________________
૧૦૫
કલ્પના વૃત્તિ રહ્યા કરતી હોય તે તે પાપી છે અથવા વિષયાભિલાષી છે. પરંતુ જેઓ વિષયને સેવે છે તે ઈચ્છા વિના સેવતા હોય એમ કોઈએ જોયું છે શું? શું તીર્થકર ગૃહસ્થાવાસમાં રહ્યા હતા ત્યારે તેમણે ઈચ્છા વિના વિષયસેવન કર્યું હતું એમ કોઈ કહી શકશે ? પિતાની ગૃહસ્થાવસ્થા દરમ્યાન ભગવેલા ભેગેને તેમણે કદિ નિર્જરાનું કારણે કહ્યું હતું ? ભોગ ભોગવવા અને સમદષ્ટિયુકત કહેવડાવવા જેટલા તેઓ દંભી નેતા. કુંદકુંદાચાર્યની પહેલા આ નૈતિક સડે હશે કે નહિ તે જ્ઞાની જાણે પરંતુ એમના વખતથી જ એ શરૂ કર્યો છે એમ તો સ્પષ્ટ કહી શકાય તેમ છે. તેમનું પોતાનું જીવન ગમે તેવું હોય પરંતુ તેમના લખાણે તે પાઠ ઉપર બહુજ ખરાબ અસર કરી છે. ભોગ ભોગવવા છે, ભોગ છેડવા નથી અને છતાં સુજ્ઞ કહેવડાવવું છે એ કઈ રીતે બની શકશે ? એટલે જ્ઞાન અને જ્ઞાની જન વિષે ભાર આપવા તેમણે માગ ધી કાઢે છે. પરંતુ તેમણે જાણવું જોઈતું હતું કે જ્ઞાન અને સમ્યગ્દષ્ટિની દોલત ગમે તેટલી હોય પરંતુ જો ત્યાગ ન હોય તે એ બન્ને શું કરવાના ? અલબત્ત, સભ્યજ્ઞાનની આવશ્યકતા સંબંધે બે મેત હોઈ શકે જ નહિ પરંતુ એની સાથે ત્યાગ ન ભળે તે એ માનવી ઉચ્ચ કક્ષાએ જઈ ન શકે.
ભોગના ફળને કર્મોદયભાવ આવે ત્યારે કુંદકુંદાચાર્ય તેને આત્મામાં કેવી રીતે સમજાવવું તે કહે છે –
उदयविवागो विविहो कम्माणं वण्णिओ जिणवरेहि। ण हु ते मज्झसहावा जाणगभावो हु अहमिक्को ॥ (૧૬)
અર્થ – કર્મને ઉદયભાવ જિનવોએ અનેક પ્રકારે વર્ણવ્યા છે પરંતુ આ આત્મજ્ઞાની પુરુષે જાણવું જોઈએ કે એ મારા સ્વભાવે નથી એટલે એ તો કર્મના ફળ છે. હું તો એક માત્ર જ્ઞાયક સ્વભાવરૂપ છું. ભલે ગમે તે થાય પરંતુ મને કાંઈ થતું નથી. હું તો મારા સ્વભાવમાં છું. એવું સમ્યગ્દષ્ટિ સમજે; પણ બીજે વિચાર ન કરે.
