________________
IF
કર્તા અને ભેાકતા છે તેમ વિશ્વના તમામ દ્રવ્યાને પણ કર્તા અને ભકતા છે. આની મતલબ એ પણ છે કે જીવ સિવાયના બધા દ્રવ્યા આર્નો અને અભાકતા છે. કર્તૃત્વ અને ભાતૃત્વના ગુણાનું આરેપણુ પણ એકલા જીવ નામના દ્રશ્યમાં જ થઇ શકે તેમ છે. એ સિવાયના ધર્માસ્તિકાયાદિ અન્ય દ્રવ્યો પેાતાના સ્વભાવમાં સ્થિર છે અને રહેશે; તેમનામાં ચૈતન્ય, જ્ઞાન, કતૃત્વ કે ભાતૃવાદિ કાષ્ટ ગુણ નથી.
હવે આપણે ખીજી રીતે આ આખી વસ્તુને તપાસીએ, ચેતન એટલે કે જીવ જો કર્મીના કર્તા નથી એમ માનીએ તા એ કર્માંના ભેકતા પણ નથી એમ માનવુંજ પડશે. હવે આપણે જો એમ માનીશું તે આ કૈવલ પ્રકૃતિ (કમ') બધી પ્રવૃત્તિ અને સંસાર પરિભ્રમણ કરે છે એમ આપે!આપ માનવું પડશે. ધરમાં સ્ત્રી કાર્યાં કરતી હોય છે; પુરુષ માત્ર દૃષ્ટા હોય છે. આમ જો આપણે માનશુ' તા સાંખ્ય દર્શનનુ અનુસરણ કર્યુ કહેવાશે જે ઇષ્ટ નથી. આ બધું પ્રકૃતિ (કમ) કરે છે;
જીવ તા તટસ્થ છે એ સાંખ્ય દર્શનને મુખ્ય સિદ્ધાંત છે. પરંતુ એ જૈન દશ્તનથી તદ્ન વિપરીત છે. આચાય કુંદકુંદ આ સખ્યિ સિદ્ધાંસતા સ્વીકાર કરે છે. પરંતુ એ સ્વીકાર કરવામાં તેમને આપત્તિ નડતી હાઈ પાાતની મનગમતી રીતેજ એનેા એ સ્વીકાર કરે છે અર્થાત્ સાંખ્ય દર્શનની જેમ જીવ તથા પુદ્દગલાને અપરિણામો નહિ માનતાં તે જૈન દર્શનાનુસાર એ બન્નેને પરિણામી કહે છે કારણકે એમ ન કહેતા સંસારસ્થ જીવ કધિ પણ મેાક્ષ ન મેળવી શકે એ આડખીલી એમને નડે છે, સાંખ્ય દર્શનને બ્લેક આ પ્રમાણે છે;તે क्रियमाणानि गुणै: अहंकारणिमूढात्मा क-तीहमिति મસ્તે ॥.
कर्माणि सर्वश: ।
"
અથઃ—પ્રકૃતિના ચુણાને લઇને સત્ર ક્રિયા થઈ રહી છે. અહ કારથી ઘેરાયેલા આત્મા નકામા પેાતાની જાતને કર્તા ગણે છે, બાકી એનું કાઈ નથી. એટલે કે ખરી રીતે એ કર્તા નથી.
