________________
योगसारः १/२८
सप्तदशविधा पूजा अडमंगलाण भरणं जिणपुरओ दाहिणे वा वि ॥४८॥ दीवाइअग्गिकम्मकरणं मंगलपईवसंजुत्तं । गीयं नर्से वज्जं अट्टाहियसयथुईकरणं ॥४९॥ एए सत्तरसभेया आगमभणिया य दव्वपूयाए।जिणपडिमाण चउक्कग-दुगनिक्खेवस्सावि भावजुया ॥५०॥' (छाया - द्विविधा पूजा द्रव्यभावाभ्यां अङ्गाग्रभावैः । त्रिविधा विविधा सा च चतुर्धाऽनाशातनासहिता ॥४२॥ मनोवचःकायविशुद्धिः पूजा त्रिविधा जिनैः निर्दिष्टा । पञ्चविधा वा अष्टोपचारसोपचारा वा ॥४३॥ भणिता पञ्चोपचारा कुसुमाक्षतगन्धधूपदीपैः । भक्तिबहुमानवर्णजननानाशातनांविधिभिः ॥४४॥ कुसुमाक्षतगन्धदीपधूपनैवेद्यजलफलैः पुनः । अष्टविधकर्ममथनी अष्टोपचारा भवति पूजा ॥४५॥ सप्तदशभेदभिन्ना स्नपनार्चनदेवदूष्यस्थापनं वा । तथा वासचूर्णरोपणं पुष्पारोपणं सुमाल्यानाम् ॥४६॥ पञ्चवर्णकुसुमवृष्टिः प्रलम्बितमाल्यदामपुष्पगृहम् । कर्पूरप्रभृतिगन्धार्चनमाभरणानि विहितं यत्॥४७॥ इन्द्रध्वजस्य शोभाकरणं चतुर्ध्वपि दिशासु यथाशक्ति। अष्टमङ्गलानां भरणं जिनपुरतो दक्षिणे वापि ॥४८॥ दीपाद्यग्निकर्मकरणं मङ्गलप्रदीपसंयुक्तम् । गीतं नृत्यं वाद्यं अष्टाधिकशतस्तुतिकरणम् ॥४९॥ एते सप्तदशभेदा आगमभणिता च द्रव्यपूजायाः । जिनप्रतिमानां चतुष्कद्विकनिक्षेपस्यापि भावयुता ॥५०॥) चैत्यवन्दनभाष्येऽप्युक्तम् – 'अंगग्गभावभेया, पुप्फाहारथुइहिं पूयतिगं । पंचुवयारा अट्ठोवयारा सव्वोवयारा वा ॥१०॥' (छाया - अङ्गाग्रभावभेदात्, पुष्पाहारस्तुतिभिः पूजातिकम्। पञ्चोपचारा अष्टोपचारा सर्वोपचारा वा ॥१०॥) नवनवतिविधा पूजा सर्वविधा च पूजा ग्रन्थान्तरेभ्योऽवसेया । ग्रन्थविस्तारभिया ते नाऽत्र प्रदर्श्यते ।
परमात्मा तु वीतरागः । स पूजां नाऽपेक्षते, परन्त्वस्माभिस्तस्य पूजया हृदये भावा ભગવાનની સામે કે જમણી બાજુ અષ્ટમંગળ ભરવા, મંગળદીપકથી યુક્ત દીપ વગેરે અગ્નિકર્મ કરવું, ગીત, નૃત્ય, વાજીંત્ર, ૧૦૮ શ્લોક વડે સ્તુતિ કરવી. આ દ્રવ્યપૂજાના આગમમાં કહેલા ૧૭ ભેદ છે. ભાવયુક્ત પૂજા (ભાવપૂજા) જિનપ્રતિમાના ચારે નિક્ષેપની તથા બે નિક્ષેપોની પણ થાય છે. (૪૨-૫૦) ચૈત્યવંદનભાષ્યમાં પણ કહ્યું છે – “પુષ્પ વગેરેથી, આહાર વગેરેથી અને સ્તુતિ વગેરેથી ક્રમશઃ અંગપૂજા, અગ્રપૂજા અને ભાવપૂજા થાય છે. એ ત્રણ ભેદવાળી પૂજાત્રિક છે. અથવા પૂજા પાંચ પ્રકારની, આઠ પ્રકારની કે સર્વ પ્રકારની છે. (૧૦) નવ્વાણું પ્રકારની પૂજા અને સર્વપ્રકારની પૂજા અન્ય ગ્રન્થોમાંથી જાણી લેવી. ગ્રન્થનો વિસ્તાર થવાના ભયથી અહીં બતાવાતી નથી.
પરમાત્મા તો વીતરાગ છે. તેમને પૂજાની અપેક્ષા નથી. પણ આપણે તેમની
