________________
૭૫
પ્રાચીન ટીકાકારોએ જે કાંઈ લખ્યું છે તે પ્રમાણભૂત જ છે એ માનવા-મનાવવાનું એમની પાસે શું સાધન છે ? તેઓ આ “ ટાઓ ” લખનાર કરતાં બુદ્ધિમત્તા માં ચડીયાતા હતા એવું સિદ્ધ કરનારા કયા પ્રમાણે તેમની પાસે છે ? ભાષા ઉપરના પ્રભુત્વનો સવાલ જ નથી. ભાષાના ઉત્તમ અધિકારીઓ અનેક સમયે અનેક દેશમાં આ ટીકા લખનાર આચાર્યો કરતાં ચડીયાતા ક્યાં નથી થયા ? અહિયાં જે ગંભીર નિરબત છે તે આગમના અર્થની છે. અને આ “ ટખાઓ * જિનાગમેના રહસ્યના ઉકેલમાં ટીકાઓ કરતાં ઉતરતી પંક્તિના છે એવું વિધાન ક્યા નિષ્પક્ષ ગષક કરી શકે તેમ છે ? વળી એ પ્રાચીન ટીકાકારોમાં પણ કેટલે મતભેદ હતો ? આશયને પામ્યા હોત, પરમાર્થને સમજ્યા હોત, સત્યને સ્પર્શ કરી શક્યા હોત તો પછી એક બીજાની વચ્ચે મતભેદને જરા જેટલું પણ અવકાશ નોતો. પ્રભુ મહાવીરના એકના એક સ્પષ્ટ કથનને કેટલી વિવિધ અર્થ પ્રણાલીઓ ! એ શું બનાવે છે? જિનાગમની બાબતમાં આર્ય સ્કંદિલ અને નાગાજુનના વખતથી જ થેડો થોડો ફેરફાર દાખલ થઈ ગયા. ત્યારબાદ એ ફેરફાર ટીકાકારના સમયમાં વિશાળ અને સ્પષ્ટ સ્વરૂપ ધારણ કર્યું. નિયુંતિકાર, ભાષ્યકાર, ચૂકાર, અને ટીકાકારે વચ્ચે મતભેદ પ્રકટ. અને પછી તો એક ટીકાકાર અને બીજા ટીકાકાર વચ્ચે પણ એ મતભેદે ઉગ્ર સ્વરૂપ ધારણ કર્યું. હરિભદ્ર, શીલક, શાંત્યાચાર્ય, અભયદેવ અને મલયગિરિની ટીકાઓમાં એકની એક બાબત પર કેવું અને કેટલું જૂદું લખાણ નજરે ચડે છે? જિનામો ઉપર થયેલ આ અનુચિત આક્રમણને ટાળવા એક જ રસ્તો ધર્મસિંહ મુનિએ અંગીકાર કર્યો. જિનાગમના રહસ્યને જ માત્ર ધ્યાનમાં રાખી ટીકાકારેના અર્થોને એમણે ફમાવી દીધા. ટીકાકારોનું પિકળ એમણે જોઈ લીધું. એટલે એમણે તો કેવળ જિનાગમની જ દીવાદાંડી લક્ષ્યમાં રાખી. એટલા માટે જ ધર્મસિંહ મુનિ રચિત બાલવબોધમાં નિશ્ચિતતાની સુગંધ ભરી પડી છે.
કાકારાના સમ
કા
મા
લોક સંસાર
