________________
૧૭
આ બધી ચર્ચાથી એટલું સ્પષ્ટ થયું હશે કે કુંદકુંદાચાર્ય સાંબેના ઉપયુક્ત સિદ્ધાંત સાથે સંમત છે. છેવને કમેને કર્તા કહે એ એમના હિસાબે મિથા દષ્ટિ છે. અર્થાત તેમ નહિ કહેનાર સમ્યગ્દષ્ટિ છે.
અહિંયા જે વિચારવાનું છે તે એ છે કે જીવને કર્મોને કર્તા કહે તે મિથ્યાદષ્ટિ છે કે સમ્યગ્દષ્ટિ ? જૈન દર્શન તે જેર, શેરથી અસંદિગ્ધપણે પિકારી પિકારીને કહે છે કે જીવ કર્મોને અને કર્મ રહિત જે મોક્ષદશા તેને પણ કર્તા છે. “ સમયસાર ” એ વાતને ઈનકાર કરે છે. અહિ આપણને જરૂર એમ લાગ્યા વિના નહિ રહે કે કુંદકુંદાચાર્ય ભ્રમની જાળમાં અહિંયા ફસાઈ ગયા છે. એક બાજુ તેઓ જીવને તથા પુદ્ગલને પરિણમી કહે છે અને બીજી બાજુ સાંખ્યદર્શનના અક્રિયાવાદના અથવા જ્ઞાનવાદના સિદ્ધાંતને સ્વીકારે છે. એમના મતે જ્ઞાનવાદ વધારે સુંદર છે. ક્રિયાવાદનું આકર્ષણ તેમને નથી. “સમયસાર” માં ડગલે ને પગલે તેમણે જ્ઞાનવાદના સિદ્ધાં. તને આગળ કર્યો છે. જ્ઞાનીને કાંઈ કહેવાનું કે કઈ દવાનું નથી એમ તેઓ કહે છે. જુઓ:–
ण वि कुव्वइ ण वि वेबइ णाणी कम्माइं बहुपयाराई । કાળજું પુગ મારું ઘંઉં પુનું જ વં જ છે (૧૬)
(“સમયસાર ", ગાથા ૩૧૯) અર્થ–તેઓ કહે છે કે જ્ઞાનાવરણુયાદિ બહુ પ્રકારના કર્મોને જ્ઞાની કરતો નથી તેમજ તેને વેદત પણ નથી. જો કે પુણ્ય, પાપ રૂપ બંધ જે કર્મનું ફળ છે તેને તે કેવળ) જાણે છે. આશય એ નિકળે છે કે કુંદકુંદાચાર્યના અભિપ્રાય મુજબ જીવ કર્મનો કર્તા કે ભોકતા પણ નથી. તે છે કેવળ જ્ઞાતા અગર દષ્ટા. હવે એને દષ્ટા કેવી રીતે માને છે તે જોઈએ.
