________________
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
વળી કોઈ પણ જીવ કોઈપણ કાળે ઉપયાગરહિત તે હાઈ શકે જ નહિ, એક યા અન્ય જ્ઞેયવિષય પ્રત્યે ઉપયેગ તા દરેક જીવને વતા જ રહે છે. વિષયાંતર થવામાં ઉપયોગને પલ્ટો ભલે થતા રહે, પરંતુ એક યા બીજી રીતે ઉપયાગનુ અસ્તિત્વ તે પ્રત્યેક સમયે જીવમાં વ તું જ રહે છે.
કોઈ હકીકતના વર્ણનમાં અનુપયેગ દશા કહેવાય છે; તેના અર્થ એ નથી કે તે ટાઈમે જીવની દશા બિલ્કુલ ઉપયાગ રહિત છે. પરંતુ જે વસ્તુ, યા, વિષયઅ ંગેના ઉપયેાગની જ જે ટાઈમે જરૂર હાય, તે ટાઈમે તે વસ્તુ યા વિષયને છેડી, અન્ય વસ્તુ યા વિષયમાં ઉપયેગ ચાલ્યું જાય, ત્યારે વિવક્ષિત વસ્તુ અ ંગેની જીવની અનુપયેગ ( લક્ષરહિત ) દશા વતે છે. તેને જ ઉપયેગ શૂન્યતા કહેવાય છે.
વળી ઉપયાગ પ્રવર્તનના પ્રયત્નમાં આત્માને આત્માના વીય ગુણુની પણુ સહાય હેાવાથી, તેમાં વીર્યંતરાય કને ક્ષયેાપશમ પણ કારણભૂત છે. કારણ કે આત્મપ્રયત્ન વિના જ્ઞાન અને દશનલબ્ધિના વપરાશરૂપ જ્ઞાનાપયેાગ કે દર્શના યેાગ પ્રવર્તે નહિં, અને વીય ગુણુની સહાય વિના આત્મપ્રયત્ન થઈ શકે નહિ.
અમુક જ્ઞેયપદાને અનુસરી વા ઉપયાગ, જ્યારે અન્ય જ્ઞેયપદાર્થના વિષયગ્રહણમાં પ્રવર્તે છે, ત્યારે એક ઉપયોગ વિનષ્ટ થાય છે, અને બીજો ઉપયાગ ઉત્પન્ન થાય
