________________
એમને કહેવાનું પ્રાપ્ત થાય છે કે પ્રતિમા જ વસ્તુ છે કે નહિ? જે જડ છે તે તેમાં ચેતન્યનું, અહિંયા વીતરાગતાનું, ભાન કરવું એ. જ્ઞાન કહેવાશે શું ? વ્રત, નિયમ, પંચ મહાવ્રતનું આરાધન, ઉપવાસ, અનશનાદિને બાહ્ય કે જડ ક્રિયા તરીકે ઓળખાવવામાં આવે છે અને બીજી બાજુ પ્રતિમામાં વીતરાગભાવનું આરોપણ કરવાની સલાહ, શિક્ષા આપવામાં આવે છે અને એને આત્મક્રિયા તરીકે બોધિત કરવામાં આવે છે. ફલ, ફૂલાદિ ધરવા અને પ્રતિમામાં વીતરાગતાનું સ્થાપન કરવું એ કઈ પ્રકારની આક્રિયા થઇ ? આ તે આત્મક્રિયા કે જડક્રિયા ? પત્થરની કે ધાતુની પ્રતિમામાં પ્રભુનું દર્શન કરવું એ બુદ્ધિગમ્ય નથી જ.
- સત શાસ્ત્રોનો મૂળ હેતુ ને મોક્ષાભિમુખ બનાવવાને છે
અને એમાં પ્રતિમાજી આલંબનભૂત બની શકે છે- આવી તેમની વિચારસરણિ છે. અહિંયા શંકા એ થાય છે કે જીવને મોક્ષપ્રાપ્તિમાં વીતરાગ શાસ્ત્ર આલંબન બની શકે કે પ્રતિમાજી ! માને કે શાસ્ત્રાનું અસ્તિત્વ નથી. તે પછી કેવળ પ્રતિમાજી દ્વારા આપણે શું મોક્ષ મેળવી શકત ? તીર્થકર ભગવાન થઈ ગયા એ વાત આપણને લિપિબદ્ધ આગમેથી અવગત થાય છે. ઉત્સર્પિણ, અવસર્પિણ, આદિ કાળચર, છની ચાર ગતિ, ચોવીસ દંડકમાં જીવોનું પરિભ્રમણ, મેક્ષ મળ્યા બાદ છવને પરમ શાંતિની પ્રાપ્તિ થાય છે, ઇત્યાદિ, ઇત્યાદિ સત્ય ઘટનાઓનું જ્ઞાન આપણને એ લિપિબદ્ધ આગમેથી, નહિ કે મૂર્તિથી, થાય છે. હકીકત જે આમ છે તે મૂર્તિને આલંબનરૂપ કેવી રીતે માની શકાય ? સમયસારાદિ પુસ્તકે ન હોત તે અલકત્વ, સ્ત્રીનિર્વાણ નિષેધ, કેવલી અભુકિત વગેરે કલેષેત્પાદક અને કલહવર્ધક બાબતોનું જ્ઞાન એ લેકેને શું મૂર્તિ દ્વારા થયું હેત ? તાત્પર્ય એ. છે કે જિનાગમાં આલંબનભૂત બની શકે; મૂર્તિ ન બની શકે. મૂર્તિથી અવધુ થાય છે એ વાત ભ્રામક છે. દિગંબર અને તા
૧૧
