________________
૩૬ તથાગત પિતાને વિષે કહે છે કે ગૌતમ (તથાગત) ને જન્મ થયે તે શું થયું અને તે ન જમે તે પણ શું થયું? આ શકિત, ધર્મ સ્થિતિ, ધર્મ નિયામક્તા, કાર્ય–કારણ પરંપરા છે તે આજ છે. તથાગત તેને જાણે છે, તેને સાક્ષાત્કાર કરે છે. લેકીને કહે છે અને તેને ઉપદેશ કરે છે. ઉપરાંત, ગૌતમ કહે છે કે તમે તમારી બુદ્ધિથી સમજે.
તાત્પર્ય એ નિકળ્યું કે તથાગતને જન્મ થયો તેથી કેન થયે હોત તે તેથી પણ જગતની સ્થિતિ તે જે છે તે જ રહી છે–રહી હત. લેકે તમે તમારી પોતાની બુદ્ધિથી જ સમજી જાઓ. અહિ કહેવાનો આશય એ છે કે ગૌતમ શ્રમણે પોતાને એક વખત લોકવિનું બિરૂદ આપે છે અને વિદ્યા સંપન્ન કહેવડાવે છે જ્યારે બીજી વખત પોતે જ કહે છે કે જીવે કયાં, કેવી રીતે ઉત્પન્ન થાય છે અને મરીને ક્યાં જાય છે તે કઈ ગૌતમ બુદ્ધ જાણતા નથી. આ બન્ને પરસ્પર વિરોધી મંતવ્યો છે. એટલે તેમણે પોતાને માટે પ્રયુકત કરેલું લોકવિદ્દ અને વિદ્યાસંપન વિશેષણ પોકળ લાગે છે. “મનિઝમ નિકાય” અનુસાર પિતાને ચોથા પ્રકારમાં ગણવી લેકવિદ્દ અને વિદ્યાસંપન્ન મનાવડાવે છે અને “સંયુક્ત નિકાય” માં પોતે કાંઈ જાણતા નથી એવું પિતે જ વ્યક્ત કરે છે.
વિચારકે આથી વસ્તુ સ્થિતિ સ્પષ્ટ સમજી જઈ શકશે. અન્ય લેકેએ તથાગતને લેકવિદ્દ નથી કે વિદ્યાસંપન્ન નથી એમ કહ્યું હત તે તેમના અનુયાયીઓને જરૂર દુઃખ થાત. પરંતુ આ તે પોતે જ કહે છે એટલે આપણને પણ કહેવામાં હરકત નથી કે ગૌતમ બુમાં જ્ઞાન ચેકસ નો'તું.
ગૌતમ પોતે ક્યારે અને કઈ ગતિમાં જશે એ પણ કહી શક્યા. નથી. અન્યની માફક તેમને પણ તે વિષે કાંઈ ખ્યાલ નથી. નિગ્રંથ શ્રમણ સાથે ગૌતમ બુદ્ધને સંપર્ક હતા અને તેમના અમુક વિચારોની
