________________
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
પ્રકારે દર્શાવી છે. તે સાત પ્રકારેને પણ સૂમપણે વિચારીએ તે તેને અનેક ભેદે વિચારી શકાય છે.
કેવલી પરમાત્માને જ્ઞાનલબ્ધિ અને દર્શનલબ્ધિ તે જ્ઞાનાવરણીય અને દર્શનાવરણીય કર્મના સંપૂર્ણ ક્ષયથી જ વર્તાતી હેઈ, ક્ષાયિક ભાવની છે. ક્ષાયિકભાવની લબ્ધિ તે સદાના માટે અને સર્વ કેવળીઓને એક સરખી જ હોય છે. તેમાં વિવિધતા હોઈ શકતી નથી. જેથી કેવલી પરમાત્માની જ્ઞાનલબ્ધિ અને અને દર્શનલબ્ધિ તે એક એક પ્રકારની હોય છે.
એમ છઘસ્થ જીવની જ્ઞાનલબ્ધિ અને દર્શનલબ્ધિ તે અનુક્રમે સાત અને ત્રણ પ્રકારે તથા કેવલી પરમાત્માઓની તે બન્ને લબ્ધિઓ એક એક પ્રકારે હોઈ, જ્ઞાનલબ્ધિ આઠ પ્રકારે અને દશનલબ્ધિ તે ચાર પ્રકારે હોય. એ રીતે જ્ઞાન અને દર્શનની મળીને કુલ બાર પ્રકારે લબ્ધિ હોવાથી ઉપગ પણ બાર પ્રકારે હોય.
અપર્યાપ્તા સૂફમનિગદના જીવની અ૫માં અલ્પ જ્ઞાનમાત્રાઓથી પ્રારંભી કેવલજ્ઞાનરૂપ સંપૂર્ણ જ્ઞાનમાત્રા પર્યંતની તમામ ચૈતન્ય માત્રાઓને સમાવેશ, મતિ-શ્રતઅવધિ-મનઃ પર્યવ અને કેવલ એમ પાંચ સંજ્ઞાયુક્ત વિભાગમાં જ કરવામાં આવ્યું છે. તેમાં અમુક જથ્થામાં અમુક વિશિષ્ટતાવાળી ખુલ્લી થયેલ જ્ઞાનમાત્રામાં રહેલા પ્રધાનતાની વિવક્ષાએ મતિજ્ઞાનાદિ નામે આપેલાં છે. જે જીવને જે જે જ્ઞાનની જેટલી જ્ઞાનશક્તિ ખુલ્લી હેય, તેને
તેની
પર્યવ આવ્યો
