________________
૧૭
વિવરણ–આ જીવ જે કર્મને કર્તા નથી તે અષ્ટ કર્મનું યૂય કર્યું કેણે? જીવ અકર્તા છે તે વેદના કેને થાય છે? સુખ, દુઃખની અનુભૂતિ છવ કરતા નથી તો પછી હર્ષ અને બાનિ એ વ્યકત શું કામ કરે છે? એ કમને જીવ વિના અન્ય કોણ કરી શકે?
“સમયસાર” કહે છે કે જીવને જે જ્ઞાન થાય કે તેને કઈ લેવા, દેવા કર્મ સાથે નથી તે પછી તેને કર્મને બંધ જ ન પડે. વાંચે –
जइया इमेण जीवेण अपणो आसवाण तहेव। જાવં દોઢ વરસે તરું તુ તરૂચ ન વંઘો
(૧) અર્થ-જ્યારે જીવને પિતાના અને આના સ્વભાવની વિશેષપણે જાણ થાય છે ત્યારે તેને બંધ થતું નથી. અર્થાત્ આત્મા અને કર્મબંધ થનાર જે આવે છે તેની વિશેષે કરી સમજણું થાય છે ત્યારે અનાદિ કાલની થયેલી અજ્ઞાન પ્રવૃત્તિ (હું કરું છું એવી કર્તકર્મપ્રવૃત્તિ) સ્વયં અદશ્ય થાય છે.'
વિવરણ:–શાસ્ત્રકારે કહે છે કે જીવ ચોથે જીવસ્થાનકે આવે છે ત્યારે તેને જીવ અને કર્મ, બંધ અને મોક્ષ એમ નવ પદાર્થોનું યથાતથ્ય ભાન થાય છે. પરંતુ તે જગ્યાએ કર્મબંધને અભાવ હોય છે એમ જરાય સમજાતું નથી. જે ચોથે જીવસ્થાનકે એવી દશા પ્રવર્તતી હેય તે પાંચમા અને છટ્ટા છવસ્થાનકે ગયેલા જીવ ભટકે છે અને તેનું ચારિત્ર્ય અશુદ્ધ છે અથવા વ્યવહાર નયનું છે એ અર્થ જ કયાં રહ્યો ? સમજણ એટલે કે ભેદ જ્ઞાન જીવને ચોથે જીવસ્થાનકે આવે છે. આવું સ્પષ્ટ અને ઉજજવલ ભેદ જ્ઞાન અથવા સમ્યક્ત્વ શ્રેણિક રાજા અને કૃષ્ણ વાસુદેવને નો'તું આવ્યું શું? શું તેમને નરકમાં જવાનું અટકી પડયું હતું? આગમકાર કરતાં પોતે પિતાનું તત્ત્વજ્ઞાન કોઈ જૂદીજ ઢબે પ્રસારી રહ્યા હોય એમ લાગે છે. એક તરફ એમ કહે છે કે
