________________
અર્થાત એના પ્રત્યુત્તરે વિક્ષેપ જન્ય અને અજ્ઞાન જન્ય હતા તેથી એ વિક્ષેપવાદી અને અજ્ઞાનવાદ–બને–પ્રસંગ પ્રમાણે કહેવાતે. ઉપરાંત, પરલેકમાં જે જાય છે કે નહિ અને ત્યાં સારું, નરસું ફળ ભોગવે છે કે નહિ આ જવાબે પણ તે સદેહાત્મક જ આપતો અને સૂળીની શુદ્ધ વાત તે વધારે જટિલ બનાવી દેતે. આવા ઉત્તરે આપવામાં તેને હેતુ એ હસાવવાને હતું કે લોકે આવા અજ્ઞાની છે અને અજ્ઞાનને આશરો લઈને જ જવાબ આપી રહ્યા છે. જોકે અને ધર્મ નાયકે આવી રીતે ઉલટા એક બીજાને મુંઝવે છે અને પિતાની ડંફાશમાંથી હાથ બહાર કાઢતા નથી એવું આડકતરી રીતે ફસાવવાને ઈરાદે એ પિતે આડા જવાબ આપતા એમાં હતે.
(૬) ગૌતમ બુદ્ધ ઉપર જણાવ્યા તે પાંચ ધર્માત્રણ વિદ્યમાન હતા એ વખતે ગૌતમ બુદ્ધ પણ ક્ષેત્રમાં બહાર આવ્યા. આ ગૌતમ બુદ્ધ ભગવાનના એક ખાસ અને નેધપાત્ર સમકાલીન હતા. શ્રી કલ્યાણવિજયજી કહે છે કે બુદ્ધ મહાવીર કરતાં વૃદ્ધ હતા. બુદ્ધદેવનું આયુષ્ય એંશી વર્ષનું હતું. મહાવીરનું તેર વર્ષનું હતું. બુદ્ધને જન્મ મહાવીર પહેલાં થયે હ; અને તેમણે પિતાને પંથ પ્રવર્તાવ્યો હતો. તેઓ મહાવીર પહેલાં નિર્વાણ પામ્યા હતા. આ. ધર્માનંદ કોસાંબીના મતે બુદ્ધ બધા સમકાલીન તીર્થકરમાં તરુણ હતા. એમને આમ કહેવા આશય એ છે કે “પ્રાચીનતાની અને સંખ્યાની દ્રષ્ટિએ અન્ય તત્કાલીન પથે બૌદ્ધ પંથ કરતાં શ્રેષ્ઠ હતા એટલું જ નહિ પણ આ બધા તીર્થકરમાં ગૌતમ બુદ્ધ તરુણ હતા.”કે હવે આ બેમાં તથ્ય શું ? ઐતિહાસિક સત્યને શોધવામાં કેટલી ક્ષતિ? કેટલી અગવડ . ૧. “ભારતીય વિદ્યા ” તૃતીય ગ્રંથ; “વીર સંવત કાલગણના.”
૨. “પુરાતત્ત્વ,” ત્રીજું વર્ષ, પૃષ્ઠ 9 ૩. એજન.
