nAmako grantho'gresaratvaM bhajati / tatra granthe kara, syAdvAdasyA'nyeSAM vAdAnAM ca gabhIrA carcA kRtA'sti / asyopari zrIabhayadevasUribhivRhada . OM vivaraNaM kRtamasti / asya grantharatnasya sampAdanaM paM. sukhalAlajImahodaya-paM. becaradAsajImahodayAbhyAM mahatA parizrameNa vihitamasti / teSAmaparA kRtirasti dvAtriMzadvAtriMzaketi / tAbhyo dvAtriMzakAbhya ekaviMzatidvAtriMzikA eva samupalabhyante / zeSA dvAtriMzikAstu kathamapi kutrA'pi vinaSTA iti pratibhAti / etAsu dvAtriMzikAsu bhagavato mahAvIrasya mArgasya lokottaratA, tadguNAnAM vaiziSTyam, tattvajJAnam, vAdopaniSad, vAdavivAdasya nairarthakyam, brahmatattvam, sAGkhyamatam, vaizeSikadarzanam, bauddhadarzanam, niyativAdaH (asyA dvAtriMzikAyAH saMzodhanapUrvakaH savivecano kA gUrjarAnuvAdo munizrIbhuvanacandrajImahArAjena kRto'sti), mokSamArgaH, nyAyAvatAraH (asyA . * api dvAtriMzikAyA bRhaTTIkopalabdhA'sti), ityAdayo vividhA viSayA nirUpitAH santi / ma zrIsiddhasenadivAkarasUriNA svajIvanavRttaM kutrA'pyullekhitaM na dRzyate kintu vibhinneSu / ra prAcInagrantheSu tat kiJcit prApyate / tatsarvamavalokya paM. zrIsukhalAlajImahodaya-paM. 10... - zrIbecaradAsajImahodayAbhyAM 'sanmatitarkaprakaraNa'- granthasya prAstAvike vizadatayA vrnnitmsti| ato vizeSArthibhistata evA'valokanIyam / jAta: kalpataruH puraH suragavI teSAM praviSTA gRhaM cintAratamupasthitaM karatale prApto nidhi: sannidhim / vizvaM vazyamavazyameva sulabhAH svargApavargazriyo ye santoSamazeSadoSadahanadhvaMsAmbudaM bibhrate / / (somaprabhAcAryaracitA sUktamuktAvalI // ) 1987 116
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ C (samIkSaka: DaoN. rUpanArAyaNa pANDeyaH granthasamIkSA lekhaka: padmazrI DaoN. kapiladeva dvivedI gItAJjaliH esa. 2, 330, rAjyazikSAsaMsthAna kolonI, elanagaJjaH, prayAgaH, u.pra. 211002) prakAzakaH vizvabhAratI anusandhAna pariSad, jJAnapura (bhadohI) u.pra. 221304 pra. saM. 2004 I. / pR.saM. 10 + 112 / mU. 75-00 - vidyante vividhA Rco vedeSu geyAH / tA eva laukikagItAnAmutso'stIti vaktuM zakyate / vedodbhUtA gIta-kAvyadhArA zaGkarAcArya-kAlidAsa - ghaTakarpara-bhartRhari - bANa - mayUravijayAGkA - amarukaka - dAmodaragupta-mallaTa - zIlA bhaTTArikA - kSemendra-hemacandra - govardhanAcArya'jayadeva - vilhaNa - paNDitarAjajagannAthaprabhRtibhiH kavipravarai: pravAhitA samvadhitA cA'dya vividha - dhArAsu saMzobhate / vartamAnakAle'nekaiH kavivarairgItAni praNItAni, praNIyante ca / teSu padmazrI DA. kapiladeva dvivedI mahodayena 'gItAJjaliH' iti granthaH prANAyi / granthe'smin sapta bhAgAH santi / prathame bhAge he jyotirmaya he vizvamUrte, sahasrazIrSA puruSaH, tadevAgnistadAdityaH, ketapU: ketaM naH punAtu, IzaprArthanA, uddhara pApamiti * sapta prabhubhaktigItAni vidyante; dvitIyabhAge varadA vedamAtA, gAyatrI naH pracodayAt, sarasvatI, zAradA, aditiriti catvAri mAtRvandanopetAni gItAni rAjante tRtIye bhAge vedamAtaH, vedAvidyA, satyArthaprakAzagauravamiti trINi dhArmikagItAni vilasanti; caturthe bhAge bhArataM taM numo bhArataM taM numaH, bhAratarASTravandanam, dezAnurAgaH paramAnurAgaH, svAtantrya- - gauravam, vasudhaiva kuTumbakam, lokatantram, svAdhInatA, rASTrakusumAJjaliH, * hutAtmajyotiH, hutAtmAnaH, sarvodayaH, dazavarSIyaH svarNimakAlaH, viMzatisUtrI kAryakramaH, - - 117
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ * kAgila-hutAtmabhyaH zraddhAJjaliH, pradUSaNasamasyA, AtaGkavAdaH - iti SoDaza rASTrIyagItAni * virAjante; paJcame vibhAge - maharSirvAlmIkiH, gaNitAcAryaH zrIAryabhaTTaH, dayAnandastavaH, , dayAnandasvAmI, dayAnandaM vande, he RSivarya, maharSimahimA, maharSiH dayAnandaH, zrIdarzanAnandastavaH, darzanAnandaguNagarimA, darzanAnandagauravam, yatiH zraddhAnando, hutAtmA mahAtmA * gAndhiH, pUtAtmA sukRtI, pradhIrgopInAtho, virAjate'yaM., zrIaravindo vijayate, indirAgauravam, * - kAzirAjo vijayate, zrIDA.raghuvIrANAM., paM.vAsudevaviSNudayAlaH, zrIrAmavRkSabenIpurI0, . ra AcAryAlakSmIdevI, jIvyAt ciraM., suzrIzArloTakrAuje, jayatu kSitIzaH, DA.prajJAdevyAH , kIrtikaumudI - iti saptaviMzatirgItAni mahApuruSANAM garimANaM gAyanti; SaSThe vibhAge - * prabhAtavarNanam, prakRtisaundaryam, vasantavaibhavam, vibhAti dIpamAlikA, vindhyavaibhavam, * * navavarSAbhinandanam iti aSTa gItAni prakRti varNayanti; saptame ca bhAge - saMskRtabhASAgauravam, * saMskRtabhASAmahimA, mArIzasaprazastizca - iti trINi gItAni surabhAratI mArIzasadezaM ca / - prazaMsanti / atra saMkaliteSu gIteSu kAnicana gItAni AkAzavANI-dUradarzanAdibhyaH prasAritAni santi, kAnicicca patrapatrikAsu api prakAzitAni / / * vividhAn viSayAnadhikRtya viracitAnyetAni gItAni nitarAM ramyANi samujjvalabhAvaa vilasitAni ca sahRdayahRdayaM spRzanti / sAmpratamAtaGkavAdasya samasyA nikhilaM lokaM 6. nipIDayati / tamadhikRtya DA. dvivedino vANI zrUyeta / ime pizAcAH pizitAzanAzca vinAzanIyA bahu daNDapAtaiH / AtaGkavAdasya vinAzanAya rudrasvarUpaM varaNIyameva / / dezadruhAM nAzanameva dharmaH, durAtmanAzaH paramezabhaktiH / yathAyathaM saMkSa tathAvidhaM kAryamabhISTameva // (gItA0, pR. 55) * kavivareNyasya rASTrabhaktirabhinandyA vidyate / svakSetrahitapradhAne yuge'smin samagrarASTrasya |F kRte balidAnaM dhruvaM spRhaNIyamasti / 118
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'rASTrasya hetorbalidAnabhAvo . rASTrasya kalyANavidhau prayatnaH / rAtrindivaM rASTrasamRddhicintA, syAjjIvanasya prathamo'bhilASaH // ' (tatraiva, pR. 29) rASTre'smin prAcInakAlAdaneke mahApuruSAH saJjAtAH, kintu teSu svAmivarye dayAnande * tasya viziSTA niSThA tatsambaddhairanekagItairjJAtuM zakyate / na jAne, tena kathaM bhAratIyasaMskRti-** * prANabhUtAH rAma-kRSNa-mahAvIra-buddha-zaGkara-rAmAnujAdayo'tra vismRtAH ? granthasya mudraNaM ramyaM truTivirahitaM ca vartate / saMskRtasaMskRtipraNayibhiH kRtiriyaM saGgrAhyA paThanIyA cA'sti / jayatu saMskRtaM saMskRtizca / 'vedAdizAstranicayasya guNAn kirantI adhyAtmajyotiriha santatamAtanoti / vizvAtmanA sakala sA saMskRtezca jananI, jananIva vandyA / / ' (tatraiva, pR. 108) upakAriSu yaH sAdhuH sAdhutve tasya ko guNa: ? apakAriSu yaH sAdhuH sa sAdhuH sadviriSyate / / jainapasatantram / / 119
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavyA CON granthasamIkSA VIL (samIkSakaH DA. rUpanArAyaNa pANDeyaH, es - II/330, rAjyazikSAsaMsthAna kolonI, elanagaJjaH, prayAgaH, u.pra.) EPALIF sampAdikA vyAkhyAkI - DA. zailajA pANDeyA, gaGgAnAthajhA-kendrIyasaMskRtavidyApITham, ilAhAbAdaH / NEE prakAzakaH Ara.ke.pablikezana, kaccI sar3aka, dArAgaJjAH, ilAhAbAdaH / pR.saM. 186 + 4, mUlyam - anirdiSTam / pra.va. 2004 khriSTAbdaH / vidyate vAstuvidyAyA bIjamatharvavede / (dra0- 'Ihaiva dhruvAM ni minomi zAlAM kSeme ra KAR tiSThAti ghRtamukSamANA' / 'upamitAM pratimitAmathA'. atharva0 3 / 12, 43) Rgvede prayuktAH | 'vAstu' - 'vAstoH patiH' - ityAdayaH zabdA vAstuvidyAyAH prAcInataratvaM lokajIvite ' ca gRhasya mahattvaM ca vadanti / (dra0 - R0 1/154/6, 5/41/8, 7/54/1-3, 7/55/ 1, 8/17/14, 10/61/7, 8/25/5) matsyAdipurANeSu bhRguratrirvasiSTho vizvakarmA mayonArado 2 nagnajid vizAlAkSaH purandaro brahmA kumAro nandIzaH zaunako gargo vAsudevo'niruddhaH zuko ETAH va bRhaspatizcetyaSTAdazavAstuzAstropadeSTAra ucyante / vAstuzAstraM dvividhaM vartate-nAgaraM drAviDaM na ca / nAgaraparamparAgatagrantheSu vizvakarma-vAstuzAstra-vizvakarmaprakAza-dIpArNava-kSIrArNava vAstupradIpAdayo vilasanti, drAviDaparamparAgatagrantheSu ca mAnasAra-tantrasamuccaya-zilparatna. prabhRtayaH / DA. zailajApANDeyAsampAditA 'manuSyAlayacandrikA' drAviDaparamparAmanusarati / 5 ane vidvadvaro nIlakaNTho'sya praNetAsti / sa vizvavizruta-mahAbhArataTIkAkAra-nIlakaNThacaturdharAdra bhinno'sti / granthe'smin saptAdhyAyAH santi / prathame'dhyAye bhUparIkSaNasambaddhA viSayA varNyante, dvitIye'dhyAye digbhUbhAgavIthIvAstudevatAdayonirNIyante, tRtIye'dhyAye mAnabheda-yonyAyaEL vyayAdayo nirdhAryante, caturthe'dhyAye gRhANAm iSTadIrghapariNAha-dIrghavistArazAlAbhedAdayo / A vivecyante, paJcame'dhyAye gRhAdhiSThAnasyA'GgabhUtA upapITha-prAGgaNa-praNAla-stambhAdayaH / AM 120
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ THAN " pratipAdyante, SaSThe'dhyAye zikharavidhayo nizcIyante, saptame cA'dhyAye bAhyagehakUpataDAgAdayo ra vyavasthIyante ! samagragranthasya hindIrUpAntaraM sampAdikayA vyadhAyi / hindIrUpAntarAnantaraM pratyadhyAyaM keSAJcit zlokAnAmupari viziSTA TippaNI hindIbhASayA likhitA zobhate / granthAnte pAribhASikazabdAvalI, citrAvalI, pRSThasaMkhyAvihInA zlokAnukramaNikA ca raajnte| se granthAdau hindIbhASayA likhitA 'prarocanA' (pR. 1-23) vAstuvidyAyAH, granthasya, granthakArasya ca paricayaM prastauti / 'manuSyAlayacandrikA' vAstuzAstrasya vividhAn granthAn vIkSya vyaracyata vAstuzAstravidA nIlakaNThena mandamatInAM hitAya saMkSepeNa / granthakRt svayaM vakti 'mayamatayugalaM prayogamaJjaryapi ca nibandhanabhAskarIyayugmam / manumatagurudevapaddhatizrIhariyajanAdimahAgamA jayanti / mArkaNDeyayugaM parAzaramurAriproktaratnAvalIsArAn kAzyapavizvakarmamatayugmAdyaM kumArAgamam / savyAkhyAM harisaMhitAM vivaraNAdyaM vAstuvidyAdikAn dRSTvA tantrasamuccayoktamanusRtyaivA'tra saMkSipyate // (ma. 1/7-8, pR. 26) / vAstuzAstravidAM kRte'sya granthasya nitarAmupayogitA vartate / aneke lokagamyA / viSayA apyatra santi / yathA - gRhaM paritaH ke vRkSAH zubhamazubhaM vA vidadhati ? gRhe kutra Mar kiM kuryAt ? 'pUrvasyAM bakulo vaTazca zubhado'vAcyAM tathodumbarazciJcA cAmbupatau tu pippalataru: saptacchado'pi smRtaH / kauberyAM dizi nAgasaMjJitataruH plakSazca saMzobhanAH prAcyAdau tu vizeSataH panasapUgau keracUtau kramAt // ' (ma. 1/22)* 'prAcIne'gnisamarcanAdikamudIcIne kuTumbAdikaM vyatyasya prakarotu vA dvayamidaM yAmye'tithiprINanam / pAzcAtye dhanasannidhAnamamado dvandvaM viparyasya vA / zeSArdhe tu tayostathA zayamavidyAbhyAsanAdyaM caret // " (ma0 7/30) 'parjanye pacanAlayaM zikhini vA meSe vRSe vA'nile tatraivA'pi ca bhuktisadma makare cA'pAMpatau ceSyate / kumbhe saukhyagRhaM tathaiva makare vAyau tadAvazyake kartavyaM vRSameSayoridamatho vAyau tatholUkhalam // " (ma. 7/35) 121
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthasya rUpAntaraM bhavyatayA granthasya bhAvamAviSkaroti / TippaNyAM granthAntarebhya uddhRtya kecid viSayA vizadIkRtAH santi, kintu TippaNya imAH sarvatra na santi / 2 SaSThe'dhyAye saptadazaM zlokaM vihAya ko'pi zloko na vyAkhyAtaH / hindIrUpAntareNa TippaNyA ca sAkaM yadi pratizlokaM mUlasya kliSTapadAni saMskRtena hindyA vA vyAkhyAtAni kI syuH, tarhi sAmAnyAH pAThakA api granthasya tAtparyAvagame zaktA bhaveyuH / yadyapi sAmprataM vAstuzAstramAdhunikadRSTyA'titarAM pragataM vidyate, tathApi bhAratIyavAstuzAstratattvAdhigame manuSyAlayacandriketi granthasyA'tIvopayogitA'sti / mudraNadRSTyA prAyazo truTirahito bhUriparizrameNa sampAdikayA sampAdito'nUditazca TippaNyAdibhiralaGkRto'yaM grantho na kevalaM vAstuzAstravidbhirArAdhyaH, apitu saMskRtajJairapi saMgrAhyo'sti / jayatu X saMskRtaM saMskRtizca / ArtF prAdhyApakaH bhavatI pratyahaM mAM vismaraNazIlatayA nindati, kintu pazya, adya tu bhavatyeva chatraM vismRtyA''gatA / ato'haM bhavatyA mama ceti chatradvayamapi gRhItvA ''gtvaan| patnI parantu adyA''vAM chatramagRhItvaiva gata vantAvAstAm !! 122
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ FACCOM . R kavirAjamArgaH granthasamIkSA 08 zrIyallApurakRSNazarmA - kavirAjamArgAkhyaH kAvyamImAMsAgranthaH kazcana vidyotate kannaDabhASAyAm / purAkAle karNATakeSu kannaDavAGmayAbhivRddhau jainavidvatkavInAM yogadAnaM mahadAsIt / prAcIna- NE kannaDavAGmaye jainavidvatkavibhiviracitAni zAstrIyAni kAvyAni ca bahUni prathante / / kezirAjasya zabdamaNidarpaNam, bhaTTAkaLaMkasya zabdAnuzAsanamiti ca dvau kannaDavyAkaraNaviSayako granthau staH / upalabdheSu kannaDabhASAnibaddhagrantheSu kavirAjamArga eva prathama iti prathate / granthasyA'sya racayitA jainavidvAn zrIvijayaH iti abhiprayanti vimarzakAH / rASTrakUTavaMzIyasya nRpatuGganAmno nRpateH (kri0 815-880) AsthAne AsIdayaM zrIvijaya iti pratIyate / kavirAjamArge santi trayaH paricchedAH / (1) doSAdoSAnuvarNananirNayaH / (2) zabdAlaGkAravarNananirNayaH / (3) arthAlaGkAraprakaraNamiti / daNDinaH kAvyAdarza eva kavirAjamArgasyA'syA''darzaH / kvacid bhAmahasya kAvyAlaGkAro'pi / parantvatra zrIvijayasya svopajJA api kecid vicArAH samullasanti / kavirAjamArge catustriMzadarthAlaGkArA nirUpitAH / santi / jAtimArabhya (jAtiH svabhAvoktiH) AzI:paryantaM catustriMzadAlaGkArAn nyarUpayadatra zrIvijayaH / bhAvikamadhikRtya 'kevalamalaGkRti' iti vadan granthakArastaM kAvyazobhAkaradharma manyate iti bhAti / bhAvikollekhAnantaraM granthasamAptivacanopanyAsAtpUrvaM granthakAro dhvanimadhikRtya kimapi prastauti saMkSepeNa / kavirAjamArgastho'yaM dhvaniprastAvo bhAratIyakAvyamImAMsetihAse - ullekhamarhati / yato hi Anandavardhanasya samakAlIno'yaM shriivijyH| kavirAjamArgasya racanAkAlo mAkiM kri0 860-880 avadhika iti viduSAM vizvAsaH / dhvanyAlokasya racanAkAlo'pi prAyaH sa eva syAditi (kri. 850-900) tarkayanti itihAsajJAH / parantu kva kAzmIrAH kva vA karNATAH ? / dhvanyAlokagranthaprasArAtpUrvameva zrIvijaya AnandavardhanopajJaM 123
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dhvanyAkhyamabhinavaM kAvyatattvaM kathaM vA'zRNoditi vismayo viduSAm / iyamasti kavirAjamArge dhvanimadhikRtya zrIvijayoktiH dhvaniyeMbudaLaMkAraM dhvaniyisuguM zabdadiMdamarthade dUSyaM nenevudidanitu kamalado LanimiSayugamovyitoeNditidu codyaM / saMskRta chAyA dhvaniriti yat tadalaGkAro dhvanyate zabdenA'rthena dUSyam / smaratvidamitthaM kamale 'nimiSayugaM cAru zobhate itIdaM codyam // atra padye zrIvijayo dhvaninAmnA kaJcanA'pUrvaM svopajJamarthAlaGkAraM nirUpayatItyAdhunika-kannaDakAvyamImAMsakAnAmabhimAnaH / dhvani ma nA'pUrvaM kimapi kAvyatattvamapi57 tUkteSvevA'tizayoktyAdiSvAlaGkAreSvantarbhavati, iti zrIvijayasyA''zaya iti madIya AzayalezaH / iti om / hare: padAhatiH zlAghyA na zlAghyaM khararohaNam / spardhA'pi viduSA yuktA na yuktA mUrkhamitratA // 124
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAsyameva jayate sarala-nirdoSa-hAsyasrotaH granthasamIkSA anilaH ra. dvivedI adhyApakaH, saMskRtavibhAgaH, bhavansa zrI e.ke.dozI mahilA koleja, jAmanagarama kIrtitrayI-saGkalitAM 'hAsyameva jayate' itImAM pustikAM paThan vizuddhahAsyamanubhUtavAn / nandanavanakalpataruprakAzanamidam / paramaprabhAvavadbhiH zrIzIlacandrasUribhirasyAH sundarA prastAvanA likhitA / asyAM pustikAyAM hAsyasamRddhAH hAsyakaNikAH vrtnte| __mAnavajIvanaM brahmasRSTisthitAnAM SaDrasaiH pUrNaM tu vartate, kintu eSA pUrNatA prAyaH ra 4 zarIropayoginI bhavati / manasaH kRte tu kavisRSTisthitAH navarasAH rucikarAH / yadyapi satyamidaM- 'tRSAturaiH kAvyaraso na pIyate' iti / parantu tRptAnAM kRte tu kAvyazAstravinodena ra kAlayApanameva abhilaSaNIyam / anayA dRSTyA navarasAH AvazyakAH / eSu hAsyasya ra mahattvamapi ananyameva / samprati hAsyacikitsApaddhatiH (Laughing therapy) prasiddhA, * pracalitA, svIkRtA ca / svasthasya svAsthyarakSaNamiti Ayurvedasya anyatamaM prayojanam / - etatprayojanasiddhyarthaM hAsyamapi yojitavyaM manuSyajIvanena iti nirvivAdaM satyam / saMskRtasAhitye navaraseSu hAsyasya samAvezo bhavati / gIrvANavANI hAsyarasayuktA asti / tathApi sA zRGgArabahulA / yadyapi zRGgArasya hAsyasya ca sambandhaH nikaTatamaH / ataH anekasthaleSu zRGgAreNa saha hAsyarasaH dRzyate / parantu hAsyaraso'yaM paramparAgato bhavati / tathA'pi na eSaH nindyaH, tadyugavandyaH eva / kAvyeSu subhASiteSu ca / ra hAsyaraso'valokyate, kintu adhikataraH dhyAnAkarSaka: hAsyarasaH nATakeSu dRzyate / parantu ra - nATakastho'pi hAsyarasa: bahulatayA vidUSakadvArA abhivyakti prApnoti / ataH tatrApi AM AS VIE ENTEra 125
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramparA anubhUyate / IdRzyAM sthityAM sAmpratakAle navInamArgeNa, anyaprakAreNa hAsyanirUpaNaM kA prastutam AvazyakaM ca bhavati / asyA: AvazyakatAyAH paripUrti karoti 'hAsyameva jayate' - FE ityeSA pustikA / atra kIrtitrayI (muniratnakIrtiH, munidharmakIrtiH, munikalyANakIrtizca) hAsyakaNikAnAM saGkalanaM kRtavatI / asyAH pustikAyAH bahUni vaiziSTyAni santi / ythaa| (1) sacitrAH hAsyakaNikAH atra mudritAH santi / etAni citrANi kvacit spaSTIkaraNaM kara kurvanti, kvacicca puSTim api kurvate / yathA-AGglavidyAlayasya mAhAtmyam ! (pR. 97) / citrAGkanArthaM zrInainezaH saraiyAH prazaMsAmarhati / (2) bhASA saralA vartate / ataH zIghrameva rahasyaM jJAtuM zakyate / sAralyena saha sahajabhASA prayogo'pyatra dRzyate / yathAupAhAragRhasvAmI - gUrjararAjye tu surApAnaM niSiddhamasti / ato na vayaM tubhyaM surAM dAtuM zaknumaH / tadarthaM ca kSantavyA vayam / grAhakaH - kintu, atra kapATe tu surA vidyate eva ? upAhAragRhasvAmI - eSA tu teSAM kRte eva, ye sarpavRzcikAdibhirdaSTAH syuH / grAhakaH - evaM ? tarhi sarpA vRzcikAzca kutra vartante, tat kathayatu / (3) sakSepaH hAsyakaNikAyAH kRte AvazyakaH / saH atra atIva yogyatayA AgataH / sakSepeNa yatra hAsyaM sphuTIbhavati, tatra tat nitarAM prabhAvakam bhavati / yathA - asmin vistAre kiM ko'pi mahAn puruSo jAtaH ? - na / atra tu sarve bAlakA eva jAyante !! kaviH - itaH pUrvaM bhavataiva mama kezakartanaM kRtaM khalu ? nApitaH - na / ahaM tvatra varSadvayapUrvamevA''gato'smi / pA (4) vividhAH hAsyaprayuktayaH atra vidyante / vibhinnakSetrebhyaH hAsyamAgatam / iha nApitaH, 126
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidyaH, patiH, patnI, ApaNikaH, zikSakaH, daivajJaH, vaijJAnikaH, kathAkAraH - pAtrANi santi / ata: vaividhyamanubhUyate / (5) pAtranAmAni api vivekabuddhyA nizcitAni / yathA- AzugaH mandagaH, svajJaH - sujJaH / (6) kvacit zabdasya arthagrahaNArtham AGgalabhASAnuvAdaH kRtaH / anuvAdo'yaM nitarAmupayogI / saH zabdasya arthaM prakaTIkaroti / yathA - pratIkSaka : ( waiter), mukhyAdhikArI (manager), ghaNTikA (Horn) ityAdizabdAH / ityAdibhiranekavaiziSTyaiH iyaM pustikA nUtanA iva pratibhAti / vArANasItaH prakAzite 'gANDIvam' iti nAma saMskRtapatre 'chidrAnveSI' kaviH ekena dvAbhyAM vA zlokena zlokAbhyAM vA hAsyaM pariveSitavAn / hAsyanirUpaNamidaM padyAtmakam / etacchlokAnAM saGkalanamapi saJjAtam / anena saha sthApayituM yogyo'yaM gadyAtmakaH hAsyakaNikAsaGgrahaH "hAsyameva jayate" nAma / asya saGkalanaM kRtam etadarthaM kIrtitrayI dhanyavAdAnarhati / prakAzako'pi sAdhuvAdArhaH / jayatu saMskRtam / vijayatAM hAsyam / bhikSukaH (relsthAnake) zreSThin ! ekaM rUpyakaM dadAtu / bhagavAn bhavate svarge sthAnaM dAsyati / zreSThI ityAdIni are ! alaM svargeNa, kevalaM relyAne'pi upaveSTuM sthAnaM prApyeta tadA'pi varam !! 127
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA upAyanam muniratnakIrtivijayaH kuzalenaikena zilpinA hastino dantazUlAt sundaraM kalAyutamekaM vyajanaM nirmitam / uttamamidaM vastu-itikRtvA rAjAsthAnaM gatvA rAjJe tena tadupAyanIkRtam / rAjA'pi tada dRSTvA prasanno'bhUt / kSaNaM ca sa tat sarvato nirIkSitavAn / pazcAt-- __'gRhANedam' - tad vIjanaM rAjavidUSakAya dadan rAjA proktavAn- 'sAvadhAnatayedaM tvayA rakSaNIyam'- iti / ziro'vanamayya vidUSakaH savinayaM tad gRhItavAn / kiJca' punazcarAjA'vocat - 'tvatto'pyadhiko mUryo yaH ko'pi bhavet tasmai etadupAyanIkartavyaM tvayA' iti / rAjJa etAdRzaM sopahAsaM vacanaM zrutvA sarAjavidUSakAH sarvo'pi sabhAsado hasitavantaH / zanaiH zanaiH samayo vyatItaH / eSa ghaTanA'pi vismRtaprAyA jAtA / ekadA rAjA rugNo'bhavat / zanaiH zanaizca vyAdhirvRddhiM gataH / tatazca rAjasabhAyAM tasyA''gamanamapi sthagitamabhUt / utthAne'pyazaktaH sa sarvathA zayyAvazo jAtaH / bahavo janAstatsvAsthyaM draSTuM praSTuM tamAzvAsayituM cA''gacchanti / krameNa ca vidUSako'pyekasmin dine tatsvAsthyavArtA praSTumAgatavAn / rAjA'tyantaM pIDita AsIt / rAjJaH pArve sa kSaNaM maunenopaviSTaH / pazcAt'rAjan ! kathamasti bhavAn ? svasthaH khalu ?' - iti mandasvaraiH sa pRSTavAn / 'hA !' niHzvasya dInavadano rAjA'vadat - 'pazya, sarvathA'sahAyo jAto'smi / atha dIrghayAtrArthaM sajjA karaNIyeti pratIyate / ' 'dIrghayAtrA ?' iti praznena saha vidUSakasyA''sye hAsyamAgatam / tadavarudhya . OM so'pRcchat 'svAmin ! zayyAta utthAne'pi bhavAnasamartho'sti / kathaM nAma dIrghayAtrAM ra kariSyati ?' iti / C) 128
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ___ 'are mUrkha !' sakopaM rAjA'vadat - 'tvametAvadapi na jAnAsi ? dIrghayAtrAzabdenA jo tu paralokayAtrA- iti me AzayaH / jJAtaM khalu ? tatra tu sarvairapi gantavyameva khalu ? astyatra ko'pyapavAdaH ?' vidUSako gambhIrAM mukhamudrAM kRtvA provAca-'satyaM rAjan ! satyaM bhavatazcintanam / paramasminnavasare bhavAn tu sarvarItyA sajja eva khalu ?' vidUSakasya praznaM zrutvA rAjJo'kSiNI bASpArde jAte / vyathitaH sa uvAca - 'eSa, eva khedo mama / kadAcit sarvairapi lokamenaM tyaktvA'nyatra gantavyameva bhavati - iti jAnatA'pi mayA tAdRzaM kimapi nA''caritaM yena tRpti sArthakatAM vA'nubhaveyam / hA ! evameva gataM vayaH / ' khinnaM rAjAnaM vidUSako'sAntvayat praNanAma ca / zanaizca hastidantazUlena nirmitaM tavyajanaM tatraiva zayyAyAM rAjJaH samIpe muktvA niHzabdameva tato niHsRtaH / ('navanItasamarpaNa'sAmayikata: anUditA / mU.le.rAju dave // ) yasya nA'sti vivekasta kevalaM bho ! bahuzrutaH / na sa jAnAti zAstrArthAn dIM pAkarasAniva / / Garle 129
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Haap kathA | (duHkhavyasanam ) munikalyANakIrtivijayaH ra grIs-dezeSu solananAmA mahAn tattvajJo nivasati sma / svIyajJAnamanubhavaM copayujya ra sa janebhyo jIvanatattvaM samAdhimupazamAdIMzca bodhayati sma / ra anyadA tatpArve eko duHkhI janaH samAgataH / vAraM vAraM samprAptai 1HkhAghAtaika ratyantamudvignaH zokAkulazca sa jIvane'pi nirAzo nirutsAhazca saJjAto lakSyate sma / ra, ra tasyaudAsyaM khedaM cA'panetuM solano bahu prayatitavAn, kintu duHkhasAgare gADhaM nimagnaM tamunmajjayituM sAphalyaM naiva prApat / ataH sa tamekasya parvatasya zikharopari nItavAn / tasmAt zikharAt grAmasthitAnAM - sarvoSAmapi gRhANAM chadiSo dRzyante sma / tAH sandarya solanastamakathayat- 'pazya, ito yAvanti gRhANi dRzyante tAni sarvANyapi duHkhabhareNa saMpUritAni santi; eteSu rogA vilasanti, / dAridyaM narInRtyate, mRtyuvijRmbhate, daurbhAgyaM dainyaM ca rAsakAn gRhNataH / yadyeteSAM sarveSAM ra zokodvegakhedAdaya ekatrA kriyante tadA tu duHkhadavAgnireva prajvalito bhavet / eteSAM duHkhAnAM ye tulAyAM tava duHkhaM tvagnikaNAdapi nA'tiricyeta / yadi tvaM paramANukalpena naijaduHkhena para rodiSi tadA sarveSAmapyeteSAM duHkhenA'pi kimiti na zocasi ? teSAM duHkhAt tava duHkhaM / ra bhinnaM tu nAstyeva / tathA yadi teSAM duHkhAnAM zocanaM tava vyarthaM pratibhAti tadA svaduHkhodvego'pi / te nirarthaka eva / ' etacchrutvA vyasanavyasaninastasya citte bodhaH prasphuTitaH / audAsyaM saMtyajya sara praphullitaH pratyagrazca saJjAtaH / / prasaGgo'yaM bodhayati yad nijaduHkhakaNaM parvatayitvA zokavyasanitvaM bhajadbhirasmAbhiridaM hara [ citte dhyAtavyaM yad duHkhaM tu sUkSmadhUlirajaHsadRzamasti / yathA rajaH sarveSAM pAdayoH - zliSyatyeva, tataH ko'pyaspRSTaH sthAtumasamartha eva / etad-duHkhaviSaye'pi samAnam / / (munizrIbhuvanacandrajIkRta-gUrjarabhASAmayadRSTAntadarpaNAt saMkalitam / ) *arde Kaha 130
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ C.L.CCCC kathA 'bAdhati' bAdhate zrIaravindabhAI kApaDiyA bI-12, paMcatIrtha epArTamenTa, pAMca rastA, pAlaDI, ahamadAbAda-380007 , kumudacandranAmaiko mahAvidvAn brAhmaNapaNDita AsIt / 'yaH ko'pi mAM dharmacarcAyAM parAjayettasyA'haM ziSyo bhaviSyAmI'ti tasya dRDhapratijJA''sIt / ekadA jainAcAryazrIvRddhavAdisUriNA saha tasya vAdaH saJjAtaH / sa vAde jainAcAryeNa parAjitaH / tasmAt sa vRddhavAdisUriNaH ziSyatvamaGgIkRtavAn tasya ca nAma siddhasena iti sthApitam / tato'lpenaiva kAlena sa jainAgamapAraGgato'bhavat / prAkRtabhASAyAM racitAnyAgamasUtrANi saMskRtabhASAmayAni kartuM tasya manoratho jAtaH / "namo'rhat siddhAcAryopAdhyAyasarvasAdhubhyaH" iti tena zubhArambhaH kRtaH / guruNA yadA tajjJAtaM tadaivaM na kartuM sa AdiSTaH / tathAkaraNaM jinAnAmavajJAsvarUpo'parAdho'sti / etasya cA'parAdhasya prAyazcittArthaM sa dvAdazavarSaparyantamajJAtavAse sthitvA kamapi rAjAnaM pratibodhayituM guruNA''diSTaH / gurorAjJAM svIkRtya sa prasthitaH / kAlAntareNa ujjayinIM prApya vikramAdityanAmarAjAnaM prabodhitavAn / tena ca tuSTo rAjA taM rAjagurupadavI pradAya zibikAdI: sarvA api sAmagrIH pradattavAn / atha so'pi rAjamandiraM gantuM nRpatinA preSitAM zibikAmAruhya nityaM rAjasabhAM gacchati sma / guruNA yadA siddhasenasyaiSa zithilAcAro jJAtaH tadA so'tIva duHkhito jAtaH / taM " pramAdAnnivArayituM vezAntaraM kRtvA zibikAvAhako bhUtvA'nyaiH zibikAvAhakaiH saha zibikAM voDhuM prAvartata / mArge yadA sa suSTha na calati sma tadA siddhasenaH taM pratyavadat - "bho ! CCCCCC CCCCC
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3233 .......... 3 vRddha ! kiM tava skandho bAdhati, yena suSTha na calasi ?" tatkAlameva vRddhena kathitaM, "tathA / na bAdhate me skandho yathA tava 'bAdhati' bAdhate / " etena cAturyayuktenottareNa siddhasena Azcaryacakito'bhavat / ka eSa paNDito yo mama bhASAdoSaM darzayati ? / sa sahasA zibikAyA avatIrya svagurumupalakSya vinayenA'zrubhirguroH pAdaprakSAlanaM kRtavAn / doSaM kSamayituM vAraM vAraM prArthayAmAsa saH / guruNA pratibodhitaH sa. punaH svAcAre sthiro'bhavat / zAsanasamunnatezca kAryANi kRtavAn / aho ! guroH karuNA ziSyasya vinayazca / ke zzzrz nyAyAdhIzaHzrUyantA''''m...zrUyantA'''m !! ataH paraM yaH kazcit kolAhalaM kariSyati taM nyAyAlayAd bahi niSkAsayiSyAmi / aparAdhI hip hip hur r re !! CCCCCC ALLLL yyyyyy 132
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ raGamaJcaH ULNN - sahasA vidadhIta na kriyaam|| HORA racayitA AcArya DaoN. rAmakizora mizraH 2-65/14, paTTIrAmapuram, khekar3A-201101 (bAgapata) uttarapradezaH cakravartI kavI rAjA bhAravistatra rAjate / rAjevA'vati yo lokAn kavInAmamaraM yazaH / / (nAndyante) sUtradhAraH - ayi mama priyanATakakalAdarzakAH ! adyA'haM bhavatAM manAMsi nAnAnATakaracayitrA vidyAvAcaspatinA zrImadAcAryarAmakizoramizreNa praNItamekAvaM 'sahasA vidadhIta na kriyAm' nAma nATakamabhinIyA'nuraJjayAmi / pazyata, pazyata, paTa utsRtavAn / maJcamAgato'yaM pitrA saha bhAraviH / (niSkrAntaH) 5 . 133 133
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAraviH kSamyatAmayaM svaputraH pitaH ! pitA kiM bhUtaM putra ! tvayA kiM durAcaritam ? yasya kSamAyAcanA kriyate ? bhAraviH kiM kathayAni pitaH / duSTo'hamasmi yaH svapiturvadhaM kartuM nizcitavAn / pitA ahaM tava prazaMsAM na karomi, tasmAttvamasantuSTo'bhUH / kathaya, kimidameva satyaM putra ! bhAraviH AM pitaH ! satyaM bhavadIyaM vacaH / daNDanIyo'yam / pitA prathamadRzyam pitA bhAraviH bhAraviH mUrkho'hamasmi pitastava putraH ataH kSamyatAmayam / pitA putra ! kathaya, mattastvayA kadA kimapriyaM zrutam ? bhAraviH pitarnaikavAram api tvanekavAraM bhavatA mama mAtA kathitA yattava putraH zAstrArthe nipuNo nAsti, paraM zAstrArthe matto'neke vidvAMsaH parAjitAH santi pita: ! punastava vicAraH kathaM parivartita: ? yadadya me vadhaM na kRtvA kSamAM prArthayasi / hyaH pitastvaM me mAtaramakathayo yat 'te putramahaM mahApaNDitaM draSTumIhe / priye ! atastatsamakSamahaM tvAM tatprazaMsAvacanaM na vadAmi / yena sa mahAvidvAn bhavituM prerito bhavet / ato mayA tava hatyAyA vicArastyaktaH / pitA kathaya, kena zastreNa me vadhaM kartuM tvayA nizcayaH kRtaH ? bhAraviH kuThAreNa pita: ! pitA sa kuThAraH kva ? bhAraviH tasmin koNe sthApitaH saH / pitA bhAraviH bhArave ! mayA tvadIyaM nAma bhAraviH kRtaM yasyA'rtho bhavati - bhA= prakAzastasyA ravi: = sUrya iti bhAraviH / arthAtsvakAryaprakAze yo ravitulyaH, sa bhAraviH / paramatra tvayA svanAmArtho vyarthaH kRtaH / tamatrA''naya putra ! ( gatvA pravizya ca ) ayamasti pitaH ! 134
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ imasmin koNe sthApaya / pitA bhAraviH atra sthApito'yam / kA punarAjJA pita: ? pitA gaccha putra ! sapatnIkastvaM svazvazurAlayam / tatraiva SaNmAsAn vasa prAyazcittAya / bhAraviH astu pita: ! gacchAmi tatra svapatnyA saha / kSamyatAmayaM putraH svAmin ! sa bhavadvadhAtpUrvameva svakIyamaparAdhaM svIkRtavAn / priye ! ayaM tava putro mamA'pyasti / paramayaM svadUSitavicAreNa daNDanIya evA'sti / zvazurAlayaM gatvA yadAnImayaM nivatsyati, tadAnIM tatra vividhamAnApamAnAnubhavenA'syA'ntarAtmA doSamukto bhaviSyati / mAtA pitA kiyatkAlaparyantamasya pravAsa: prANanAtha !? cintAM mA kArSIH priye ! SaNmAsAnantaramayaM punaH svagRhamAyAsyati / tadA'yaM kavirmahApaNDitazca bhaviSyati / (putraM prati) gaccha putra ! patnyA saha zvazurAlayam / tatraiva SaNmAsaparyantaM vasa / ayameva te pitRvadhavicAradaNDaH / bhAraviH gacchAmi pitaH ! patnyA saha tatra prAyazcitaM kartum / (gacchati / (paTIkSepa: ) mAtA pitA dvitIyadRzyam (tataH pravizati kretA vikretA c|) kretA devadattaH asti kimidaM bhadra ! vikretA bhAraviH pustakamidam / devadattaH kimekapatrIyaM pustakam ? bhAraviH ekazlokIyaM pustakaM zrIman ! devadattaH darzaya taM zlokam, yamuddizya pustakaM grathitam / bhAraviH krayeNa vinA bhavAMstaM draSTuM nA'rhati / devadattaH tad bhadra ! kiM mUlyamasya ? 135
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ A bhAraviH rUpyakANAM sahasramekam / devadattaH asmAtkiJcidalpaM bhavituM zaknoti kim ? bhAraviH naiva zrIman ! KA devadattaH tad gRhANa sahasrameva / bhAraviH pradehi zrIman ! devadattaH gaNaya, sahasrametat / pustakaM dehi / K bhAraviH gRhANa pustakaM zrIman ! (vikretA tatpustakaM kretre pradAya haTTAdagacchat / kretA taM grathitaM zlokaM paThitvA pustakaM ha svazayanakakSe nAgadante lambitavAn / ) (tataH pravizato bhAravistasya patnI ca / ) bhAraviH priye ! gRhANa sahasraM rUpyakANi tasya zlokasya mUlyam / patnI anena rUpyakasahasreNa katipayadinAnAM bhojanAdivyayo bhavitA / priyatama ! bhavAn zlokaviracanaM satatameva kuryAt, yenA''vayordhanalAbho'pi bhavet / kA bhAraviH sampratyahaM kAvyantu karomyeva, yasyA'yamekaH zloko bhavatyA vikrayAya preSitaH ra subhage ! A patnI kiM kAvyaM karoSi priyavara ! ahamapi zRNuyAM bhavadIyakAvyasya kiM nAma ? ra bhAraviH mama kAvyaM, yadahamidAnI likhannasmi, tatkirAtArjunIyaM bhavitA priyatame ! patnI bhAgyasya viDambanA kIdRzIyam, yayA preritena pitrA kavirapi svaputro gRhA- ta niSkAsitaH / bhAraviH priye ! SaNmAsArthameva niSkAsito'smi / tAvatkAlAya rUpyakANAM sahasramekaM bhojanAdivyayAya paryAptamasti subhage ! patnI yadyetatsahasramaparyAptamapi syAttadaparaM zlokaM vikrayAya preSayiSyAmi priyatama ! bhAraviH kAvyaM yazase dhanAya cA'pi bhavati bhadre ! (itthaM vArtAmAlapantau tau dampatI suptau / ) (paTIkSepaH)
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhU tRtIyadRzyam / NAME dAvA Oloparda LOVE and-OSIDES IVATE jala (tataH pravizati pustakakretA vyApArI devadattaH / ) devadattaH Arye ! kuru dvAramanAvRtakapATam / 1 zrImatI kastvam ? - devadattaH ahamAgato'smi pravAsAdAyeM ! devadatto'smi / nidrAM tyaktvA dvAramudghATaya / (rAtrau dvAre zabdamakarot / ) 1 zrImatI Aryaputra ! eSA'hamAyAmi / (dvAramuddhATya patiM ca vilokya prasIdati / ) atha bhavAn sArdhapaJcadazavarSebhyaH pazcAdAgatavAn prANezvara ! devadattaH AmevaM priye ! vyApArakarmaNi bahukAlo gataH / idAnImahaM nidrayA vshiibhuuto'smi| Agaccha mayA saha zayanakakSam / (yadAnIM zayanakakSaM pravizati, tadAnIM tatra paryaGke zayAnamekaM yuvAnaM pazyati / taM yuvAnaM patnyA jAraM matvA kruddhaH kRpANamAkRSya yadA hantumudyatastadA samakSameva bhittau nAgadante'valambitamekapatralikhitaM zlokaM paThitvA, tadvadhavicAraM ca vihAya patnI pRcchati / ) priye ! ayaM kaH ? yaH paryaGke ATE zete / nInANAM Pos zrImatI ayamasti bhavadIyaH putra Aryaputra ! devadattaH madIyaH putraH ? / kA zrImatI Am, Aryaputra ! ayaM bhavadIyaH putro'sti / kiM bhavatA vismRtam ? yadA bhavAn vyApArAya prAtiSThata, tadA'yamAsInmama garthe / sAmpratamayaM SoDazavarSIyo'bhavat / bhavAn sArdhapaJcAdazavarSAnantaramadhunA gRhamAyAtaH priyatama ! tatra gatvA tu mAM bhAvinaM svaputraM gRhaM ca sarvaM kathaM vismRtavAn ? (roditi / ) devadattaH yadi tvAmahaM tatra vyasmariSyaM tadatra kathamAgamiSyaM priye ? zrImatI kiM tatra videze'pi kA'pi nArI patnI kRtA bhavatA? yenaitAvAn vilambo jAtaH / priyavara ! devadattaH na kA'pi patnI kRtA priye ! bhAratIyo jana ekasyAM patnyAM jIvitAyAM dvitIyaM / TATE opardaodlodbad -O ALMIU Doli 137
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivAhaM na karoti bhadre ! punastvayaiSA zaGkA kathaM kRtA priye ? ra zrImatI tatkiM kasyAzcinnAryAH premajAle patita AsI: ? yeneyanti varSANi vyatItAni / ma mama smRtyA bhavAn kadApi gRhaM nivartituM na preritaH ? kathametatpriyatama ? ' vyApArakarmaNi tu ko'pi vyApArI naitAvantaM kAlaM gamayati / kathaya priyavara ! devadattaH tAdRzamapi nA'bhavatsubhage ! vyApAre satatahAnivazAdiyanti varSANi vyatItAni priyatame zrImati ! zrImatI adhunA kiyAMllAbho'bhavad vyApAre ? mahyaM kAni kAni vastUni sahA''nItAni ? mI devadattaH tubhyaM hArAdinAnAvidhAni suvarNabhUSaNAni zATyAdi paridhAnAni lakSANi ca / rUpyakANi sahA''nItAni mayA priye ! zrImatI putrAya kimAnItam ? devadattaH putrAya vadhUmAneSyAmi zubhre ! zrImatI bhavatkare karavAlo'yaM nagnaH kimarthamadhunA'pi ? devadattaH mama putrajJAnaM nA''sIt / ayaM paryaGke zayAnaH ko'pi tava jAra iti matvA'sya vadhAya mayA svahaste nagnakhaDgo'yaM gRhItaH / paraM vadhAtpUrvamevA'yaM zloko me dRSTipathamAyAtaH, yena tava suputrarakSA kRtA / anyathA'dya vaMzanAzo nizcita AsItsubhage ! (khaDgaM mekhalAyAM nikSipya pRthak sthApayati / ) zrImatI anena zlokena tavA'siprayogo nirodhitaH / ato'sya krayo'dya saphalo'bhavat priyatama ! kavirasya bhAraviH punarapi puraskAryaH / devadattaH priye ! zvo'haM brAhmaNAn bhojayiSyAmi / putrajIvanAya devAnaciSyAmi / sa ra kavirmahAneva, yasya zlokena tava sutasya surakSA kRtA / priye ! paTha zlokamenamsahasA vidadhIta na kriyAmavivekaH paramApadAM padam / vRNute hi vimRzyakAriNaM guNalubdhAM svayameva sampadaH / (paTIkSepaH / niSkrAntAH sarve / ) iti rAmakizoramizrakRtaM 'sahasA vidadhIta na kriyAm' ityekAkSaM samAptam / FELMI 138
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharbha - narbha kIrtitrayI ramaNaH - narbha asmin apavarake vidyamAnaH sarvo'pi upaskaraH (Furniture) "phenakena (Soap) nA saha niHzulkam" iti yojanAyAM niHzulkatayA prApto'sti / / prAghUrNakaH anye apavarakAH kimarthaM pihitA dRzyante? KOS ramaNaH teSu phenakA bhRtAH santi / I (mUrkhaH patraM likhati / ) mitram bhoH ! kamuddizya patraM likhati - bhavAn ? mUrkhaH mAmeva !! mitram tatra kiM likhitamasti ? mUrkhaH kathaM jAnAmi tat ? adhunA'pi tanmayA naiva prAptam !! ka ROS (dehAntadaNDaM prApto'parAdhI vidyudAsande upavezita aasiit|) Kaa adhikArI vada, kA tavA'ntimecchA ? KO aparAdhI kRpayA mama hastaM gRhyatAm / mama bahu bhayaM bhavati / 139
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) yAbavADI kathA munikalyANakIrtivijayaH egayA koI siTThI titthajattaM kAumaNo niyayaM savvaM pi dhaNAharaNAiyaM egAe maMjUsAe saMgoviUNa, taM ca maMjUsaM vissaMbhajuttaM paDivesiyaM dAUNa paTThio / suvaNNaM daThUNa muNao vi lubbhaMti tA eso u sAmaNNo gihattho AsI tahAna dAliddapIDio vi / ao lohAvidveNa teNa kajjAkajjavivegaM mottUNa tIe maMjUsAe ego / suvaNNahAro nikkAsio / aNNayA so vi seTThI titthajattAo niyatto eyassagAsAo niyapeTiyaM ghettUNa gihaM / gao / paDivesiyavissAseNa teNesA maMjUsA ugghADiUNaM pi na diTThA / egayA annakajjavasA teNa sA maMjUsA ugghADiyA tAva tattha hAramadaThUNa sagihe savvattha annesiyaM / tattha hAramapAveto so pajjate paDivesiyaM pucchitthA / so u eyaM nisuNaMto ceva kovavasaphuraMtaoTThauDo AlappAlaM jaMpiumAraddho / ao seTThissa cittaM saMkAulaM jAyaM jaM 'aNeNa ceva / / so hAro corio' tti / to so 'hAraM dehi' tti kahei / parameso u kalaha ceva kareMtopana 'hAragoyaramahaM kiM pi na muNemi' tti cciya kahei / seTThiNA gAmavuDDANa kahiaM / tehiM bohio vi so na mannei / pajjaMte seTThiNA rAyagihe abhiogo ko| kiMtu tattha vi leha-sakkhimAINamabhAve niNNao na jaao| eeNa paDivesiA aIva hiTTho kiMtu seTThissa ciMtA vuDhei gayA / tattha nayare egassa jakkhassa ceiyaM payaDappabhAvaM AsI / ao seTThiNA so tassamakkhaM ceva savahaM gaheuM samAhUo / dhutteNa teNa u jakkhaM pi moheuM ego uvAo gavesio / jalabhariyaM egaM ghaDaM niccaM pi niyahatthe rakkhiUNaM vAraM vAraM so tatto jalaM PA pAumAraddho / savahagahaNadiyahe vi evaM ceva jalaM piyaMto so tattha samAgao / paDhamaM tu 140
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ hArasAmiNA jakkhasammuhaM saviyaM jaM- 'jai paDivesiNA majjha hAro paDidinno to mama matthayaM sattakhaMDaM hoUNa phuTejja / ' tassa kiM pi na jAyaM / / tao paDivesiNA vi sahatthatthaM ghaDaM seTThissa hatthaMmi dAUNa saviyaM jaM - 'jakkharAya ! jai mae vi suvaNNahAro seTThissa hatthaMmi ceva na dino tA mama matthayaM na sattakhaMDaM kiM tu sayakhaMDaM pi hoUNa phuTejja / ' tassa vi kiM pi na saMjAyaM / / eeNa nayarajaNA vimhiA, seTThI dummaNo jAo, dhutto paDivesI ya accaMta / philo| teNa siTThihatthAo ghaDo pddighio| kiMtu jakkhappahAveNa harisAiregeNa vA ghaDo / tassa hatthAo cukko ahe paDiUNa phuTTo ya / tAva tattha kavAlakhaMDANa majjhe jhalajjhalaMto - hAro savvehiM diTTho / dhuttassa paDivesiyassa kavaDaM savvehiM pi nAyaM / tao rAyapurisehiM na * hAraM seTThissa dAUNa eso gahio daMDio ya / ettha avaNao eso jaM pAvaghaDo avassaM phuTTai ceva / asaccaM kavaDaM ca subahuM / pi pihiyaM payaDIhavai / kiMtu lohAviTTho jaNo eyaM ciMteuM na sakkei / / aho kimapi citrANi caritrANi mahAtmanAm / lakSmI tRNAya manyante tadreNa namantyapi / / MIO 141
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) lohe lAhI nAtiya __ munikalyANakIrtivijayaH egayA duve mittA kiMci kajjaM sAheuM avaragAmaM paTThiA / bhoyaNavelAe te taDAgassa pAlIe Thiyassa rukkhassa heTThA bhoyaNaM kAuM uvaviTThA / egassa saMbale paMca mI avUvA aNNassa ya pAse tiNNi avUvA AsI / hatthAINi khAleuM jAva te khAiuM AraddhA tAva tattha aNNo vi pahio samAgao / parissaMtaM bubhukkhiyaM ca taM daThUNa dohiM pi so bhoyaNatthaM nimaMtio / so vi eesiM NiddhabhAvaM daThUNa uvaviTTho / tehiM savve avUvA sammeliyA / tao aTThaavUvehiMto paDhamaM savvehiM pi do do bhuttA / tatto avasiTThANa doNha vi avUvANaM tiNNi tiNNi khaMDAiM kAUNa tIhiM pi patteyaM doNNi khaMDAI bhuttAI / tao tittA savve pi AyamaNAI kAUNa paTThiyA / tAva teNa pahieNa tANa doNhaM pi sojannaM daLUNa hidveNa kahiyaM 'majjha aNNAyassa vi tumhehiM jA paDivattI kayA tIe paDiyAraM kAuM ahaM asamattho ceva, taha vi majjha samIve aTTha damagAiM saMti / tAI tubbhe gahiUNa maha kayaNNuyaM daMsAveuM avasaraM kappeha / ' PAK eehiM bahuM nivArio vi so tAI tesiM dAUNa ceva niyapahe paTThio / / tao 'eyAiM aTTha damayAiM amhehiM vibhaiyavvAI' ti tehiM niNNIyaM / tA jassa paMca avUvA AsI so kahei- 'ahaM paMca gihAmi tumaM tiNNi gahesu, jao tujjha tiNNi * avUvA aasii|' biIo kahei 'mA evaM vaejja, amhe duve vi cattAri cattAri gahemo / ' paDhamo taM na mannei, biIo ya tiNNi gaheuM na siddho / ao do vi nAyakaraNatthaM samIvagAme ThakkurapAse gayA / teNa savvaM suNiUNa duiyassa kahiyaM - 'bho ! taM tiNNi damayAiM ceva gahesu / eeNa tujjha lAho ceva bhavissai, alAho natthi / ' so kahei- 'na na, amhehiM sarisA bhAgA ceva pAveyavvA / tumhe nAyaM / PR karejja / ' Thukkuro kahei - 'jai taM nAyaM ceva icchasi tA suNa, tujjha ego ceva damago AVAN 142
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ | ra aNeNa dAyavvo, avasiTuM dhaNaM tassa ceva labbhijja / ' eya suNeuM kovAviTTho so kahei - 'kahaM majjha ego ceva damago ? tumha nAo na suMdaro !!' Thakkuro kahei - 'bho ! suNa, tujjha tIhiMto avUvehito duve avUvA taiyassa ya do bhAgA tae ceva bhakkhiyA / atihissa u tae egoceva avUvakhaMDo diNNo / siTuM A savvaM tu teNa paMcaavUvasAmissa bhakkhiyaM aasii| ao tumaM egassa ceva damagassa joggo| A sesaM savvaM dhaNaM paDhamassa bhavissai / ' ___ eyaM suNeuM so lajjAe ahomuho jaao| ahiyassa loheNa teNa duve damagA vi na pAviyA / / (dvayorapi kathayormUlaM - gUrjarabhASAyAM munizrIbhuvanacandrajImahArAjakRtaM dRSTAntadarpaNam / ) sajjanasya hRdayaM navanItaM __ yad vadanti kavayastadalIkam / anyadehavilasatparitApAt sajjano dravati no navanItam / / 143
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH mAjavim etition nandanavanakalpataruH1 nandanavanakalpataruH3 nandanavanakalpataruH4 (eleone) kIrtitrayI tRtIyA zAkhA (uttarAyamAna) vi.sa.2056 nandanavanakalpatarUH 5 nandanavanakalpataruH6 navanakalpataru: tAjana26 mAyAkayavikAra nandanavanakalpataruH CN bandabAvanakalpa.10 nandananikAlA korAcI jAndAvana kalpatara:- 13 bhabdanavana kalpatarU www.jainelibrary.or