________________
૧૦
: જૈન દર્શનમાં ઉપેગ પરિણામ તે તે સમયના ઉપગને અશુદ્ધ-મલીન બનાવે છે! અને તેથી આત્મહાની થાય છે!
કોઈપણ પદાર્થ કે વિષય અંગે, ઈન્દ્રિય કે મનને સંયોગ થવા માત્રથી કંઈ આત્મહાની થતી નથી. પરંતુ તે સગરૂપ નિમિત્તકાર દ્વારા પ્રવર્તતા ઉપગને કષાયને અર્થાત્ રાગ-દ્વેષ અને મેહને જે પટ્ટ (રજન્મેલ) લાગી જાય છે, તેનાથી જ આત્મહાની થાય છે! રાગ-દ્વેષ, અને મોહથી રંગાતા ઉપયોગથી જીવનું સંસારભ્રમણ, સુખ-દુઃખ વગેરે સર્જાય છે. અને તેથી જ જીવ, અનાદિકાળથી ત્રાહી ત્રાહી પોકારી ગયું છે.
ઉપગ, એ તે આત્માનું લક્ષણ હોવાથી સ્વપર વસ્તુના બંધ થવારૂપ છે. પરંતુ તેમાં ઈષ્ટપણા અને અનિષ્ટપણારૂપ વિભાવ જ, પર વસ્તુના સંગથી થયેલ અનાદિ પરંપરાજન્ય અશુધ્ધતા છે.
જીવને વર્ણાદિનું જ્ઞાન થવાથી કંઈ ઉપગની મલીનતા થઈ જતી નથી. પરંતુ વર્ણાદિ વિષયમાં ઈષ્ટપણું અને અનિષ્ટપણું થવાથી, ઈષ્ટ વિષયમાં રાગ અને અનિષ્ટ વિષયમાં દ્વેષ, તથા રાગદ્વેષ અંગે વર્તતું અજ્ઞાન (મેહ) જ, ઉપગમાં અશુદ્ધતા ઉત્પન્ન કરે છે.
પ્રતિસમય વર્તતા ઉપગને રાગ-દ્વેષ અને મેહ, (અજ્ઞાન)ને રંગ જેટલો મંદ લાગે, તેટલી આત્મહાની ઓછી થાય, અને તે રંગ એટલે વધુ લાગે તેટલી
