________________
૬૩
પ્રાયઃ શક અને વિક્રમીય સંવત લખવાની દિગંબરામાં રૂઢિ હતી. પ્રાચીન દિગંબરાચાર્યના તથા હકીકતોના વિષયમાં વીર સંવત યોજવામાં આવ્યું હોય એમ અમારા જાણવામાં નથી એવું શ્રી. કલ્યાણ વિજયજી પોતે જ આગળ એ પુસ્તકમાં કહે છે. તે પછી એ કેમ હૃદયમાં ઉતરે કે આ હકીકત પૂરતો વીર નિર્વાણ સંવતને ઉપયોગ કર્યો હશે?
આ ઉપરથી એ સ્વાભાવિક રીતે જ સ્પષ્ટ થશે કે દિગંબરના પ્રકાડ વિદ્વાન આચાર્ય કુંદકુંના સંબંધમાં જ વિચાર વૈવિધ્ય અને મતભેદ પ્રવર્તે છે. “કષાયપ્રાણંત'ના સંપાદક પ્રસ્તાવનામાં પ્રમાણે ઉપર પ્રમાણો ખાળે જાય છે પરંતુ એ બધાં કોઈપણ રીતે સ્વીકાર્ય થઈ શકતા નથી. વસ્તુસ્થિતિ એવી છે કે ઇતિહાસવિદો પુષ્કળ આવિષ્કાર કરે છે પરંતુ કેઈપણ ઘટના તેના યથાસ્થિત સ્વરૂપમાં મળી જ ન શકતી હોય ત્યાં બીજો ઉપાય પણ શું? પુસ્તકમાં વર્ણિત સામગ્રી અને માહિતીમાં પણ ઘણી ઘણી વખત ધરમૂળને જમ્બર તફાવત દષ્ટિગોચર થાય છે. દાખલા તરીકે શ્રુતાવતાર,” “
ત્રિક પ્રાપ્તિ “પ્રબંધ ચિંતામણિ,” તથા “પ્રભાવક ચરિત્ર વગેરે વગેરે ઐતિહાસિક ગ્રંથમાં પણ સામ્ય કરતાં વષમ જ વધારે જ્ઞાત થાય છે. જોકે પુરાતત્વવિદ પાસે અત્યારે સામગ્રી વિપુલ પ્રમાણમાં છે પરંતુ જે વસ્તુ લુપ્ત થઈ ગઈ અથવા નષ્ટ થઈ ગઈ તેને સાચો નિર્ણય કયાંથી લાવી શકાય ?
દિગંબરીય મુત વીરનિર્વાણુને ૬૮૩ વર્ષ થઈ ગયા પછી મંગધર અને પૂર્વધર આચાર્યો ઈ થયા નહિ એમ દિગંબરે માને છે. કોઈ અંગપર હતા તે કઈ પૂર્વધર હતા. પુષ્પદંત અને ભૂતબલિ આચાર્યોનું બનાવેલું “ખંડાગમં” બીજા “અગ્રાયણું” પૂર્વઉપર પ્રસ્થાપિત હતું. જ્ઞાન પ્રવાદ” નામના પાંચમા પૂર્વને આધાર લઈ ગુણધરે “કષાય
૧. “શ્રમણ ભગવાન મહાવીર” પૃ. ૩૪૪-૩૪૬.
