________________
ભગવાનને તલના છોડની બાબત ફરી પૂછી. ભગવાને તે તલના છોડની હકીક્ત પહેલાની માફકજ કહી અને વાત પણ એમજ નીકળી. ગશાલકે ભગવાનને જૂઠા પાડવા પ્રયત્ન કર્યો છતાં જે નિર્માણ થયું હતું તેજ બન્યું. એટલે એણે આ છોડના બનાવને ધ્યાનમાં લઈ જે થવાનું હોય છે તેજ થાય છે એવા નિયતિવાદની સ્થાપના કરી અને ભગવાનથી જુદો પડે.
ગોશાલક પ્રરૂપિત નિયતિવાદની ચર્ચા અન્ય જિનાગોમાં પણ આવે છે. ગોશાલક એમાં કહે છે કે તમામ છ સુખ, દુ:ખને જે અનુભવ કરે છે અથવા તેઓ જે પોતાના સ્થાનથી ભ્રષ્ટ થાય છે એ બધું કાંઈ જીવનું પિતાનું કર્યું થતું નથી. જીવ પોતેજ એ બધાને કર્તા નથી તે પછી બીજાની તો વાતજ કયાં રહી? પ્રત્યેક જીવની અનુભૂતિ “સાંગતિક” છે અથવા કહે કે નિયતિકૃત છે. વળી, જીવની શુદ્ધિ, અશુદ્ધિ પણ જીવની સ્વકૃત નથી. એ તો બનવાનું જ બને છે અને નથી બનવાનું તે નથીજ બનવાનું. આ ઉપરથી કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે ગોપાલક પિતાની કપિલ કરિપત માન્યતાઓ અને ગપગોળાઓ પિતાને મનભાવતી રીતે ફેંકયે જ.
વળી એક સ્થળે ગોશાલકના સંબંધમાં આ પ્રમાણે નિર્દેશ કરાચેલે છે. એક જલાશય હતું જેની મધ્યમાં કમળ ઉગ્યું હતું. એને લેવા જવા ચાર પુરુષે ગયા અને ડૂબી ગયા જેમાં એક ગોશાલક - પણ હતું. ગોશાલકે કહ્યું કે મુખ હોય તે કહે કે તે દુઃખી થાય છે, શિષ્યસ્ત થાય છે, સંતપ્ત થાય છે. જે મુખ હોય તે જ કહે કે બધું દુખ તેણે કરેલાં કર્મનું ફળ છે. બુદ્ધિમાન પુરુષ હોય તે તે ઉલટું
એમજ કહે કે એનું દુઃખ, એને શેક, એને પરિતાપ એના કર્મનું ૧ ફળ નથી. તે તે થવાનું હતું તે થયું. નિયત હતું તે બન્યું એમ ૧ “ભગવતી સૂત્ર,” શતક પંદર. ૨ “સૂરક્તાંગ,” ૧ર-૩.
