________________
બીજું પ્રકરણ
શ્રી. મહાવીર હવે શ્રી મહાવીર વિષે અહિંયા વિચારણા કરવામાં આવે છે, તેમના સમકાલીન છ વ્યક્તિથી શ્રી. મહાવીર તદ્દન ભિન્ન છે. પૂરણ કશ્યપ અને કકુદ કાત્યાયન, ગશાલક તથા ગૌતમ બુદ્ધ કરતાં પણ જુદા પ્રકારની શ્રદ્ધા તથા વિચારસરણિ ધરાવનારી વ્યક્તિઓ હતી. શુભ કે અશુભ ગમે તેવા કર્મ કરે છતાં તેનાથી પુણ્ય કે પાપ લાગતું નથી એમ તેઓનું માનવું છે. ગોશાલક એ વ્યક્તિઓથી જુદી પડે છે. તે ગમે તેટલે અને ગમે તેવો વક્ર અને હલકા વિચાર ધરાવનાર હતો છતાં તેણે પ્રાણુઓ તરફ અધમ વતન બતાવ્યાના એતિહાસિક ઉલ્લેખે જાણવામાં નથી. ત્યાગ અને કણની ભાવના તેના સંધમાં દૃષ્ટિગોચર થાય છે. અમુક બાબતમાં ગે શાલર કરતાં ગૌતમ બુદ્ધ ચડિયાતાં છે. બુહમાં કરુણ વિશેષ હતી અને તેઓનું સંસાર તરફનું વલણ દાસિન્યયુક્ત હતું. આ કારણેને લઈ તેમણે મેટા છો પ્રાત અહિંસક વૃત્તિ દાખવવાની અને યજ્ઞયાગાદિમાં પ્રાણુને વધ નહિ કરવાની ઉષણા કરી હતી. વહાણ લેકે યજ્ઞમાં ગાયાદિને જે વધ કરતા હતા તે સામે એમણે “બ્રાહ્મણ પત્મિયસુત્ત” માં વિરોધને સુર ઉઠાવ્યા છે. પરંતુ તેમણે સૂક્ષ્મ જીવોની હિંસા સંબંધમાં કઈ કહ્યું નથી. પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાય, વનસ્પતિના છો તરફની તેમજ ક્ષુદ્ર ત્રસ જી તરક્કી સંપૂર્ણ અહિંસક વૃત્તિનું પ્રતિપાદન કર્યું હોય એમ જાણમાં નથી. ઈહલેક, પરલેક, સ્વર્ગ, નરક વગેરેના સંબંધમાં તેમણે કશું જ સ્પષ્ટ વિધાન કર્યું નથી. આ ઉપરથી, તેમને અતીન્દ્રિય જ્ઞાન ને તું એમ માનવા મન લલચાય છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તે નીતિનું–પુણ્યનું ફળ સ્વર્ગ અને અનીતિનું–પાપનું ફળ નરક એવા અસંદિગ્ધ પ્રતિપાદને તેમણે કયાંય નથી કર્યા એ વાત સ્પષ્ટ છે.
