________________
- ૧૧૯ રહે-સાગરમાં બિન્દુ જેટલે. પરંતુ સાથે સાથે એમણે એ પણ જાણવું જોઈતું હતું કે સમ્યગ્દષ્ટિ જીવ ચારિત્ર્ય મોહને ક્ષયપશમ કે ક્ષય ન કરે તો એમને પણ સંસાર જમણુ ઘણુ કાળ સુધી કરવાનું હોય છે. એ સમ્યગ્દષ્ટિ છે જ્ઞાની હવાને ડાળ ભલે કરે તો પણ જ્ઞાનાવરણીય અને વેદનીયાદિ કર્મોથી અંદરમાં તેઓ પીડાતા હોય છે. તેઓ પિતાને જ્ઞાતા કે છા કહે તેથી તેઓ જ્ઞાતા કે દષ્ટ બની જઈ શક્તા નથી. કોઈ મનુષ્ય જ્ઞાનપૂર્વક વિષભક્ષણ કરે અને એ વિષ શરીરમાં પરિણમી રહ્યું હોય તે પણ તે કહે કે તે તે માત્ર દષ્ટા જ્ઞાતા-છે એ એની વાત કઈ માની શકશે ખરું? શું એ વિષ મિદષ્ટિને વિષ સમાન અને સમ્યગ્દષ્ટિને અગત સમાન લાગતું હશે ? જ્ઞાન અને કમને ઉદયભાવ એ બન્ને વસ્તુઓ જુદી જુદી છે.
જેમને કેવળ જ્ઞાન છે તેમને વિષ કે દુ:ખનું જ્ઞાન છે પરંતુ તેઓ સહન કરી લે છે જ્યારે શ્રત જ્ઞાનીને એવું જ્ઞાન હોવા છતાં સહન કરી શકતા નથી. બન્ને વચ્ચેને આ જ મૌલિક તફાવત છે. અપચ્યભજન ભોજી જીવ અપથ્ય ભોજનથી ખરેખર દુઃખ પામી રહ્યો છે, છતાં ઉપહાસના ડરથી એ દુઃખ એને નથી થઈ રહ્યું એવું બતાવવાને ળ કરી રહ્યો હોય છે. તો શું આપણે એમ માનવું કે તેને જ્ઞાતા હોવાને, દષ્ટા હોવાનો દાવો સાચે છે? આવી જ્ઞાન દશા કેવળ ઉચ્ચ શ્રેણીની પુરુષોમાં જ હેવાનો સંભવ છે. સહન કરવાનું છે તેને પણ હોય છે પરંતુ નીચી કેટિના છ સમભાવે વેદી શક્તા નથી જ્યારે ઉચ્ચ કોટિના સમભાવે વેદી શકે છે. આ જ અને આટલે જ તફાવત છે. પરંતુ તેથી કરી વિષ વિષ રૂપે પરિણમતું નથી એમ કોઈ રીતે કહી શકાય તેમ નથી.
આપણે અહિ શ્રેણિક રાજાને દાખલો લઈએ. શ્રેણિકમાં સમ્યજ્ઞાન અને સમ્યગ્દષ્ટિ બને છે. તેઓ અત્યારે સાતમી નરકમાં છે, નરકની અનેકાનેક ભીષણ યાતનાઓ તેમાં અત્યારે સહી રહ્યા છે.
